Bruno Perini: Daja im, Adriano Çelentano (2)

Dikur këngët e tij dëgjoheshin në fshehtësi nga rinia shqiptare e viteve ’60 dhe sot vazhdon të mbetet një ndër idhujt e muzikës italiane, i cilësuar si miti i historisë muzikore.

Jehona ndërkombëtare e Adriano Çelentanos me karrierë më shumë se 50-vjeçare si kantautor, aktor, drejtues televiziv, ka shërbyer si shkas për një botim të ri rreth tij, nga shoqata ‘Çelentanto’ dhe president Shpend Xheka, përkthyer nga Arion Hysenbegasi me rastin e 82- vjetorit të lindjes.

Çelentano është bërë një emblemë dhe ikonë e shoqërisë italiane të periudhës pas Luftës së Dytë. Është një ndër këngëtarët e paktë italianë që ka arritur të shesë rreth 100 milionë disqe në mbarë botën, i cilësuar nga shumë autorë edhe si Elvis Presley italian.

Adriano Celentano u lind më 6 janar 1938 në Milano.

1943: Shpëtim nga vdekja

Ishte një ditë si shumë të tjera. Vogëlushi Adriano kishte mbushur gjashtë vjeç dhe qe regjistruar në shkollën fillore të shëtitores Sondrio, një rrugë e përshkuar nga një varg pemësh, rreth një çerek ore (po të ecej më këmbë) larg rrugës Gluck. Nganjëherë ishte mama Giuditta që e shoqëronte për në
shkollë, herë të tjera kjo detyrë i besohej Rosa-s ose Maria-s, dy motrave që shpesh zëvendësonin Giudittan në edukimin e Adrianos. Atë mëngjez, tregohet në kronikat e familjes, Adriano-ja u ankua se ishte pushtuar nga një dobësi, se qe krejt i pafuqishëm; i tha mama Giudittas se nuk ndjehej mirë dhe se do t’i pëlqente të qëndronte në shtëpi. Dihej që Adrianoja nuk kishte shumë dëshirë të shkonte në shkollë dhe për këtë arsye, mama Giuditta, duke e vështruar vogëlushin me ashpërsi, i tha të mos përpiqej të bënte dredha, por të vishej e mbathej, të vishte edhe përparësen dhe të shkonte në shkollë pa bërë shumë
fjalë. Ishte vetëm kokëfortësia e Adrianos dhe ndoshta aftësia e tij për t’u shtirë sikur ndjehej jo mirë, i dobët, i pafuqishëm që e bëri mama Giudittan të ndryshonte mendje. Mbas një fjalosjeje në familje, prindërit e tij vendosën ta mbanin një ditë në shtëpi. Nuk mund të kishte vendim më të urtë. Atë mëngjez,
ndërtesa e shkollës të shëtitores Sondrio u godit nga një bombardim që qe shtrirë në gjithë zonën e Stacionit Qendror dhe, sipas dëshmive të atëhershme, disa fëmijë mbetën nën gërmadhat. Në kronikat e asaj kohe nuk gjenden shenja të bombardimeve të shkollës, si të tragjedive të tjera të luftës, por dëshmi të ndryshme kujtojnë këtë ngjarje.
