Vjen në shqip shkrimtarja finlandeze
Vjen në shqip shkrimtarja finlandez TOVE JANSSON, me një nga kryeveprat e letërsisë botërore për fëmijë PËRRALLAT E LUGINËS MUMIN
Titulli: Përrallat e luginës Mumin
Autori: Tove Jansson
Përkthyes: Virgjil Muçi
Numri i faqeve: 190 fq
Çmimi: 650 lekë
Botues: Botimet IDK
ISBN: 978-9928-136-60-2
Nëse rastis të gjesh një dragua të vogël të praruar, me putra të gjelbra, çfarë thua se mund të bësh me të?
E pra, trolli Mumin kujtonte se dinte, por ja që kur e mori dragoin me vete në shtëpi, kuptoi se gjërat s’ishin aspak ashtu siç e kishte menduar.
Tove Jansson, shkrimtare finlandeze, që shkruan në suedisht, duke qenë pjesë e pakicës suedeze që jeton në Finlandë. Në Finlandë ajo konsiderohet ‘monument kombëtar’. Fituese e çmimeve më të mëdha kushtuar letërsisë për fëmijë, Tove Jansson njihet në mbarë botën për librat e saj, sidomos për serinë e Muminëve, e cila konsiderohet sot pjesë e fondit të artë të letërsisë më të mirë botërore për fëmijë.
Botimet IDK ka në plan botimin e gjithë serisë së Muminëve.
“Sa herë që e lexoj, aq më shumë më pëlqen…”
Philip Pullman
——————————————————————-
Tove Jansson
Përrallat e luginës Mumin
Melodia e pranverës
Një mbrëmje të qetë me një qiell pa re, aty nga fundi i prillit, Snufkini e pa veten mjaft larg, diku në veri, për të këqyrur ngastrat e dëborës ende të pashkrirë në shpatet veriore.
Kishte gjithë ditën që ecte përmes peizazhesh të pashqetësuar, duke iu vënë veshin klithmave të shpendëve që, gjithashtu, kishin marrë udhën drejt veriut, shtëpisë, nga jugu.
Ecte me hap të lehtë ngase çanta e shpinës ishte pothuajse e zbrazur, ndërsa mendja e çlirët nga brengat. Ndjehej i lumtur për shkak të pyllit, të motit, si dhe për vetveten. E nesërmja ashtu si e djeshmja qenë larg, teksa tash dielli po shndriste me një dritë të kuqërreme përmes mështeknave dhe ajri qe i freskët e i butë.
Është mbrëmja e duhur për një melodi, mendoi Snufkini. Një melodi të re, një pjesë që të shprehë pritshmëri, dy pjesë trishtimin pranveror, ndërsa pjesa tjetër thjesht kënaqësinë e madhe dhe gëzimin që ndjen kur shëtitje fare vetëm.
E kishte sjellë e risjellë nëpër mend këtë melodi për ditë me radhë, por ja që ende s’kish guxuar ta nxirrte nga vetja. Më parë duhet të hidhte shtat brenda tij e të shndërrohej në një farë bindjeje të hareshme. Paskëtaj, thjesht e shkoqur, atij do t’i duhej të vendoste buzët te vegla e frymës dhe, sakaq, notat do të kërcenin çdonjëra në vendin e vet.
Në qoftë se do t’i nxirrte para kohe, atëherë kish të ngjarë që notat të ngecnin në udhëkryq, çka do të bënte që melodia të ishte vetëm përgjysmë e arrirë, ose kish të ngjarë ta humbiste edhe krejt, dhe të mos qe më në gjendjen e duhur për ta riprodhuar sërish. Meloditë janë diçka serioze, sidomos atëherë kur duhet që të jenë njëherazi hem të gëzueshme, hem të trishtuara.
Por këtë mbrëmje Snufkin u ndje mëse i sigurt për melodinë e vet. Ajo ishte atje, duke pritur, pothuajse e arrirë – dhe do të ishte muzika më e mirë që ai kish bërë ndonjëherë.
