Qemal Dervish: Parandalimi i një Lufte të Ftohtë II

Kur liderët botërorë të mblidhen në Nju Jork më vonë këtë muaj për takimet vjetore të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, ata do të kenë shumë për të diskutuar përveç ndryshimeve klimatike dhe zhvillimit të qëndrueshëm. Në veçanti, rivaliteti i përshkallëzuar midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës paraqet një rrezik në rritje për botën. Prandaj, Kombet e Bashkuara duhet të ndihmojnë që të shmanget një tjetër Luftë e Ftohtë tepër e rëndësishme për misionin e tyre sot.

Mes gjithë debatit në lidhje me abdikimin e multilateralizmit dhe shfaqjen e një bote G2 të dominuar nga Amerika dhe Kina, është e lehtë të harrohet se një sistem i ngjashëm ekzistoi për dekada pas Luftës së Dytë Botërore. Vetëm në fund të viteve 1970 dhe 1980 u bë e qartë se sistemi sovjetik nuk mund të konkurronte me kapitalizmin e tregut. Pas rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989 dhe rënies së mëvonshme sovjetike, ajo botë G2 i dha rrugën një rendi G1+n në të cilin të gjitha vendet e tjera (n) nuk ishin në gjendje ta rivalizonin Amerikën si superfuqinë e vetme globale.

Çerekshekulli i ardhshëm ishte një periudhë multilateralizmi liberal të bazuar në rregulla. Kapitalizmi demokratik dhe i bazuar në treg kishte triumfuar në dukje në atë që Francis Fukuyama e quajti “fundi i historisë”. Shtetet e Bashkuara e përkrahën gjerësisht këtë rend – Lufta në Irak në vitin 2003 ishte një përjashtim i qartë – dhe, si shumica e vendeve, përfituan jashtëzakonisht shumë nga globalizimi dhe shfaqja të zinxhirëve të rinj me vlera komplekse.

Por ngritja spektakolare e Kinës gjatë kësaj periudhe tani i ka dhënë fund rendit G1+n. Edhe pse Amerika është akoma fuqia kryesore ekonomike, teknologjike dhe ushtarake në botë, asaj i duhet gjithnjë e më shumë ta ndajë këtë status me Kinën.

Disa argumentojnë se ne tani jetojmë në një botë multipolare, në të cilën vendet e rëndësishme mesatare kanë mjaftueshëm pushtet për të ndikuar në çështjet globale. Sipas kësaj pikëpamjeje, ndërsa bota nuk është e sheshtë, ajo ka shumë qendra në fusha të tilla si flukset financiare, tregtia, menaxhimi i Big Data dhe Interneti. Kjo strukturë gjithëpërfshirëse krijon, nga ana tjetër, shumë forma të ndryshme bashkëpunimi dhe konkurrence të mundshme midis qeverive.

Ky model ofron një përshkrim të besueshëm të rolit të vendeve si India, Gjermania, Rusia, Brazili dhe Japonia në sistemin global të sotëm. Ai gjithashtu nënvizon se si fuqia dhe mundësia për të krijuar koalicione efektive për veprim kolektiv, varet nga çështja në fjalë dhe nga fragmentimi ose përqendrimi i interesave.

Megjithatë, kjo pikëpamje multipolare e botës minimizon çekuilibrin e madh të pushtetit midis G2 dhe pjesës tjetër. India, për shembull, është e ngjashme me Kinën për sa i përket popullsisë, por GDP-ja e saj (në çmime tregu) është vetëm rreth 20% e madhësisë së Kinës. Për më tepër, aftësitë ushtarake dhe teknologjike indiane, edhe pse mbresëlënëse, nuk janë askund afër atyre të Kinës apo SHBA-së. E njëjta gjë mund të thuhet për vendet e tjera të rëndësishme mesatare.