E para që më ka treguar këtë histori ishte nëna ime: “Kur mësuam për bombardimin e shkollës së rrugës Sondrio na përshkuan të dredhura, kërkova Adrianon dhe instiktivisht e përqafova. Ai më vështroi me ata sytë e tij të mëdhenj, por nuk kuptoi se atë mëngjez i ishte shmangur një takimi me vdekjen”. Edhe nëna e Adrianos, kur mësoi për ngjarjen, shpërtheu në lot, sepse kuptoi që fati i mirë i kishte kursyer njërin nga bijtë e saj. Gjatë atyre ditëve, Giuditta ledhatoi
Adrianon siç nuk kishte bërë kurrë ndonjëherë. Ndoshta edhe për të bërë të falej ajo fjalia e thënë prej saj në çastin e lindjes së Adrianos “Ky është një bir pleqsh, duhet të vdesë” e që gati u vu në jetë. Por Adriano nuk vdiq. I mbeti në mëndje zhurma e aeroplanëve që paralajmëroi bombardimin, fytyra e tmerruar e baba Leontinos sa herë dëgjonte sirenat që binin dhe edhe një shprehje tjetër e nënës së tij, që papapëlqente shpesh muret e shtëpisë para strehimeve antiajrore. Mama Giuditta përqafonte Adrianon e i thoshte (në tekst fjalët e saj jepen në dialektin e vendit të zanafillës së vet “Si duvimme murè, ei megghie ca murimme tutti doie”. (Në rast se duhet të vdesim është më mirë të vdesim të dy së bashku).
Adrianos i ka ndodhur shpesh që gati të tërbohet gjatë filmimit të skenave të luftës prej tij. Ndoshta shmangia e takimit me vdekjen, shpëtimi i mirëfilltë nga vdekja në vitin 1943, i ka mbetur veçanërisht e ngulitur në kujtesë. Është edhe një ngjarje tjetër që ka lënë shenjë në kujtesën e Adrianos. Ishte 29 prill 1945, katër ditë mbas çlirimit të Italisë nga fashizmi. Në sheshin Loreto, pesë minuta më këmbë larg rrugës Gluck, trupi i Mussolinit dhe ai i Petaccit ishin varur në trarë hekuri, në të njëjtin vend ku më parë kish qënë një përndarës benzine. Përbri Mussolinit e Petaccit ishin tre ‘hirësi të hirta’ të regjimit: kufoma e parë qe
ajo e Nicola Bombaccit, dy të tjetrat qenë ato të Alessandro Pavolinit e të Achille Staraces. Thuhej se qe kryer një hakmarrje, pikërisht në këtë shesh, meqë gjermanët kishin bërë të vriteshin nga fashistët pesëmbëdhjetë partizanë. Rreth orës shtatë të mëngjezit, kalimtarët e parë vunë re kufomat e varura. Disa orë më vonë, sheshi u mbush me njerëz, në sajë të një fjale të përcjellë gojë më gojë, e cila, si një shkrepëtimë, përshkoi gjithë Milanon. U dëgjuan të shtëna automatikësh, rreshtat e para të turmës u shtynë drejt kufomave, i goditën me shqelma, i shkelën me këmbë. Një grua qëlloi kufomën e Mussolinit me pesë të shtëna pistolete për të shpaguar pesë bijtë e saj të vrarë. Lajmi u përhap në zonat përreth dhe arriti deri në rrugën Gluck. Siç më ka treguar një herë Adrianoja, atë ditë, nëna ime kishte vendosur të shkonte të shihte çfarë kish ndodhur në sheshin Loreto dhe Adriano (atëhere ai ishte shtatë vjeç) i qe lutur motrës së tij të madhe ta merrte me vete. Kur kishin arritur, rrëmuja qe e madhe dhe një zotëri, duke e parë nënën time me fëmijën përdore, i kishte thënë që ta merrte në
krahë: “Zonjë, ndihmoje fëmijën të shohë atë që ka ndodhur; sot është një ditë që do të hyjë në histori”. Nëna ime nuk kishte kuptuar ende në se bëhej fjalë për
partizanë apo për fashistë dhe për pak minuta mori në krahë Adrianon, pastaj, kur u ndërgjegjësua për skenën e vrazhdë, e uli në tokë dhe u rikthye shpejt në shtëpi. Për ato vite më është treguar edhe një kujtim tjetër, që zë fill në vitin 1944, kur Adriano i vogël ndiqte passhkollën e Salesianëve të rrugës Copernico, të njëjtën shkollë që ndoqi Silvio Berlusconi. Kujtimi më është përçuar nga Biancamaria Papadia, e shoqja e fotografit të shquar milanez Giancolombo (Giovan Battista Colombo) dhe ishmësuesja e Adrianos në vitet shkollore 1944 e 1945.
