Rabini i Shqipërisë: T’i sjellim shqiptarët dhe hebrenjtë më afër njëri-tjetrit

Nga Yisroel Finman, Rabini i Shqipërisë

Shabbati është një kohë për të vënë javën e punës, me të gjitha streset dhe përgjegjësitë e saj prapa nesh. Për një ditë ne as nuk mendojmë apo flasim për ditën e javës. Ne përfundojmë punën pak më herët se zakonisht për të zhdukur. Ne përgatisim ushqime që janë më të mira se ushqimet tona të ditëve të javës. Veshim rroba që janë pak formale. Mblidhemi së bashku me familjen dhe miqtë tanë për të shijuar një atmosferë relaksuese ne njëri-tjetrin në. Duke bërë këtë, ne rimarim energjinë tonë shpirtërore dhe emocionale.

Shabati është një kohë për të vënë javën e punës, me të gjitha streset dhe përgjegjësitë e saj prapa nesh. Për një ditë ne as nuk mendojmë apo flasim për ditën e javës. Ne përfundojmë punën pak më herët se zakonisht për të zhdukur. Ne përgatisim ushqime që janë më të mira se ushqimet tona të ditëve të javës. Veshim rroba që janë pak formale. Mblidhemi së bashku me familjen dhe miqtë tanë për të shijuar një atmosferë relaksuese ne njëri-tjetrin në. Duke bërë këtë, ne rimarim energjinë tonë shpirtërore dhe emocionale.

Mbrëmjen e së premtes së kaluar, para dy ditësh, “Besa&Shalom” organizoi një nga eventet e saj “Shabbat-Friday Night Unplugged”. Një ditë më parë ishte Yom Ha’atzmaut, Dita e Pavarësisë së Izraelit. Ne ftuam Liora Peleg, zëvendësshefen e Misionit diplomatik, Ambasada e Izraelit në Shqipëri, për të qenë ajo Vizitorja e Nderit. Gjithashtu ishin të pranishëm edhe disa miq të ngushtë të “Besa&Shalom”.

Kuzhina në Hotelin e Oksfordit u kosherizua. Ne krijuam një menu izraelite për darkën e Shabbatit. Vendosëm disa këngë tradicionale të Shabbatt dhe disa këngë shqiptare, sepse si mund të kesh një natë festive pa ndonjë muzikë. Qirinj për gratë në dritë u ngritën pranë hyrjes së dhomës së banketit duke filluar Shabati duke ulur Dritën e Qiellit. Janë gratë që sjellin dritë në botë. Kjo është një traditë hebraike standarde që daton 4000 vjet nga Matriark Sarah.

Mysafirët tanë filluan të vijnë, disa miq të vjetër takohen me njëri-tjetrin. Disa miq të rinj mirëpritën sikur ta kishin njohur njëri-tjetrin me vite. Çdo grua pa sheshin e qirinjve dhe në mënyrë të natyrshme, sikur shoqëronte një engjëll, fluturoi drejt tryezës dhe ndezi dy qirinj. Drita mistike. Çdo grua përjeton diçka që flet drejtpërdrejt me shpirtin e saj kur ndriçon qirinjtë e Shabatit.
Gjithkush merr një vend në tryezën e darkës. Shabati fillon me një këngë të vjetër duke përshëndetur engjëjt e Shabatit. Është recituar ceremonia e Kiddush e shenjtërimit mbi verë. Ne e thyejmë bukën. Tavolina ka qenë e paracaktuar me sallatë izraelite, chumos & pita dhe perime të pjekur në skarë ngjyhet në vaj ulliri. Njerëzit hanë. Gjithkush angazhohet në biseda me fqinjët e tyre. Disa janë një në një. Disa janë grupe të vogla.

Dhomat mbushen me një frymë të butë Shabbati. Hapësira e shenjtë po krijohet. Dua të prezantoj zonjën Peleg dhe të kem fjalën e saj. Ndërsa i drejtohem asaj, ne të dy e pranojmë sa e bukur është ky Shabbat. Asnjëri prej nesh nuk dëshiron të thyejë rrjedhjen që është në ajër, rrjedhën e cila po e mbush dhomën. Shabati po bën atë që duhet të bëjë. Kaq bukur për të parë. Kaq bukur për të përjetuar. Kaq e nderuar që është pjesë e kësaj magjike.

Më në fund i kërkoj zonjës Peleg, nëse ajo do të më lejojë ta prezantoj atë me mysafirët tanë dhe nëse ajo është e gatshme të flasë. Ajo filloi me pak fjalë për Izraelin. Pak fjalë për Yom Hazikaron, një ditë para Ditës së Pavarësisë, kur vendi mbajti zi për ushtarët e rënë dhe viktimat e terrorizmit. 26.891 gjithsej. Jeta e tyre është shkurtuar, për asnjë arsye tjetër, përveç urrejtjes.

Dhe pastaj ajo shpejt ndryshon në një temë tjetër. Shqipëria. Ajo ka shërbyer në Ministrinë e Jashtme të Izraelit për një kohë. Ka qenë në shumë vende. Dhe ajo e sheh mjaft qartë se ka diçka të jashtëzakonshme për Shqipërinë. I ka marrë vetëm disa muaj për të parë se sa i bukur është vendi. Sa e lehtë është të ndihesh i sigurt këtu. Sa miq janë shqiptarët. Dhe pastaj arrin një “crescendo” siç thotë ajo, “Ka shumë sekrete këtu në Shqipëri.” Ne të gjithë pajtohemi me të. Shqipëria ende nuk e ka zbuluar plotësisht botën. Unë u them njerëzve gjatë gjithë kohës se Shqipëria është një vend shumë i veçantë. Ajo rritet në mua ditë pas dite, si një kopsht me lule që lulëzojnë ngadalë, një lule në një kohë.