Më pas, kur mbërriti në Luginën Mumin, shkoi u ul në parmakun e urës dhe e luajti; sakaq trolli Mumin i tha: Kjo po që qenka e mirë. Me të vërtetë e mirë.
Snufkin i ndali hapat, duke ndjerë një farë shqetësimi. Po, trolli Mumin, ishte kurdoherë në pritje dhe kurdoherë i dëshiruar. Trolli Mumin që rrinte në shtëpi, që e priste dhe e adhuronte, e ngaherë i thoshte: S’do mend që duhet të ndjehesh i lirë. Natyrisht që ke nevojë të udhëtosh. E kuptoj që, ngandonjëherë, ke dëshirë të rrish vetëm.
Përgjatë gjithë kohës sytë e tij qenë të zinj prej zhgënjimit dhe askush s’mund të bënte dot gjë e ta ndihmonte.
Oh, la la, oh la la, tha Snufkini vetmevete dhe vazhdoi rrugën.
Oh, la la, oh la la. Trolli Mumin është gjithë ndjenja. S’kam për ta mbajtur më mendjen tek ai tani. Tekefundit është një Mumin i mrekullueshëm, por s’ka pse të mendoj për të tani për tani. Sonte lypset të jem vetëm për vetëm me muzikën time, dhe sonte nuk do të thotë nesër.
Pas një copë here Snufkini ia kishte dalë të harronte gjithçka që kish të bënte me trollin Mumin. Po nuhaste rreth e qark të pikaste një vend të mirë për të kaluar natën dhe kur i zunë veshët zhurmën e një përroi mes pemëve atje tej, mori për andej.
Rrezja e fundit e kuqërremë e diellit u zhduk pas mështeknave. Tash u shfaq muzgu i pranverës, i avashtë e blu. Krejt pylli ndryshoi fund e krye dhe drunjtë e bardhë të mështeknave u endën gjithnjë e më thellë në mugëtirën e kaltër.
Përroi ishte përsëmbari.
Rridhte me nxitim i pastër e i kaftë përmbi togjet e gjetheve të vitit të kaluar, çante përmes tuneleve të vegjël të akujve të mbetur, duke dredhur mespërmes myshkut të gjelbër e më pas, duke u lëshuar më të poshtë një ujëvare të vogël që përfundonte mbi një fund me rërë të bardhë. Vende-vende zukaste zhurmshëm si ndonjë mizë, pastaj përpiqej të gumëzhinte me të madhe e kërcënueshëm, ndalej, gurgullonte me gojën plot nga dëbora e shkrirë dhe në fund qeshte e gajasej.
Snufkini ndenji të mbante vesh në myshkun e lagësht. Duhet të fus edhe përroi në melodinë time, mendoi. Te refreni, ma ha mendja.
Papritur e pakujtuar një gur i vogël u rrokullis pranë ujëvarës dhe e rriti zhurmën e përroit plot një oktavë.
Jo keq, tha Snufkini me admirim. Kështu duhet vepruar. Një ndryshim i beftë, kalimthi. Duhet që t’i gjej përroit një melodi të vetën.
Mori tenxheren e vjetër dhe e mbushi me ujë nga ujëvara. Pastaj mori për nga bredhat për të mbledhur dru për zjarr. Trualli ishte ende i njomësht prej shkrirjeve pranverore e shirave, ndaj Snufkinit iu desh të hiqej osh një copë herë të mirë nën driza e drunj të rrëzuar nga era për të mbledhur shkarpa të thata. Kur doli dikush briti dhe i kaloi si vetëtima para syve e u zhduk pas bredhave, duke thirrur e klithur në vrap e sipër.
Ah, po, tha Snufkini. Drunj e pështirakë gjithandej. E çuditshme se sa nervozë janë përngaherë. Sa më të vegjël aq më sherraxhinj.