“Kujtoj, tregonte zonja Papadia, sot tetëdhjetetrevjeçare, që herë pas here, Adrianoja vinte i shoqëruar nga ajo zonja e gjatë dhe hije rëndë, me një shikim shumë të rreptë. Kur e shihja, më bënte përshtypje përkujdesja, ndjesia e mbrojtjes që kishte për të birin, por në të njëjtën kohë autoriteti që buronte nga kjo grua. Atëhere punohej në kushte mjaft të pasigurta, bënim mësim në bodrume dhe mbaj mend që, për të mbajtur tavanin ishin vendusur hunj, shtylla, drushte. Ndonjë fëmijë rrekej të kacavjerrej në to, por jo Adrianoja. Më dukej një fëmijë i qetë, me ato sytë e tij të mëdhenj pak të trishtuar, që të shihnin nga poshtë lart. E di që është përfolur si një fëmijë i lëvizshëm, turbullues, deri xanxar. Unë nuk e kujtoj kështu. Sigurisht, ishin momente të vështira, më vjen në mend që në vitin e Çlirimit dëgjonim të shtëna nëpër rrugë midis gjermanëve dhe partizanëve: Fëmijët nuk ishin kurrsesi në rrezik, por është e natyrshme që në mendjen e një fëmije, skena si këto mbeten të ngulitura për gjithmonë”.
Pas lufte filluan çetimet e para rinore të ‘djalit të rrugës Gluck’. Sot, rruga Cristoforo Gluck është një pjesë e rrugës me të njëjtin emër, e mbytur nga një derdhje shumë e madhe çimentoje e automobilësh, një rrugicë pa vetësi që ka humbur karakteristikat e mëparshme. Së fundmi, me llogjikën pasindustriale, në këtë zonë kanë shembur disa ndërtesa dhe, në vend të tyre, kanë ndërtuar të tjera. “Ndërtesa mbi ndërtesa, zift e çimento”, thuhet në këngën më të njohur të dajës tim Adriano (‘Djali i rrugës Gluck’). Është e hidhur të shohësh sot rrugën Gluck. Një vend pa asgjë të veçantë, pa asgjë krejt të vetën, njëlloj si shumë vende të tilla në Milano. Deri në fund të viteve ’30 pjesa e parë e rrugës (që arrinte deri te banesa 14, ku ka lindur Adrianoja) ishte një lagje punëtorësh mes një deti gjelbërimesh, të shtrirë drejt periferisë veriore të Milanos pa ndërprerje të vazhdimësisë. Një ‘bllok’ i vogël popullor, i drejtuar nga një degë shumë e frekuentuar e PCI, një bar ku Adrianoja kalonte pasdite të tëra duke u ndeshur me kampionë të bilardos, një bujtinë ku hahej mirë me çmim të lirë, njëfarë
tregëtore artizanale dhe bulmetore, ku takoheshin të gjithë djemtë e ‘bandët së rrugës Gluck’, djem me prejardhje punëtore, që kur nuk punonin, e kalonin jetën e tyre në mes të rrugës. Nganjëherë luhej rëndë: Vihej bast kush do t’i përshkonte më shpejt kanalet e nënrrugës, ose fillohej një luftim me gurë me fqinjët e ‘kështjellës magjike’, pallatit të rrënuar, të bërë gërmadhë nga bombardimet, ku mblidhej një ‘bandë’; kundërshtare e një vendbanimi në kufi të rrugës Gluck.