Pastaj zonja Peleg flet se sa mirënjohëse është për Besën shqiptare gjatë holokaustit. Se sa ajo ishte e veçantë. Sa e pabesueshme ishte. Në këtë botë nuk ka kuptim që një komb i tërë të rrezikojë sigurinë e tyre për të shpëtuar jetën e të huajve. Në zemrën e saj mbart mirënjohjen e gjithë popullatës hebraike të botës, madje edhe atyre që nuk kanë dëgjuar ende për “Besën”.

Ajo është e duatrokitur fuqishëm. Pjesëmarrësit e ngjarjes së sotme, kryesisht shqiptarë, janë mirënjohës për fjalët e saj.

Si përgjigje e menjëhershme ndaj fjalëve të znj. Peleg, Benjy Neumann, një banor i SHBA-ve u ngrit dhe filloi të fliste. E kam takuar Benjy në Nju Jork, në janar në Konferencën e Kombeve të Bashkuara, “Çështja e njerëzimit: Shpëtimi i hebrenjve në Shqipëri gjatë Holokaustit”. Benjy ishte në konferencë sepse gjyshërit e tij ishin strehuar në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Ai kishte takuar tashmë Agron Alibalin i cili gjithashtu mori pjesë në Konferencën e OKB-së. Familja e Agronit shpëtoi familjen Neumann. Benjy foli për një farë mënyre se si ai nuk do të ekzistonte, nëse nuk do të ishte mirësia, “Besa”, e familjes Alibali dhe e gjithë Shqipërisë.

Fjalët e tij na emociuan të gjithë. Një “raund” i madh duartrokasësh. Menjëherë pas Benjy, ishte Agron Alibali, të cilin unë gjithashtu u takova në konferencën e OKB-së. Ai foli për historitë e familjes së tij që, ai dëgjonte teksa rritej. Një radhë tjetër duartrokasësh. Dhe pastaj, nëna e Agronit, Adivia, u ngrit në këmbë. Ajo ishte një fëmijë kur prindërit e saj strehonin familjen Neumann. Fjalët e saj ishin të fuqishme me emocione të mëdha. Emocionet dhe bindjet e saj flisnin në mënyra që fjalët nuk mund të shprehnin. Ishte sikur po fliste për çdo shqiptar të atij brezi. “Ishim shqiptarë. Si mund të mos i ndihmojmë ata që janë në nevojë? “Ajo ishte mahnitëse. Të gjithë të pranishmit u ngritën në këmbë dhe e përshëndetën.

Të gjithë iu afruan asaj për të shprehur mirënjohjen e tyre. Kishte përqafime dhe falënderime, dhe puthje e falenderime.

Ishte vetëm njëzet minuta pas Adivijes, kur filloi të flaës Kujtim Çashku, regjisor i mirënjohur dhe rektor i Marubi Film School, foli për një projekt që po bëjmë. Krijimi i një arkivi filmash të shqiptarëve që shpëtuan hebrenjtë dhe hebrenjtë të cilët u shpëtuan nga shqiptarët. Ai theksoi rëndësinë e intervistimit jo vetëm të anëtarëve të familjes së dytë dhe të tretë të familjes, por të urgjencës ekstreme ai quantë atë të intervistimit të gjeneratës së parë; të moshuarit që ishin fëmijë gjatë Holokaustit. Vështirësia në avancimin e këtij projekti ka qenë që dëshmitarët e moshuar që i kanë parë ngjarjet me sytë e tyre ngurrojnë të flasin. Ka pasur krijues filmash, shkrimtarë dhe gazetarë nga disa vende të huaja që na kanë paraprirë. Të moshuarit nuk duket të kuptojnë se ne nuk jemi të interesuar në komercializimin e tregimeve të tyre duke bërë një film apo një libër për të shitur. Synimet tona janë vetëm për të ruajtur këtë kohë tepër të veçantë në histori për brezat. Pa fjalët e tyre në film, ky kapitull i historisë do të humbasë.

Në këtë pikë është e pamundur të përshkruani emocionet në dhomën tonë. Ne të gjithë jemi kaq thellësisht të prekur.

Tani është koha për të biseduar. Unë jam në mëdyshje. Shkrimi im i përgatitur ka të bëjë me spiritualitetin. Falënderoj të gjithë për pjesëmarrjen dhe krijimin e kësaj mbrëmjeje unike, shumë të veçantë. Për krijimin dhe ndarjen e hapësirës së shenjtë sepse kjo është ajo që Shabati ka të bëjë. Disa fjalë për Shpirtin e Tokës së Izraelit, bazuar në shkrimet e Rav Avraham Kook, Shefi i Parë Rabbi i Palestinës dhe se Shpirti i njerëzimit bazohet në dashurinë dhe respektin për njëri-tjetrin. Fundi me fjalët që sonte krijuam një Shpirt të Shabatit.

Ne thamë një lutje të shkurtër duke falënderuar Krijuesin për ushqimin që hëngrëm. Ne përfshiu një falënderim për stafin e hotelit për përgatitjen dhe shërbimin e ushqimit të shijshëm.

Ngjarja zyrtare kishte mbaruar tashmë. Por mbrëmja vazhdon ende, sepse askush nuk donte të largohej. Ne të gjithë qëndruam një farë kohë, duke shijuar Hapësirën tonë të Shenjtë.