Emil Asdurian: MIDIS SHISHES DHE LIBRIT

(Pirës të rëndomtë, pijetarë dhe pianistë)

Shqipëria pa asnjë dyshim, dhe për ata gjithmonë, dyshimtare, po i afrohet perëndimit me hapa të shpejta suksesesh në çdo lëmë. Dhe jo, nuk po bëj si Satre, kur shkruan për emocionet dhe frikën, që “Dhelprën dhe Rrushtë” e Sokratit përmend pa e përfolur drejt për së drejti, si shembull, ku ndërgjegja është dhelpra e lëngëzuar dhe e djegur urie, (kush ka parë a dëgjuar që dhelpra të hajë rrush, ketri po) dhe pa i provuar, fillimisht i ndjen (percepton) si “të arrira” se mund të arrihen, dhe kur e kupton se s’mundet, i quan në mendje të saj, “të pabëra”.

E kështu magjijshëm prish ndeshjen e dëshirave ndë vete q’e mundon, të cilën s’mundet t’a pranojë. “Këtu”, thotë Sartre, “komedia është veç një gjysëm e vërtetë.” Po kështu, dhe ndaj frikës, çdo frikë, (struci me kokën në vrimë) “këto janë kufijtë e bëmave të mija magjike mbi botën. Mundem ta asgjësoj si object i ndërgjegjes, por këtë mund t’a bëj vetëm duke e mohuar atë” (ndërgjegjen time). Gjunjët me prihen e fikem nga ankth i pakuptueshëm! Jo, sot gjërat arrihen lehtë. Pa ndeshje! Dh’është shumë rrallë që na zë zalia, për rrush apo aq më pak për ndonjë libër. Një kupë verë, a për më të fortë, një kupë raki, është aty, dhe jo larg saj një shishe.

U ënda në katet madhështore të Pallatit të Kongreseve, sot i koncerteve, ku më përfshin zhurma e gëzueshme e atyre që flasin të njejtën gjuhë me mua, aty këtu dhe ndonjë i huaj, u përplasa me sup padashje, më shtynë dhe i shtyva, fillimisht me një “më fal”, apo “pardon”, pastaj nga ndeshja e përbrendëshme, pa u shfaqësuar. Fjalë që s’i kuptoja, ndërrthurje të reja gramatikore, por në të fundit jo dhe aq keq, isha në shtëpinë time, gjithësesi. Pas njëzet e ca vjetësh isha aty, sikur papritur dhe për inat të Sartërit, burrë trim, kisha ardhur të ndeshem me djajtë e mi, të tashmë e të shkuar. Dhe sillesha aty si rrush i papranuar.

E shtunë. Kafen e kisha pirë vetëm, jo aq se s’kisha miq, ata do t’i takoja nga fundi i udhëtimit kthim, kështu qe plani, por si për pritjet e mëdha, doja t’isha vetëm me veten. Vertitem me iPhone, dhe marr sa më shumë të marr me vete. Tek Pegi, libra plot, shoh aty timin midis valëve, një Nerudë, mes shokëve rreshtuar si tek tregu fshatar, që pret i ziu të zgjidhet për nga lëkura,(emri?) dhe as për të lehur nuk leh dot, ta marrë dikush në shtëpi, jetimin e harruar, se i ati ka shumë për rruge të largët e s’mundet të gjithë. Kush vallë e ka menduar, (Sartre ndihna të kuptojmë), se ç’i bëjnë hamletët zarzavatet e mbetura, të pashitura në treg? I hanë vetë? Për pasojë, dhe poetët!
Ndër më të bukurat ajo e Toenës, kam dhe aty, diçka, por nuk e di pse më mbajnë këmbët, pas një këndi, mbrapa një kamere HD Sony, që filmon heshturazi aktivitetin, ku si kudo, cep më cep, te gjithë janë miq dhe bashkëpunëtorë prej kohësh me njeri tjetrin, dhe arrita të nxë, më në fund se sa e pamundur, përtej donkishoteske, kish qenë përpjekja ime, për të ndihmuar të Varfin e vdekur Besart. Duhet t’ishe aty, që të flisnin për ty, por dhe për veten. Jo, ndryshe! Miqtë do të vinin, po të ishe. Dhe unë s’e di ku isha.

Dikush, tha, dhe ky, një pensionist me kasketë, se: “Ne botojmë pak libra dhe ky libër i përket biblotekave të rralluara”, në vend të thoshte në fondet e rralla të biblotekave personale, ndërkohë qe disa mike, s’mund t’u thuash më shoqe, me përvojë në kësi punësh, pa iu dredhur qerpiku, më thane, ka shumë botime për një vend kaq të vogël, ku njerzit ikin a mezi presin t’ikin përditë në mërgim dhe as u bie ndërmend të marrin me vete një libër.

