NJE UDHETIM NE ZAGREB ME SHOQATEN TEATRORE SHQIPTARE “MERGIMTARI“

Ferdinand  Hysi

Këto dy pak rreshta vendosa t’i shkruaja që në kthimin tim nga Zagrebi, duke qenë akoma me emocionet e atyre ditëve bashkë me rastin e vënies në skene të drames time “ Tri mendje në ankand“ në gjuhën kroate, nga Shoqata Teatrore Shqiptare “Mërgimtari“. Por duke qenë se shfaqet do vazhdonin dhe në një turne në disa qytete të ndryshme të Kroacise, për tu rikthyer dhe një herë në Zagreb ne datën 7 dhjetor, dhe natyrisht dhe në pritje të ecurisë së tyre, po i hedh tani ato pak fjalë që e ndjeja se duhej ti shprehja për këto emocione personale nga ky udhëtim i bukur!

Që në fillim dua të them, që pershtypjet i mija i seleksionova në tre drejtime. I pari, për Zagrebin, por dhe aq sa pash nga Kroacia (Hera e parë që shkoja). I dyti, për venien në skenë të dramës time në Kroaci ( Hera e parë që vihej në gjuhë të huaj) dhe I treti, takimi me ata njerës të mrekullueshëm që ishin pjesë e kësaj venie në skenë dhe vecanërisht njohja me pjesën njerëzore të asaj shoqate me emrin e bukur MERGIMTARI, dhe që në themel të saj kishte togfjalëshin “shoqatë teatrore shqiptare“. Ndërsa për dy drejtimet e para do ndalem pak, sepse për Zagrebin e Kroacinë, besoj nuk do them ndonje gjë më shume se sa kanë thënë të tjerët, ndërsa per shfaqen në Kroaci të dramës, u takon më shumë të flasin ata vetë dhe kritika atje, për synimin e tretë për këtë shkrim do ndalem pak më gjatë, sepse ishte perceptimi im real nga aq sa pash dhe kontaktova ato ditë të bukura me ta.

1.ZAGREBI. Me aq pak sa ndëjta, natyrisht që nuk mund te them se kam parë shumë. Po kështu cdo qytet që e sheh për herë të pare, të lë përshtypjet e tija. E shtuar kjo dhe me vetë vlerësimin që i bënin ata me të cilët isha ato ditë, kur jo pa krenari, të thonin se të huajt e quajnë Zagrebin “ Vjena e Ballkanit“, mund të them se me të vërtetë ishte një qytet që të linte mbresa. Natyrisht do e egzazheroja të thosha më i bukuri që kam parë. Kam parë disa të tillë (Dhe vetë Vjenën) dhe cdo qytet ka të vecantat e veta, por ajo që unë doja të thoja në këtë shkrim, ishin disa përshtypje të linduar nga emocione te vecanta, nga një njeri që vinte nga një vënd i Ballkanit, në një kryeqytet të një shteti po të Ballkanit, pra jo shumë larg. Dhe pikërisht këto i mendoja gjatë udhëtimit tim të kthimit, për në Itali (Nga ku dhe u nisa aktualisht), që i bërë me autobuz, ku mu dha rasti të kaloja natën dhe nëpërmjet Sllovenise, në Ljubjanë. Dy gjëra do vecoja, dy gjëra për të cilat edhe i admirova, por i prekur, u ndjeva dhe keq, kur mendoja se ishin pikërisht disa ndryshime thelbesore, me Tiranën time, që gjeografikisht por dhe gjeopolitikisht nuk janë dhe aq larg.

Së pari, sistemi i rrugëve, transportit urban, semaforët dhe njërëzit qe ecnin nëpër rrugë, ishte gjithcka brenda një sistemi te thëne me troc, shtet dhe rregull. Shënjtëria e respektimit të semaforëve dhe e rregullave të qarkullimit, edhe në një rruge dytësore nuk krahasohej në asnje nivel me rrugën kryesore hyrëse ne Tirane (Qe ne nuk e di pse i themi autostrada Tiaranë-Durrës). Sepse ne kemi vite që themi që duam të shkojmë në Evropë, por Evropa ishte aty disa km nga kufiri jonë, jo larg. Stacioni qëndror i autobuzave, ku vinin linja nga gjithë Evropa, ishte nga më të mirët qe kam parë. Për sa thash, dikush patjetër do mendoj, përse po bëj të habiturin për gjër më se normale në cdo shtet tjetër! Jo se unë nuk kisha parë më parë të tilla, por sinqerisht, e ndjeja vehten te prekur, për vetë faktin se gjëra të tilla qe bota ka vite që i ka zgjidhur, ne i kemi akoma me menderisht me km larg edhe pse jemi jo shume larg fizikisht.