Pabarazi të tilla të kujtojnë rendin e viteve 1945-1989. Në mënyrë të ngjashme, megjithëse ndoshta jo aq të rreptë sa Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë, Amerika dhe Kina janë të ndara sipas ideologjisë dhe kanë marrëdhënie antagoniste reciproke. Megjithatë, ekonomikisht, dekadat e globalizmit i kanë bërë ato shumë më të ndërvarur, duke rezultuar në “dy sisteme, një botë”, siç e ka përkufizuar këtë ish-ministri i jashtëm gjerman Joschka Fischer. Kjo ndërvarësi është bërë si një pasuri strategjike ashtu edhe një detyrim, sepse të dy palët mund të kërkojnë përfitime gjeopolitike duke armatosur rrjete globale siç janë zinxhirët e furnizimit, sistemet e pastrimit financiar dhe infrastruktura telekomunikuese.

Dy zhvillime mund të ndryshojnë tablonë aktuale. Së pari, Kina dhe SHBA-ja secila mund të evoluojnë në një mënyrë që i afron ato më shumë së bashku ideologjikisht. Një administratë e re amerikane pas zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020 mund të krijojë një rrjedhë më internacionaliste, ndërsa progresi i jashtëzakonshëm ekonomik i Kinës mund të çojë akoma në një liberalizim gradual politik, megjithatë nuk ka të ngjarë që një perspektivë e tillë të mund të shfaqet sot. Nëse lëvizje të tilla fitojnë popullaritet, ato mund të riforcojnë njëri-tjetrin.

Së dyti, një Bashkim Europian më i integruar mund të bëhet superfuqia e tretë në një botë G3 dhe të luajë një rol kryesor ekuilibrues përballë SHBA-së dhe Kinës. Europa ka burimet e nevojshme ekonomike, financiare, teknologjike dhe njerëzore, dhe multilateralizmi është në ADN-në e BE-së.

Në mënyrë ideale, të dy zhvillimet do të ndodhnin njëkohësisht. Nëse një Europë më e integruar dhe një Amerikë me sytë nga e ardhmja do të forconin lidhjet e tyre dhe do të mbështesnin edhe një herë multilateralizmin si mënyrën më të mirë për të ruajtur paqen dhe për të ofruar të mira publike globale siç është mbrojtja e klimës, atëherë do të ishte më e vështirë dhe e kushtueshme nëse Kina do të qëndronte më vete.

Megjithatë, në një plan më afatgjatë, pushteti kinez ka gjasa të rivalizojë atë të Shteteve të Bashkuara dhe të Europës të kombinuara së bashku. Edhe pse parashikimet afatgjata ekonomike duhet të trajtohen me kujdes, parashikimet e OECD-së për rritjen reale të GDP-së sugjerojnë që deri në vitin 2040, ekonomia e Kinës do të jetë po aq e madhe sa ajo e Shteteve të Bashkuara dhe EU27 së bashku. GDP-ja është natyrisht vetëm një metrikë, por të tjerë që kanë lidhje me teknologjinë apo edhe aftësitë japin rezultate të ngjashme.

Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara këtë vit do të zhvillohet mes krahasimeve shqetësuese me Luftën e Ftohtë. Nëpërmjet mosmarrëveshjes së tyre përshkallëzuese të tregtisë, SHBA-ja dhe Kina po shkaktojnë kosto të konsiderueshme ekonomike për veten dhe vendet e tjera. Nëse bota do të ndahet më ashpër në “dy sisteme”, do të jetë shumë më e vështirë të arrihen marrëveshje për rregulloret ndërkombëtare tepër të nevojshme në fusha të tilla si taksimi, hapësira kibernetike dhe biogjenetika.

Kombet e Bashkuara, me agjencitë e tyre të specializuara, janë më shumë sesa një forum për qeveritë; ato gjithashtu e marrin pushtetin e butë nga qëllimet “planetare” të paqes dhe zhvillimit – dhe tani mbrojtja e klimës – të cilat i mbështet. Në themelimin e tyre pas Luftës së Dytë Botërore, Kombet e Bashkuara u konceptuan mbi të gjitha si kujdestari i një rendi shumëpalësh të bazuar në rregulla që do të parandalonte konfliktin e dhunshëm midis shteteve anëtare. Sot, ato përsëri duhet të ndjekin misionin për të cilin u themeluan dhe të ndihmojnë në parandalimin e një lufte të ftohtë të re dhe ndryshe, por po aq të rrezikshme sa ajo e para./Project Syndicate/