Gjeti një kërcu të thatë e ca shkarpa dhe ndezi një zjarr për shtatë palë qejfe pranë përroit. Snufkini ia kish marrë dorën dhe e gatuante vetë darkën. Po të mund t’i bënte bisht nuk gatuante darkë asnjëherë për të tjerët, duke qenë se nuk e hante meraku për darkën e të tjerëve. Një pjesë e mirë e njerëzve ngulnin këmbë të llafoseshin kur hanin.
Gjithashtu ua kishte fort ënda karriget e tryezat, madje disa syresh përdornin edhe peceta. Snufkini kishte dëgjuar për një hemulen që ndërronte rrobat saherë që vinte vakti i të ngrënit, por kish të ngjarë të qe ndonjë përgojim.
Paksa i shpërqëndruar Snufkini hëngri një supë të thjeshtë teksa sytë ia kishte ngulur myshkut të gjelbër të mështeknave.
Muzikën e kishte në majë gjuhës, fare lehtë ta kapte për bishti. Kishte kohë boll për të pritur, ishte e siguruar dhe s’kish nga t’ia mbathte. Ishte e udhës të lante pjatat më parë dhe pastaj ta ndizte llullën – paskëtaj, kur zjarri bubulak të mbulohej nga hiri dhe krijesat e natës të zinin e t’i thërrisnin njëra-tjetrës, atëherë do të merrej me të.
Snufkini po lante tenxheren në përrua kur i zunë sytë pështirakun. Ishte ulur në krahun e kundërt, larg tij, nën një rrënjë peme dhe ia kishte qepur sytë. Sytë e tij kishin një vështrim të trembur, por ngjante tejet i interesuar dhe ndiqte çdo lëvizje të Snufkinit.
Dy sy të turpshëm nën një shtupë flokësh. Pikërisht pamja që marrin njerëzit që s’shquhen kurrë.
Snufkini bëri sikur nuk e kishte parë pështirakun. Ai mori e trazoi zjarrin dhe preu ca degë bredhi për t’u ulur mbi to. Mori llullën dhe e ndezi. Nxori nga goja ca bashka tymi që u ngjitën drejt qiellit të natës dhe ndenji në pritje të melodisë së pranverës.
Por nuk i erdhi. Në vend të saj ndjeu mbi vete shikimin e pështirakut. Sytë e tij këqyrnin gjithçka që bënte, me admirim, çka e shtiu rishtazi në siklet. Rrahu putrat dhe thirri: “Shuuu! Tutje!”
Në këtë kohë pështiraku doli përvjedhtazi nga poshtë rrënjëve të drunjve – ndodhej ende matanë përrroit – dhe tha me një zë të druajtur: “Shpresoj mos të të kem frikësuar. Unë të njoh. Ti je Snufkin”.
Paskëtaj pështiraku kërceu në ujë dhe mori të dilte në bregun tjetër. Përroi ishte ca i gjerë dhe uji akull i ftohtë. Pështiraku rrëshqiti nja dy herë dhe u shakulleps me kokë në ujë, ndërkohë që prej sikletit që ndjente Snufkinit as që i ra ndër mend t’i jepte një dorë.
Më në fund doli në breg një pështirak kockë e lëkurë e mjerë dhe me dhëmbët që i kërcëllisnin foli e tha: “Tungjatjeta, gëzohem shumë që po të takoj”.
“Tungjatjeta”, ia ktheu Snufkini ftohtazi.
“Mund të marr një valë pranë zjarrit tënd?” vazhdoi të thoshte pështiraku, teksa surrati i vogël e i bërë qull shkëlqente nga lumturia. “Ta merrte mendja që një pështirak si puna ime të ulej pranë zjarrit të Snufkinit. Kurrë s’do ta harroj këtë gjë”.
Pështiraku u qas edhe më, vuri putrën mbi çantën e shpinës të Snufkinit dhe pëshpëriti solemnisht:
“Këtu e mban veglën e gojës? E ke këtu me vete?”
