Rrëfimi i Tedi Papavramit për jetën në komunizëm

Pas lajmit për një turne në Kosovë ku unë do të marr pjesë, planifikoj të sjell prej andej shumë çamçakëza dhe – më ngazëlluese akoma – të blej një biçikletë si ajo që kam parë në faqet e zhubrosura të një katalogu italian: e kuqe dhe e shndritshme.

Bashkë me pesë muzikantë të rritur, paraqesim një lloj recitali të përzier, ku ndërthuren kanto, violonçel, violinë dhe piano. Pjesa e zezë e turneut është perspektiva e udhëtimeve të gjata me autobus, që më sëmurin gjithmonë. Për të ma lehtësuar kalvarin babai më shoqëron me motorin e tij afër kufirit maqedonas, ku marr autobusin.

Megjithëse më përzihet, kurioziteti për të parë kufirin, skaj mitik i përmendur aq shpesh në shkollë, është i madh. Në sajë të vigjilencës së kufitarëve tanë heroikë ai na mbron nga armiqtë e shumtë që ëndërrojnë ta shkelnin atë për të na pushtuar dhe shthurur. Simbolika është aq e fortë sa qentë ujq të racës së njohur gjermane që përdoren nga policitë e të gjithë botës te ne quhen “qen kufiri” dhe janë shokët e pandarë të kufitarëve tanë, me ndihmën e të cilëve ata përkujdesen për sigurinë tonë. Veç tyre, për t’i bërë ballë kërcënimit të çdokohshëm të pushtuesve të panumërt, është ngritur edhe një barrierë e elektrifikuar prej telash me gjemba, pothuaj e pakapërcyeshme.

Sepse kërcënimi është i dyfishtë. Jo vetëm shumë diversantë përpiqen të hyjnë në vendin tonë me çdo kusht, por, çka është edhe më keq, ca nga tanët përpiqen të ndahen nga ne për t’u bashkuar me trupat e armiqve tanë të betuar. Këta quhen “të arratisur”. Janë njerëz të degjeneruar, të korruptuar nga Perëndimi, gjarpërinj që flenë në gjirin e atdheut tonë të bukur, të ushqyer me qumështin e tij të shenjtë, dhe që – mosmirënjohësit! – ia shpërblejnë duke e kafshuar pabesisht. Si armiqtë e huaj, edhe ata meritojnë plumbin. Dhe për fat të mirë kufitarët dhe qentë e tyre besnikë e kanë syrin pishë. Të arratisurit dhe diversantët kapen gjithmonë dhe asgjësohen. Ky është fati i tyre. I pashmangshëm. Dhe mirë t’iu bëhet.

Nuk më paskan gënjyer: gardhi i lartë prej telash me gjemba duket sikur zgjatet pa fund në të dyja anët e kullës së vrojtimit dhe barrierës që zë rrugën. Një nga ushtarët tanë na sjell pasaportat e kuqe fringo të reja, që na janë dorëzuar me këtë rast disa ditë më parë. Në fakt ai nuk përkon saktësisht me imazhin e kufitarit krenar me dylbi dhe qenin e tij, për të cilin më kanë treguar në shkollë: në një uniformë te zbërdhulët dhe tepër të gjerë për trupin e tij, ai zvarrit këmbët me nge. Por sidoqoftë, automatikun e ka.

Autobusi ynë merr rrugën përsëri, kësaj here fare ngadalë. “No man’s land” thotë njëri nga muzikantët. Më shpjegojnë se kjo zonë nuk i përket as Shqipërisë e as Jugosllavisë. Ky “mosvend” duket goxha i madh dhe unë humbas në hamendësime: nëse “i askujt” do të thotë “i të dyve në të njëjtën kohë”, a ndodhemi tashmë jashtë vendit tonë? Dhe çfarë kombësie kanë gjarpërinjtë, ujqit dhe dhelprat që jetojnë aty? Shpejt mbërrijmë te posta kufitare e huaj. Dalloj uniforma të panjohura, me ngjyra më të errëta se të ushtarëve tanë, ndërkohë që fjalë në një gjuhë të pakuptueshme më kumbojnë në veshë.

Disa çaste më vonë përpiqem të zbuloj gjatë rrugës shenja që tregojnë se nuk jemi më në Shqipëri. Ato nuk vonojnë! Në muzgun që na rrethon kalojmë afër një katundi ku një djalosh anës rrugës mban veshur çizme të verdha: kurrë në jetën time nuk kam parë të tilla! Ndërsa për të me sa duket janë fare të zakonta duke gjykuar nga mënyra si i ka përbaltur.

Njëkohësisht me lodhjen që më kaplon, nata nuk vonon, duke përpirë peizazhet e panjohur, shtëpitë, njerëzit, zakonet e tyre të pakapshme, këto mijëra shembuj të sipëranisë së tyre ndaj nesh që edhe në mes të errësirës dalin befasisht në pah nëpërmjet tabelave të sinjalizimeve rrugore që me ngjyrat e tyre të ndezura, si dordolecë të çmendur, çajnë tek-tuk terrin me një vezullim të huaj.

Të nesërmen, në Prishtinë, kuptoj se do të më duhet të gjej një mënyrë mbrojtje prej dyndjes me informacione të reja dhe magjepsëse, për të shmangur mbingarkesën mendore. Ndërtesa të larta, ashensorë, vetura të të gjitha modeleve në numër të pakufizuar, televizorë me ngjyra, mokete, fruta të panjohura si ananase dhe banane, vitrina, xhinse, modele flokësh, syze dielli, grimime, vëmendja ime tërhiqet çdo çast. Koka më sillet rrotull dhe kam përshtypjen marramendëse sikur kam bërë një kapërcim në kohë – ndjesi e parehatshme ndërkohë që duhet t’i bëj ballë pa u dukur shumë i çoroditur. Në një bar shoqëruesit tanë më ofrojnë një pije me gaz me ngjyrë kafe, në shishe prej qelqi të trashë që duket si e brumosur me dorë.