Së dyti, dhe në fakt kjo ishte më e rëndësishmja e asaj që doja të thoja, ishte se pash një Zagreb pa kulla të larta ( Mbase ishin diku, por unë për aq sa ndejta nuk i pash), por me ndërtesa të bukura, të vjetra, secila me një traditë të ruajtur me besinkëri, ku cdo ndërtese ruante një histori që ata ta tregonin me krenari. Kështu pash ish parlamentin, ndërtesen e qeverise, një seri muzesh nga më të bukurit, deri tek farmacia e parë e hapur ne qytet që ata e kishin ruajtur si objekt muzeal, tek ai dyqani qe shiste kravata, me një kravatë të madhe në hyrje, simbolin e shtetit te tyre dhe deri tek Teatri Kombëtar i tyre, një ndërtesë me të vërtetë potente që të impononte kur e shikoje. Këtu do ndalem pak se është dhe një cështje shumë e prekshme sot tek ne. Ajo ndërtese ishte me të vërtetë shumë e bukur, e ndërtuar shumë vite më pare, stili i nje teatri klasik. Ishte evident që si ndërtesë ishte shumë më madhështore se Teatri ynë Kombëtar (Eshtë një histori me vete që ata e kishin të tille dhe ne kemi këtë që kemi dhe po kështu është po një histori më vete, që historia njerëzore dhe trashëgimia artsitike brenda mureve te te dy teatrove ju perket secilit komb dhe ka vlerat e veta), por ata i kishin ruajtur me fanatizëm dhe cdo sallë tjeter teatri në qytet, shumë më të vjetra, secila me historitë e tyre. Teatri ku ne dhamë shfaqen tonë, i quajtur Teatri Mala Scena (Teatri skena e vogel), me nje kapacitet jo shume te madh, me rreth 150 vende, si ndertese nuk te jepte asnje pershtypje te vecante, por i ruajtur me kujdes ay percillte shfaqe te ndryshme qe ndiqeshin me shume deshire nga pasionante te teatrit te atij qyteti! Jo vetem per kete, por ne brendesi te tij, shikoje si nje muze dhe gjithe historine e tij. Dhe askujt nuk i shkonte ndermend ta prishte! Ne nje qytet si Zagrebi kishte vendin e vet dhe Teatri i madh dhe ai i vogli dhe te tjere ne qytet, secili me trashegimine e vet, secili me historine  e vet.

2. Shfaqja “ TRI MENDJE NE ANKAND“ në gjuhën kroate e pati premierën e saj në datën 13 tetor ne Mala

Scena ne Zagreb dhe më pas vazhdoi në disa qytete te tjera si Porec, Zare, Osijek etj. Si e theksova në hyrje të këtij shkrimi, në këtë pikë nuk do ndalem shumë, pasi për ketë ata kanë shkruar vetë si dhe shtypi dhe kritika ne Kroaci kanë dhënë opininonet e tyre. Por unë do te vleresoja ndonje vecanti të kësaj venie ne skenë. Eshtë e vërtetë që kjo dramë e kishte të katërtën here që vihej në skenë, ku në tre vëniet e para, në Vlorë, në Elbasan dhe në Teatrin Metropol në Tiranë, eshtë shfaqur me suksese dhe është vlerësuar me shumë cmime, njëkohësisht dy herë ka përfaqësuar Shqipërinë në skenat evropiane, në France më 1995 dhe në Vjene me 2014 dhe po keshtu me 2013 eshte shpallur si tekst nder 100 dramat me te mira ne Evropë, por kësaj radhe vihej për herë të parë në një gjuhë tjetër, në kroatisht. Në këtë këndvështrim ajo e kaloi me sukeses “provimin  e gjuhes së huaj“, pasi u prit mirë dhe u kuptua drejt nga spektatori kroat dhe atij shqiptar në Kroaci, gjë që u  pa nga duartrokitjet dhe vleresimet që u percollën dhe në opinionet qe shkembyem ne vecanti (Flas për dy shfaqet që isha dhe vete, në Zagreb dhe në Porec), por dhe nga sa u shkruajt ne disa gazeta dhe emisione radio dhe TV qe e percollën atë.