“Po”, tha Snufkini, pa e përmbajtur zemërimin. Melodia qe tretur, vetminë e kishte marrë lumi dhe asgjë nuk qe si më parë. E shtrëngoi aq fort bishtin e llullës sa dhëmbët kërcitën dhe i hodhi sytë nga mështeknat, pa e pasur mendjen tek ato.
“Mos ma vër re”, tha pështiraku me një zë të pafajshëm. “E kam fjalën, po qe se do t’i biesh. Nuk e merr dot me mend se sa shumë kam pritur për pakëz muzikë. Kurrë s’e kam dëgjuar. Ndërkohë që kam dëgjuar për ty. Iriqi, Tofleja dhe ime më kanë folur për ty… Madje Tofleja të ka parë një herë! Ty s’ta merr mendja… këtu s’ndodh asnjëherë ndonjë gjë e madhe… Por ne ëndërrojmë dhe shumë…”.
“Hëm, si të quajnë?” e pyeti Snufkini. Mbrëmja qe prishur që qe prishur, ndaj ishte më mirë të shtrohej në muhabet, tha me vete.
“Jam kaq i vogël sa s’kam emër”, ia ktheu pështiraku aty për aty. “Ç’është e vërteta, askush s’më ka pyetur më parë për emrin. Dhe ja tani takoj një njeri për të cilin kisha dëgjuar të flitet aq shumë, ndaj digjesha nga dëshira për ta parë dhe gjëja e parë që bën ti, më pyet për emrin. Ta ha mendja… ndoshta ti mundesh… ta kam llafin e ke bezdi të mendosh një emër për mua, një emër që do të qe vetëm imi dhe që s’kish për ta pasur kurrkush tjetër? Tani sonte?”
Snufkini mërmëriti diçka dhe e vuri kapelen përmbi sy. Diçka fluturoi përtej përrroit me ca flatra të gjata e me majë dhe lëshoi një klithmë të zvargur e të pikëllimtë mes pemëve: Yo-yoooo, yo-yoooo, tii-uuu…
“Kurrë s’mund të jesh përnjëmend i lirë në qoftë se e adhuron dikë shumë”, tha befas Snufkin, “E di”.
“Unë e di që ti di gjithçka”, dërdëlliti pështiraku i vogël, duke iu afruar edhe më. “Unë e di që ti ke parë gjithçka. Ti ke të drejtë për gjithçka që thua, ndaj do të përpiqem kurdoherë të jem aq i lirë sa ç’je edhe ti… Kështu pra, tani je në rrugë e sipër për në Luginën e Muminit për të pushuar dhe për t’u takuar me shokë e miq… Iriqi më tha se trolli i Muminit po të pret me t’u zgjuar nga gjumi i dimrit… Nuk është diçka fantastike kur e di që dikë e ka marrë malli për ty dhe rri e pret e pret të të shoh përsëri?”
“Do të shkoj kur të më dojë qejfi”, u çorr Snufkini me sa kishte në kokë. “Ndoshta s’kam për të shkuar fare. Ndoshta më mbushet mendja e shkoj diku tjetër”.
“Oh. Atëherë ka për t’u vrerosur”, tha pështiraku.
Gëzofi i tij po thahej e qe zbutur, si dhe kish marrë një ngjyrë kafe të lehtë. E preku sërish çantën e shpinës dhe pyeti me një zë të drojtur:
“Mos vallë… Meqë ke udhëtuar aq shumë…?”
“Jo”, tha Snufkin. Dhe tha vetmevete i zemëruar: Ç’punë kanë me bredhjet e mia?! Nuk e marrin vesh se sikur të nis e të flas për to do t’i kallëzoj shatra-patra. Ajo histori ka mbaruar, ndaj kur përpiqem ta sjell ndër mend sesi ka qenë në të vërtetë më kujtohet vetëm historia ime”.