Kryetari i ‘bandës’ quhej Sergio Cavagnera, idhull rinor i Adrianos, shembull për t’u ndjekur, personazh i mbetur gjithmonë nën hije, megjithëse Adrianoja, në vitet e mëpastajme, u përpoq ta ngrinte lart në ngjarjet përkatëse. Kur ndodhte ndonjë përleshje midis antarëve të ‘bandës’, shkohej te Sergioja dhe qe ai që gjykonte, që vendoste kush kishte të drejtë dhe kush jo. Atëherë Adriano-ja jetonte kohën e miturisë së tij, të cilën e kujton me përmallim të madh. Rreth vitit 1948, familja Celentano braktisi rrugën Gluck dhe u mbart në numurin 11 të rrugës Cesare Correnti, në zemër të Milanos, pesë minuta më këmbë nga sheshit Duomo dhe në një largësi të vogël nga ‘Porta Ticinese’. Fillimisht Leontino, Giuditta dhe Adriano i vogël u vendosën në numrin 7, në apartamentin e prindërve të mij. Nëna ime, bija e tretë e familjes (sipas radhitjes mbi bazën e datëlindjes), ishte martuar ndërkohë me një robaqepës të Saronno-s, Paolo Perini. Mbas
një periudhe të shkurtër kohe, Celentanot gjetën një apartament në ndërtesën me numur 11 të rrugës Correnti, bashkë me Alessandro Celentanon, vëllanë e madh të Adrianos, (vdekur në moshën tetëdhjetenëntëvjeçare) dhe gruas së tij Ivonne (edhe ajo e vdekur). Kjo zhvendosje nga rruga Gluck në rrugën Cesare Correnti mbeti e pashlyeshme nga kujtimet e Adrianos. Në rast se për histori të tjera të së shkuarës, kujtesa e Adriano-s tregon disa herë harresë, kur
flitet për rrugën Gluck shpërthen me kujtime gjithë ndjenja.
Apartamenti i katit të dytë i rrugës Cesare Correnti nuk ishte një banesë mbretërore, por sidoqoftë, familja kishte dëshirë të jetonte në një shtëpi të qendrës së qytetit, ndërsa për të (për Adrianon) braktisja e rrugës Gluck qe një goditje e mirëfilltë, një copëzim, apo një thyerje e ëndrës. Nuk iu nënshtrua kurrë ‘çimentos’ së qendrës së qytetit: Çdo ditë iu hypte mjeteve të transportit publik për të shkuar tek miqtë e rrugës Gluck, përpiqej kështu të ndalte kohën dhe të zbuste shkëputjen nga vendi i tij i lindjes. Këtu, kujtimet e Adrianos bëhen mjaft gazmore: “Ime më e dinte që për mua, braktisja e rrugës Gluck kishte qenë një traumë dhe, po ashtu, e dinte që çdo mëngjez i hipja tramvajt për t’u rikthyer në lagjen time të zanafillës”.
Një ditë, mama Giuditta vendosi të tregohej e rreptë. (Adrianoja tregon se si i mori edhe ato pak qindarkat që më shërbenin për të hipur në tramvaj, e bindur që në këtë mënyrë do të më detyronte të hiqja dorë nga udhëtimet e mia të përditshme për në rrugën Gluck). Por nuk arriti asgjë. Adrianoja nuk e lëshoi veten dhe vendosi ta bënte rrugën më këmbë: Një orë vajtje për të takuar miqtë e përhershëm e një orë rikthim. Motra Rosa (që vazhdonte të banonte në rrugën Gluck) i dha një dorë. Duke u mallëngjyer për vëllanë e vogël kokëfortë, që, për të shkuar në rrugën Gluck, ishte i gatshëm të përballonte këtë lodhje të përditshme, tezja ime, pa i thënë asgjë mama Giudittas, i jepte Adrianos të hollat e duhura për t’u rikthyer në shtëpi me tramvaj. Gino Santercole, nipi i Adrianos, biri i motrës Rosa dhe heroikut xha Michele, ish-bashkëshorti i Anna Moronit (motrës së Claudia Morit), sot i martuar me Melù Valenten dhe krijues i arritjeve të mëdha si ‘Është vërtet e kotë’, ‘Një ladhatim me një grusht’, ‘Jashtëzakonisht’ apo ‘Në mënyrë e jashtëzakonshme’,  ‘Zhvleftësim’, kujton kështu këto vite pranë dajës së dashur Adriano:
“Unë dhe Adrianoja jemi gati bashkëmoshatarë. Ai është i 1938-s dhe unë i 1940-s. Kjo do të thotë që Adriano u bë daja im kur ishte dy vjeç. Një rastësi, me të vërtetë, e veçantë. Dua të them që jemi rritur si vëllezër dhe shpesh, ajo që kujdesej për ne ishte nëna ime. Gjyshe Giuditta, e kujtoj mirë, ishte gjithmonë pranë makinës qepëse. Deri në moshën pesë-gjashtëvjeçare kemi jetuar bashkë; unë banoja në numrin 10 të rrugës Gluck, ai në numrin 14, por shpesh flinim në shtëpinë time ose në shtëpinë e tij. Pastaj ishte edhe një gjë e veçanëtë, që nuk mund të lihet në harresë: Nëna ime kishte një dyqan flokëtarie për zonja në numrin 14. Xhamllëku shihte nga ana e rrugës. Pjesa e prapme e dyqanit ishte shtëpia ku jetonin Leontino, gjyshja Giuditta, Maria e Sandro. E gjithë kjo për të
thënë që, në vitet e para të fëmijërisë sime isha gjithmonë me Adrianon, dukeshim si vëllezër të pandashëm. Pastaj, në moshën gjashtëvjeçare më goditi tronditja e parë e madhe shpirtërore: Nëna ime vendosi që mua e Evelinën të na dërgonte në kolegj. E kujtoj atë kohë si dy vite vuajtjeje dhe duke rimenduar ato ditë, pohoj se gjëja që më tronditi më shumë, që më traumatizoi me tepër, ishte pikërisht ndarja nga Adrianoja. Ai ishte për mua një pikë referimi e
pazëvendësueshme. Nëna ime punonte gjithë ditën në flokëtore, im atë ishte i sëmurë dhe, për pasojë, unë i drejtohesha për gjithçka Adriano-s. Nuk ishte daja tradicional, por miku, ose më mirë, vëllai i madh që më jepte një ndjenjë qetësie, kthjelltësie. Kur hyra në kolegj, ai ishte i dëshpëruar, qante çdo ditë për mungesën time. Gjatë një farë kohe luftoi si luan që t’i mbushte mendjen nënës sime dhe nënës së tij për të na nxjerë nga ai burg, për të na çliruar. Më në fund ia doli në krye dhe, me të vërtetë, unë dhe Evelina u rikthyem në shtëpi. Por në vitin 1948 më goditi tronditja e dytë e fortë: Adrianoja me gjithë familjen e tij u largua nga rruga Gluck e u shpërngul në rrugën Cesare Correnti, në ndërtesën numur 11. Vërtet, pothuaj çdo ditë kthehej në rrugën Gluck me tramvaj, ose nganjëherë më këmbë, por, gjatë kësaj periudhe, ishte e pashmangshme të humbte pak a shumë, të mos shihej përherë. Me kalimin e kohës, veç të tjerave, Adriano-ja filloi të lidhte miqësi me më të rritur. Dy vjet ndryshim në moshë janë pak, por në mituri e në rininë e parë ndihen. Një nga idhujt e tij,
duhet ta dish edhe ti, ishte Sergio Cavagnera. Kur në këngën «Djali i rrugës Gluck» flet për një djalë, për shtëpi, për zift e çimento e ka fjalën për kohët e Sergio Cavagneras. Në fillimet e viteve 1939 arriti për ne koha për të punuar. Adrianoja filloi me mjeshtëri të ndryshme, tornitor, hidraulik, orëndreqës dhe