Librat janë të shtrenjtë krahasuar me rrogën minimale. Dhe këtu një veçori tjetër, se në Shqipëri, ndryshe nga Amerika (SHBA), ku për festa thuajse të gjithëve, burra dhe gra, u japin shishe me verë, apo pije alkolike, jepen për dhuratë libra, aq sa nuk kanë më vend ku ti vënë, sidomos po të jesh intelektual prej vërteti. Në spitale, para parave jepnin mish të prere apo të gjallë. Megjithatë kudo, e shprehur qoftë dhe në buzëqeshjen e promovuesve, rrinte, frika e shitjes së librit. Ashtu siç na çonin dikur, me urdhër, nëpër opera a balete dhe më vonë nga që dhe Ata Lart dhe ne poshtë u mësuam, dhe nëpër mitingje, pashë një dyndje nxënesish të shkollave, tepër të parritur për të mitë, q’erdhën me mësuesen te zgjidhnin një libër. “Mirë, mendova, me zor në fillim, por do mësohen dhe këta!” Do mësohen të shkëmbejnë, jo te qarkullojnë, dhurata.

Dola të marr pak ajër. Më lodhën mendimet, lumi i njerzve që dilte nga dyert e kësaj piramide kulture, siç hynte, por të paktën me të njëjtin gëzim e kërshëri, se mos ndoshta n’atë mizëri do të takonin “si rastësisht” të vluarën e t’i shtrëngonin në prekje gishtërinjë që mezi e kishin pritur çastin fatlum. Një gjë mungonte, veç atyre që nuk mund të vinin, kritikët letrare, apo dhe ata mungojnë për të njejtën arsye dheu. Mirela Varfi nuk dukej gjëkundi!

Një libër kushton sa një shishe e rëndomtë vere, që mban tre gota vere, e cila me magjinë e baristit mund te nxjerrë katër, por kjo s’është veç vjedhje fare e hapur dhe e paturp. Por dhe çmimi, sic tregon historia, do bjerë, jo vlera, kur mendon, që për një liber të botuar me letër, autori nuk arrin të paguajë dot as shpenzimet e botimit dhe shpërndarrjes. S’bëhet fjalë per mundin hequr për t’a shkruar, shpesh muaj të tërë pa mbarim. Të dy vlerësohen nga ngjyra apo ajo copë letër ngjitur mbi, q’i mbulon, e ashtuquajtura “kredenciale”, që rreket te tregojë se c’kanë brenda, se prape nuk i dihet po s’u hapen. Shijohen me më shumë se një shqisë dhe kërkojnë vëmendje të kuptohen e për rrjedhojë te mbeten diku si gjemba kujtimi, s’dihet se cili më shumë. Varet nga njeriu. Vend zënë thuajse njësoj. Vera me shishet e rrumbullakta pak më pak e përshtatëshme, por kanë një të mirë të përbashkët: kur mbarojnë , dehin me kënaqësi. Shishja e zbrazur hidhet.

Libri mbetet aty, si dashuri besnike. Bile nuk do t’a heqesh dhe nga rreshti, aq shumë je mësuar ta kesh pranë. Ah, por edhe këta flaken në kosh të plehrave, me arka, kur vdes i zoti apo e zonja. Por ndryshe nga vera, mund të shiten disa herë në tregun e gjërave të vjetëra e ca dhe në atë të antikave të ralla. Verërat, jo të gjitha mund të vjetërohen ëmbël. I vetmi ndryshim thelbësor mbetet, se pasi zbrazet e shkreta verë, për aq pak sa mbetet midis dhëmbëve, tjetra jashtëqitet me të dyja mënyrat e mundëshme. Libri, besnik si një qenush me sy të pafajshëm fëmije të kërkon ta marrësh në dorë qoftë dhe për nje çast, qoftë për një rresht a varg. Vera, lë pas pabesisht, si mace, një dhimbje koke, dhe asgje më!
Karieren, si të gjithë e fillova tek lokali me tym i bërxollave të pjekura në sgarrë, q’erën sillte të hynte dhe në laboratorët e anatomisë, që kundërmonin formalinë, me nga një gotë birrë buti, si pirës i rëndomtë. Më pas, kur u rrita edhe ca u bëra lexues kronik librash, birre dhe vere. Mblidheshim tek i njejti vend a diku tjetër, kirurgë bohemë të devotshëm, deri sa na vinte ambulanca të na çonte nëpër shtëpi, pas një jave roje. Aty, ca me ndrojtje, për mik, ngaqë s’e mbaja shumë rakinë, me dhanë titullin pijetar, por pianist nuk arrita të behem kurrë. Uria, nxitet duke ngrënë. Etja shuhet me libër a verë, ujë a duke pirë ç’të gjesh përpara. Pijetarët e dinë, që vetëm s’pihet. Pija do shokë. I vetmi që s’vjen vetëm, është i gjori, libër dhe kur miqtë të kanë harruar, a janë të zënë në fund jave. Ai, është aty, dhe kur nuk je, të ndajë, të flasë e të pini, bashkë.
Mirela Varfi nuk dukej gjëkundi! Më mirë kështu, vetëm i pa ardhur si rrushi i Sartre-it.