U bë një heshtje e gjatë dhe zogu i natës klithi rishtazi.
Pështiraku u ngrit dhe tha me një zë të hollë:
“Epo, ma do mendja që duhet të shkoj. Shëndet”.
“Shëndet”, tha Snufkin dhe u tund nga vendi. “Dëgjo. Hëm. Për punën e emrit që më pyete qëparë. Si thua, fjala vjen, Titi-uu. Siç e sheh një fillim i lehtë, Titi-uu, njëfarësoj e paksa i trishtuar për ta mbyllur”.
Pështiraku i vogël ia qepi sytë që, nën dritën e zjarrit, ngjanin të verdhë. E solli dhe e risolli nëpër mend atë emër, e shijoi, e dëgjoi, e ktheu mbarç e prapç dhe, më në fund, ktheu noçkën nga qielli dhe lehtazi zuri të thërrasë emrin e ri, por me aq trishtim e ngazëllim sa Snufkini ndjeu t’ia përshkonin shpinën mornica.
Paskëtaj bishti i kaftë u zhduk mes drizave dhe gjithçka e pushtoi heshtja.
“Punë dreqi!” tha Snufkini dhe ia futi me shkelm thëngjijve. Zbrazi llullën. Paskëtaj brofi më këmbë dhe thirri: “Ej, mos harro të kthehesh”.
Por pylli heshti. Ah, epo, tha me vete Snufkini.
S’mund të jesh gjithmonë miqësor. Është e pamundur, s’ia ke ngenë. Të paktën pështiraku u bë me emër.
U ul përsëri dhe i vuri veshin përroit e heshtjes; ndenji në pritje që melodia të rikthehej. Por ja që nuk u kthye. Aty për aty i ra në të se ishte larguar aq shumë sa s’e arrinte dot. Ndoshta s’kish për ta shtënë më në dorë. E vetmja gjë që i bëhej se dëgjonte ishte zëri i drojtur dhe i ankthshëm i pështirakut; fol e fol e fol.
Pse nuk i kyçin në shtëpi tok me nënat e tyre, tha pikë e vrer dhe u shtri me shpinë te degët e bredhit. Pas pak u ngrit dhe ia dha ulërimës edhe një herë. Mbajti vesh një copë herë të mirë pastaj e ngjeshi kapelen pas noçkës dhe ra për të fjetur.
* * *
Në mëngjes Snufkini u vu në udhë. Ndihej i lodhur e i mërzitur dhe çapitej me mundim në drejtim të veriut, pa e kthyer kokën dhe pa parë as majtas, as djathtas. Nën kësulë nuk ndihej as edhe një grimë melodie për be.
Thjesht e shkoqur mendja i rrinte vetëm te pështiraku. Mbante mend çdo fjalë që tjetri i kishte pasë thënë dhe që ai vetë i kish thënë atij, si dhe i përtypte e ripërtypte pafundësisht deri sa në një pikë i erdhi për të vjellë, ndaj u ndal për të pushuar.
Çfarë po ndodh kështu me mua, mendoi Snufkini i pezmatuar e i shastisur. Kurrë ndonjëherë nuk jam ndjerë kështu. Duhet të jem sëmurë.
U ngrit dhe vijoi rrugën, po gjithçka ia rinisi nga e para; çdo fjalë që pështiraku i kishte thënë dhe çdo fjalë me të cilat ai vetë i qe përgjigjur.
Më në fund iu desh të ndalej. Pasdite u kthye dhe mori andej nga kishte ardhur.
Pas një copë herë u ndje mirë. Ecte gjithnjë e më shpejt; e shkumëzonte teksa ia dha vrapit. Melodi të shkurtra i fërshëllenin te veshët, por nuk kish kohë t’i mbërthente. Aty nga mbrëmja mbërriti te pylli i mështeknave dhe zuri të thërrasë.