Unë personalisht vlerësoj në këtë vënie në skenë punën e kujdeshme dhe profesionale te regjisorit Leonard Hamitaj, i cili dhe luante  vetë një nga rolet kryesore, duke i qene besnik tekstit dhe mesazheve te komedisë, e pasuroi atë me gjetje regjisoriale dhe me vizatim të detajuar te cdo personazhi duke ju përshtatur dhe vetive të tyre personale. Ajo që të binte në sy, ishte se pasionit të një grupi aktorësh me etni të ndryshme, por me një dashuri të përbashkët per teatrin, ishte gjetur pika e përbashket për të arritur në një shafqe te harmonizuar dhe me një nivel të kënaqshëm interpretativ. Së dyti, që unë doja të vecoja në këtë rast, ishte fakti se unë pata rastin të njihja nga afër një grup të mrekullueshëm, me një dashuri dhe pasion të vecantë për teatrin, që edhe pse vinin nga jetët e tyre personale, ndoshta jashte fushes së teatrit, aty kishin seriozitetin dhe profesionalitetin e një ekipi të mirë drejtuar dhe me një disiplinë në skenë, që sinqerisht ndonjëherë e kam parë të neglizhuar dhe nga aktorë profesioniste dhe me eksperience në disa vënie në skenë me të cilat jam hasur. Mbi të gjitha takova miq të mirë qe do ngelen gjatë të tillë, pavarësisht në se takohemi përsëri në të tilla rrethana. Me kombësi të ndryshme, por me të njëtën dashuri dhe respekt për atë që ishin duke bërë, ato ditë në Zagreb unë pata fatin të njihja nga afër përvec Leonardit dhe Vedranin dhe Miroslavin “tre te cmendurit e mi“, Arijanen me origjine hungareze, me Popin e saj, Enisen nga Bosnja me rolin e Të Huajës dhe Olin, Infermierin.

3. Shoqata teatrore shqiptare MERGIMTARI. Kjo ishte pika e tretë por jo më e parëndësishmja e këtij shkrimi. Me emrin e saj si një shoqatë, që në thelbin e veprimatrisë së saj kishte pikërisht teatrin, isha njohur dhe nëpërmjet fb, por lidhja u realizua dhe nëpërmjet mikut tonë të përbashkët Armando Bora, ku u bë e mundur kontaktimi direkt me Leonardin dhe marreveshja e perbashkët për vënien në skenë në gjuhen kroate të drames sime. Dua të them, se që në fillim më bëri përshtypje korrektësia, si për pjesën artistike të marrëveshjes, për tekstin dhe marëdhëniet regjisor-autor në një proces të tillë, por dhe në  respektim një për një të gjitha pikave me te cilat diskutuam hapur që në fillim edhe pse i gjithë ky kontakt ishte online. Portakimi direkt me ta, njohja nga afër e gjithkaje që ata bënin, edhe pse pak dite, më krijoi bindjen të shkruaja këto pak rreshta, kjo më shume për faktin se ata vune në skenë një pjesen time, por më shumë si një detyrim moral në funksion të gjithë asaj pune që ata kishin bërë dhe po bënin per teatrin në përgjithesi, por dhe per njohjen edhe të autorëve shqiptarë dhe të dramës shqipe në Kroaci. E ndjej më shumë këtë detyrim edhe për faktin se unë vetë për shumë vite kam qenë vetë emigrant (Për të mos thene që dhe aktualisht jam nje gjysëm emigranti) dhe e di mirë cdo të thote të kesh në një anë jetën e emigrantit dhe në anën tjetër deshiren dhe pasionin për art! Dhe këtë pasion unë e ndjeva nga afër ato ditë që ishim bashkë. Leonardi, që drejtonte shoqatën, duke qenë dhe vetë regjisor por dhe aktor i pjesëve të vena në skenë, ishte gjithmonë në lëvizje dhe i angazhuar për të shkuar cdo gjë sipas planeve të bëra. Shpirti shoqatës, Melita Oreškovič (dhe bashkëshortja e Nardit), ndjehej në cdo hap që bëhej. Cdo gjë organizuar deri në detaje kalonte në duart e saj. Organizimi i sallës, prenotimi biletave, organizimi shfaqeve në qytete te ndryshme, transporti, hotelet, ana finaciare deri tek fotot apo intervistat me gazetat dhe emisionet Tv dhe radifonike. Duke ndjerë nga afër këtë mënyrë pune dhe oirganizimi, më lindi dëshira të mësoj më shumë për ecurinë e kësaj shoqate, me këtë emër kaq simbolik!