Mahnitem nga shija e saj karakteristike të cilën më kot do të përpiqem t’ia përshkruaj Albanos kur të kthehem. Unike, përshtypja e Koka-Kolës së parë do të ruhet në një cep të kujtesës sime edhe më mirë se në shishen apo kanoçen e saj. Kurrë më në jetën time nuk do ta ripërjetoj shijen e fërgëllimës avulluese të asaj dite.

Ndërkohë, përditë na shoqërojnë në koncerte, na dëgjojnë, na festojnë. Shqetësimi im më i madh është përzierja e pashmangshme e stomakut shkaktuar nga makina. Besoj me gjithë mend se ky kalvar do të më shoqërojë gjatë gjithë ditëve të jetës sime dhe ngushëllohem duke menduar që për fat të mirë jetoj në një vend ku veturat private janë të ndaluara dhe nuk do të jem i detyruar të ulem shpesh në këto mjete të mallkuara.

Megjithatë bëhem i fortë: perspektiva e blerjes së biçikletës së kuqe më bën të duroj gjithçka, madje edhe të vjellat më të mundimshme. Ëndërroj, ëndërroj për të… Për fat të keq në ëndrrat e mia kam harruar një vogëlimë: çmimi i një biçiklete aq të mrekullueshme e tejkalon disa herë honorarin e pesë ose gjashtë koncerteve, edhe pse ai është jashtëzakonisht i lartë deri sa të lejon të blesh me qindra çamçakëzë. Zhgënjimi im është kaq i madh sa shoqëruesit tanë e vënë re, duket sikur po kërkojnë një ujdi, mund të ketë një zgjidhje mbase, shpresa ringjallet.

Një mëngjes, aeroplanë ushtarakë fluturojnë mbi qiellin e Prishtinës, fare pranë kokave tona, me një potere aq turfulluese sa të hyn deri në palcë dhe të bën të dridhesh si gjethe. Tanket patrullojnë poshtë hotelit, grupe të rinjsh vrapojnë nxitimthi në rrugë dhe gazi lotsjellës hyn deri në dhomat tona. Po atë ditë na hipin me urgjencë në autobus. Pasi kemi kaluar shumë postblloqe dhe u kemi treguar pasaportat ushtarëve që na vërejnë me përbuzje, drejtohemi me shpejtësi drejt kufirit. Pa biçikletën e kuqe.

Revolta e shqiptarëve të Kosovës dhe shtypja serbe kanë ndërprerë në mënyrë brutale turneun tonë dhe suksesin që prindërit e mi shpresonin prej tij. Pavarësisht ekzaltimit tim ndaj zbulimit të modernitetit përtej kufijve, ndihem i lehtësuar nga përfundimi i kësaj përvoje që në fund të fundit përngjante me një ëndërr të keqe. Pjergullat, agrumet, ulliri i kopshtit tonë, më duken shumë më ngushëllues. Aty njoh çdo trung, çdo cep muri, çdo hije të pronës time e cila pjesëtohet në krahina qartësisht të ndara nga njëra-tjetra në mendjen time. Në një skaj ndodhet vendi ku gjenden krimbat më të mëdhenj të tokës, prapa atij ku fshihen breshkat e sjella nga gjuetia, ngjitur me “wc-të e qenve” me jashtëqitjet e fosilizuara nën diell, përtej të cilit nis këndi i surprizave, gjatë murit, ku shpesh më ndodh të gjej, si të rënë nga qielli mbi gjethet e thara që mbulojnë tokën, portofola me dokumente identiteti, letra, fotografi ose kartolina. Unë i kontrolloj imtësisht dhe kundroj fytyrat e panjohura mbi fotografitë bardhë e zi.

Hidhësia dhe pikëllimi i fytyrave të tyre duken sikur reflektojnë enkas vjedhjen viktimë e së cilës kanë rënë. Një ditë i çoj babait një dokument të çuditshëm, me ngjyrë të kuqe flakë, vendosur në një këllëf të hollë lëkure me rrip të gjatë. Ai më thotë që është një “Triskë Partie”. Nuk arrij ta besoj, jam i trallisur që nuk m’i dogji duart. Mësuesja në shkollë na ka shpjeguar se për një komunist nuk ka në botë gjë më të çmuar se ky dokument dhe për ta ruajtur atë duhet sakrifikuar edhe jeta. Shkelja që përbën fakti i thjeshtë i të prekurit të tij më shkakton një marramendje dehëse.

Nga ana tjetër, babai duket më tepër i argëtuar se sa i befasuar nga gjetja ime dhe më këshillon t’i shkruaj një letër pronarit të saj, me një stil prej djaloshi shembullor, ashtu si na mësojnë në shkollë, duke e nënshkruar “Rroftë Partia! Fatos Tedi Papavrami”. E ndiej që ka një nuancë ironie në fjalët e tij, por gjithsesi i bindem. Disa ditë më pas i zoti do të vijë ta marrë sendin e çmuar, me fytyrë të ndriçuar nga mirënjohja. Ai më krijon përshtypjen e beftë sikur të jem shndërruar në një nga fëmijët sypatrembur dhe fisnikë me të cilët janë mbushur revistat që unë vazhdoj të shfletoj – me dëshpërimin e madh të babait – paralelisht me libra më të denjë për vlerësimin e tij.

Pjesë nga libri ‘Fugë për violinë’, botim i UET-Press.