“Tiiti-uu!” thirri. “Tiiti-uu!” zogjtë e natës u zgjuan dhe iu përgjigjën thirrjeve të tij: “tii-uu, tii-uu”, por veshët nuk i zunë as edhe një fjalë nga pështiraku.
Snufkini çapitej para-mbrapa, duke parë, thirrur e dëgjuar, deri sa u ngrys. Hëna e re u ngrit në një çeltinë dhe Snufkini u ndal për ta parë, duke e ndjerë veten sakaq bosh.
Duhet të shpreh një dëshirë, tha me vete. Ka dalë hëna e re.
E u bë gati të shprehte dëshirën e zakonshme: një melodi të re ose siç vepronte ngandonjëherë: një udhëtim i ri. Por këtë herë e korrigjoi veten me nxitim dhe thirri me zë të lartë: “Të gjej Tiiti-uunë”.
Më pas u rrotullua rreth vetes tri herë dhe përshkoi çeltinën, hyri në pyll dhe iu ngjit kodrës. Diçka shushëriti mes shkurreve, diçka në ngjyrë kafe të hapur dhe leshatore.
“Tii-uu!” thirri Snufkini lehtazi. “U ktheva të llafosemi”.
“Ah, tungjatjeta”, iu përgjigj Tii-uuja dhe nxori kryet nga shkurret. “Fantastike, kam diçka për të të treguar. Shih! Një tabelë që mban emrin tim. Për ta varur te dera kur të kem shtëpinë time”.
Pështiraku i dëftoi një lëvore druri me shenjën e të zotit në të dhe vijoi të flasë hijerëndë: “E bukur, si thua? Të gjithë që e kanë parë kështu thonë”.
“Shumë!” tha Snufkin. “Domethënë ke për të pasur shtëpinë tënde?”
“Po, me tërë mend!” tha pështiraku i ngazëllyer. “U largova nga shtëpia dhe nisa të jetoj. Ndihem për mrekulli. E di si është puna; kur nuk kisha një emër timin thjesht vija vërdallë dhe, me gjasë, ndjeja këtë ose atë, lidhur me këtë ose atë, teksa rreth e qark meje ndodhnin gjith’ato gjëra, ngandonjëherë gjëra të mira dhe ngandonjëherë të këqia, por asgjë nuk qe e vërtetë, më kupton se ç’dua të them?”
Snufkin mori të përgjigjej, por pështiraku e ngau llafin, duke ia zënë fjalët në grykë: “Tani unë jam një person dhe gjithçka që ndodh ka një kuptim. Duke qenë se jo thjesht ndodh, por më ndodh mua, Tii-uusë. Dhe Tii-uuja mund të mendojë kështu ose ashtu për atë gjë, si ta sjellë puna – nuk e di nëse më kupton se çfarë dua të them?”
“Sigurisht që të kuptoj”, tha Snufkini. “Më vjen mirë për ty”.
Tii-uuja pohoi me krye dhe nisi të gërmojë mes shkurreve.
“E di çfarë”, tha Snufkini, “jam nisur për te trolli i Muminit. Ç’është e vërteta, dua vërtet ta takoj”.
“Ah?” tha Tii-uuja. “Trolli i Muminit? Po”.
“Dëshiroj ndoshta të dëgjosh disa melodi para se të nisem”, vijoi të thoshte Snufkini, “Apo ta ka qejfi të dëgjosh ndonjë histori?”
Pështiraku nxori kryet dhe tha:
“Histori? Oh, po. Mbase sonte natën. Këtë çast kam një punë të ngutshme – ma do mendja që s’të vjen keq…”.
Bishti në ngjyrë kafe të hapur u zhduk pas drurit të shqopës dhe, pas pak, veshët e Tii-uusë u shfaqën dy hapa larg dhe ai thirri e tha:
“Mbetsh me shëndet dhe bëji të fala trolli të Muminit! Më duhet ta jetoj jetën me intensitet.