Fillimet e veprimtarise kjo shoqatë i gjen prej vitit 2013 me performancen “Mbrëmje poetike”, e cila u vu në skene dy here ne Zagreb, ne sallen e Teatrit te Kukullave  me titujt “Shqiponjes duam t’i ngjajmë” dhe “Rini thuaja kenges“, ku u sollën për publikun shqiptar e kroat letersia më e njohur e autorëve shqiptarë që prej Rilindasve e deri tek autoret me te rinj, paraqitur nga studentet shqiptare të Kroacise që studiojne në Zagreb.

Ky grup teatral  vuri në skenë në Zagreb më 1.12.2013 dramën në gjuhën shqipe “Dy krisma në Paris” të autorit Pëllumb Kulla  dhe me kerkesen e publikut perseri kjo drame  u ri vu në maj të 2014. Kjo trup teatrale nisi për herë të pare turne edhe jashte Kroacise, paraqiti dramen edhe per shqiptaret e Sllovenise dhe Italise ne sallen e teatrit te Koperit, Gledališće me 11.05.2014. Në vitin 2015 Grupi teatral Mergimtari përgatiti dhe shfaqi me sukses ne Zagreb komedinë “8 Persona Plus” të autorit F. Radi., shfaqe kjo që e dha me sukses dhe në një turne në Kosovë dhe Maqedoni. Gjithashtu në dhjetor të 2015 në Teatrin e Zagrebit shfaqet recitali poetiko-muzikor ” Kur fjalet i merr era” me monologe, poezi të autoreve shqiptare e të huaj në gjuhën shqipe dhe pjese muzikore në violinë e kitarë të interpretuara nga Lucija Štipčević e Antonio Kilovrat, nxënës te profesorit Xhevdet Sahatxhija.

Gjatë vitit 2016, veprimtaria e kësaj shoqate përqëndrohet në organizimin e një manifestimi kulturor rajonal për nder të Pavarësisë së Kosovës me pjesemarrjen e aktoreve, kengetareve te operes, motrave Mjeda; grupit vokal kroat”Zorja”  grupi i valleve te Shoqates Ilira-Koper, Slloveni dhe rapsodit Martin Gojani. Po këtë vit ishte dhe organizimi i një koncerti me kenge dhe humor, e ftuar kengetarja Ludmilla Baballeku, dhe skeçe te interpretuara nga aktoret e teatrit te shoqatës.

Ne 2017 shfaqet në Zagreb komedia e autorit kroat Miro Gavran ne gjuhen shqipe “Burri i gruas time“, duke e dhënë këtë komedi dhe në një turne në Stuttgart, Linz, Prishtine. Po këtë vit vihet në skenë në gjuhën kroate tragjikomedia e autorit Armand Bora „Ata hyjne pa trokitur“ në gjuhen kroate, duke dhënë gjithsej shfaqje jo vetëm në Zagreb, por dhe në qytetet të tjera të Kroacisë, Zagreb, Rijeke etj. Drama “Tri mendje në ankand“ ishte e dyta dramë shqipe që vihej në skenë në gjuhën kroate, duke qenë një kontribut i vecantë i njohjes dhe prezantimit të drames shqipe dhe autorëve të saj jashtë kufijve të Shqipërisë. Duke u njohur me aktivitetin e tyre, mësova se ne këto vite te veprimatrisë së tyre, kishin në repertorin e tyre rreth 25 shfaqe teatrale e spektakle të ndryshme.

Ajo që binte në sy kur bisedoje me ta ishte synimi i tyre ambicioz për ta rritur jo vetëm në mënyre sasiore veprimtarine e tyre por me objektiava të qarta dhe konkrete dhe për një punë cilësore dhe me nivel në fushen e teatrit. Kjo si duke vazhduar njohjen dhe prezantimin dhe më tej të drames shqipe ne Kroaci, por dhe në vënie të tjera me autorë te njohur të dramaturgjisë botërore. Njëkohësisht një synim i tyre ishte prezantimi dhe ne festivale të ndryshme si në rajon por dhe me gjerë. Ajo që në mendimin tim mbetet për tu bërë më shumë, jo vetëm për këtë shoqatë teatrore qe unë njoha konkretisht, por dhe shumë të tjera që evidentojnë sot kulturën shqiptare jashtë kufijve të shtetit amë, është detyrë e shtetit tone, Ministrise së Kulturës por dhe asaj te Diasporës për tu dhenë nje ndihmese konkrete në drejtim të njohjes së tyre dhe të veprimtarisë së tyre dhe këtu ne vendin tone.

Personalisht u ndava me ta me konsideratat më të larta dhe me bindjen që dhe në të ardhmen bashkpunimi jonë do të ishte i pranishëm dhe në projekte të tjera.