Rafia Zakaria: Drita dhe errësira e çmimit Nobel që u dha në Letërsi

https://edition.cnn.com/2019/10/10/opinions/nobel-prize-in-literature-outrage-zakaria/index.html

“Udhëtimi nëpër gropa”, – janë fjalët e një personazhi që autori ka krijuar në lirbrin e tij. Handke, i cili mbajti fjalimin e bujshëm në funeralin e diktatorit serb dhe kriminelit të luftës Sllobodan Milosheviç, në vitin 2006, ndërsa tani atij i është dhënë çmimi Nobel 2019 në Letërsi.

Por nuk ka qenë vetëm ai në marrjen e këtij çmimi, pasi edhe autorja e njohur polake Olga Tokarczuk ka fituar të njëjtin çmim, i cili nuk iu dha në vitin 2018, në të njëjtën kohë ku fitoi edhe çmimin ‘Man Booker’ vitin e kaluar.

Puna e Tokarczuk, e cila ka fituar edhe shumë çmime të tjera të rëndësishme përqendrohet në elementet sfiduese nacionaliste për shtypjen historike. Të dy çmimet u ndanë së bashku, pasi Nobeli në Letërsi i 2018-ës u shty si shkak i një skandali seksual dhe financiar.

Puna e dy autorëve është një studim në kontrast, duke përshkruar copëzat që ndjekin Evropën në këto ditë, ku ka  vetëm grindje ideologjike midis nacionalistëve të ekstremit të djathtë, neo-nazistëve, antifashistëve dhe kozmopolitanëve, pjesërisht nëse të gjitha pozicionet morale janë me të vërtetë të barabarta dhe në mënyrë të ngjashme mund të lavdërohet e pranohet diçka e tillë.

Përhapja “e të dy palëve” me të cilën amerikanët janë kaq të njohur nga politika e Presidentit të tyre, tani duket se kanë infektuar edhe Komitetin që ndan çmimin Nobel për Letërsinë.

Puna e Tokarczuk është një paraqitje e ndërtimit të urës letrare dhe eksplorimit të kufijve. Një ish-psikologe, romani i saj për vitin 2014 “Librat e Jakobit”, për shembull, është vendosur në kufirin polako-ukrainas dhe tregon për një udhëheqës fetar hebre të shekullit të 18-të i cili detyroi shndërrimet e hebrenjve të tjerë në katolicizëm.

Në stilin karakteristik të Tokarczuk, romani në fjalë promovon imazhin e polakëve sesi jetonin njerëzit më të shtypur moralisht në Evropë, duke theksuar atë që Tokarczuk e përshkroi në një intervistë televizive si “akte të tmerrshme” të kolonizimit që ata kryenin vetë.

Për këtë akt të egër të letërsisë, i cili shkoi kundër narracionit nacionalist të historisë polake, Tokarczuk u shpall shpejt tradhtare nga shumë njerëz që i përkisnin të djathtës ekstreme në Poloni. Pastaj erdhën kërcënime me vdekje, të cilat e bënë që botuesi i saj polak të punësojë truproja për autoren.

Projekti politik i Handke në veprën e tij letrare është më i hidhëruar, duke i kushtuar aftësinë e tij domethënëse mjegullimit të kategorive morale, në atë që një komentator gjerman në vitin 2006 e quajti “një relativizim të këndshëm me lojëra” të bashkëveprimit moral të serbëve në masakrën e drejtuar nga Millosheviçi gati 200,000 njerëz në Bosnjë. Zelli dhe guximi që kishte e favorizoi Handke në mesin e elitës letrare serbe, por censurimi i shumicës tjetër ka ngjallur debate të ashpra.

Nga ana e tij, Handke e mbrojti veten në një intervistë në vitin 2006 duke thënë se Millosheviçi nuk ishte një hero dhe një qenie njerëzore që shkaktoi tragjedi dhe se ai ishte një shkrimtar dhe jo gjykatës. Ishte kjo deklarata e tij, që e bën atë të jetë një njeri me talentin e tij të jashtëzakonshëm letrar.

Edhe nëse dikush mund ta kishte pranuar se shkrimtarët nuk kanë fuqi të flasin për kufijtë e moralit në të cilat vendosin krijimet e tyre imagjinare, nuk e fshin faktin aktual që kur aleatët perëndimorë filluan t’i thumbonin për të ndaluar masakrën e vazhdueshme. Ndërkohë ai shkroi një letër të hapur ku shprehte shqetësimin e tij dhe i quajti ata  “kasapë” që kërkojnë viktima.

Çuditërisht ndoshta është një ironi e fatit për autorët e tjerë, sepse  Handke ka folur edhe në vitin 2014, ku kërkoi publikisht që Nobeli për Letërsi, të hiqet dhe mos ekszistojë më, duke arsyetuar se ka “kanonizëm të rremë të letërsisë”.

Të gjithë tani po mendojnë se Handke ndihet mjaft ndryshe kundrejt të tjerëve, teksa ka triumfuar duke marrë çmimin Nobel në Letërsi, por gjenialiteti i tij është i pavlefshëm dhe mjaft shfajësues, në sytë e Komitetit të Çmimeve Nobel të paktën.

Nuk arrihet të besohet që çmimi Nobel në Letërsi iu dha një njeriu që mbrojti një kriminel lufte dhe kjo tashmë është bërë jehonë, që e di gjithë bota.

Është e vërtetë që Komiteti i Nobelit zgjodhi të nderojë një grua këtë vit, një që është quajtur “shkrimtarja më e madhe dhe e gjallë që nuk e keni dëgjuar kurrë”. Megjithatë, ndihet pothuajse sikur nuk mund të durojnë vetëm për të nderuar Tokarczuk, gruan e 15-të me fat, kundër 113 burrave që kanë qenë përfitues të çmimit Nobel të Letërsisë deri më tani.

Puna e Handke përfaqëson aq mirë anën e duhur të përçarjes politike në Evropë, ajo që kërkon të rigjallërojë një të kaluar imagjinare, dhe e percepton të tashmen si një moment të viktimizimit, duke shkelur të tjerët, gratë, pakicat dhe veçanërisht migrantët e pakëndshëm. Puna e Tokarczuk është një rebelim këmbëngulës kundër këtij nacionalizmi të kufijve. Libri i saj i vitit 2007 “Fluturimet” në veçanti i botuar në anglisht në 10 vite më vonë, në 2017, pasqyron jetën nomade të njerëzve që jetojnë në të tashmen. Përzgjedhja e saj nga grupi i caktuar i Nobelit, duket se është një kleçkë.

Këtë vit mes Handke dhe Tokarczuk, komiteti i Nobelit përzgjodhi dy njerëz që nuk e meritonin çmimin.

Është një hile nga libri i lojërave të Handke, ku 200,000 njerëzit që u vranë në duart e diktatorit serb Sllobodan Millosheviç mes viteve 1993-1996 ishin të gjithë viktima të një lufte që në vitin 2006 Handke  i konsideroi të tmerrshme.

Ndërsa të gjithë shkrimtarët kanë të drejtë të thonë atë që dëshirojnë, kundrejt  dy fituesve të Nobelit në Letërsi për vitin 2018 dhe  2019.

Burimi: CNN 

Përshtati në shqip A.C/Dosja.al