sa herë ndryshonte punë donte të më bindte edhe mua që të zhvendosesha, të bëja si ai. Pak e dinë që, unë e Adrianoja, mbas ndërrimeve të kryera, punuam së bashku për një vit si orëndreqësa, madje u duk sikur kjo mjeshtëri do të ishte e ardhmja tonë, por, mbas një farë kohe, ai u njoh me Tony Renisin dhe, bashkë me vajza e djem të tjerë, mes të cilëve kujtoj Milena Cantùnë, të fejuarën e Adrianos, filloi të sillej nëpër lokale nate të «hinterland»-t (angl. në tekst; shqip:
«brendësisë», «zonës së thellë»; sh.p.) të Milanos, duke sajuar aty për aty (me një anglishte të pagjasë) këngë që vinin nga Shtetet e Bashkuara. Karriera e tij si këngëtar filloi gati rastësisht. Erdhi një çast, në të cilin më njoftoi ndryshimin e ecurisë: ‘Gino, tashmë unë nuk mund të punoj më si orëndreqës, do të provoj të këndoj. Ti, ndërkohë, mëso t’i biesh kitarës; kështu, ndoshta, do t’ia dalim të bëjmë diçka së bashku’. Dhe kështu u bë. Fillova ta ndiqja kudo dhe, shumë shpejt, vura re që fama e tij rritej e rritej. Kur dikush e njihte, ose i kërkonte një autograf, ndjehesha krenar për dajën tim. Pak kohë më pas më tha: ‘Gino, ka ardhur koha që ti të vish me mua për të më shoqëruar me kitaren tënde’. Mendo që mbas shpërndarjes së ‘Rock Boys’, bandës së parë të Adrianos, ishte një periudhë kohe kur shkonim për të bërë thjesht mbrëmje; sot quhen koncerte…”.
Gino, ndali për një farë kohe rrjedhën e kujtimeve të tij dhe filloi të qeshte.

E di pse qesh?

Sepse në familje, Adrianoja ishte i vetmi që nuk këndonte. Te ne këndonim të gjithë. Kujtoj që në oborrin e rrugës Gluck shpesh fillonim të këndonim aty për aty, papritmas e me zë të lartë, sa mundnim të lartë: Qoftë nëna ime, qoftë nëna tënde paraqesnin arritje të bujshme të këngës napoletane. Ndonjë milanez shtrembëronte hundën duke parë me mërzi «këta italianët e Jugut, që bënin zhurmë». Siç e di, në familje kishim muzikantë të mirëfilltë: Unë kujtoj zio Amadeon, që i binte mahnitshëm mandolinës dhe disa herë paraqitej me ndonjë mik për të luajtur muzikë. Kujtoj edhe që Adrianoja, i magjepsur nga dhuntitë artistike të zio Amadeo-s, ishte përpjekur ta fuste në botën diskografike, por ai vdiq para kohe. E kupton paradoksin? I vetmi që nuk
këndonte ishte Adrianoja, por ai kishte një dell komik që askush tjetër nuk e kishte; një energji komike që nuk e ka humbur kurrë. Gino u bë kryetari i grupit ‘I Ribelli’ dhe më pas, kur lindi ‘Il Clan’ me Don Backyn, Ricky Giancon, Giunonen, Iso Ceruttin, hyri edhe në këtë aventurë. Ishte përsëri Adriano, që më bëri të ndryshoj rrugë: ‘Pse nuk provon të këndosh’?, më tha dhe kështu, fillova edhe të këndoj e të inçizoj disqe. Ndërkohë, shtova prodhimtarinë artistike. Kënga e parë që shkrojta për Adrianon ishte «È inutile davvero» («Është vërtet e kotë»), por, siç mund të merret me mend, pjesa për të cilën jam më tepër krenar është «Una carezza in un pugno» («Një ledhatim në një grusht»), që nga shumë kritikë është gjykuar si një nga pjesët më të bukura të kënduara nga Adrianoja. Në të vërtetë, me këtë disk janë rritur breza të tërë…
Më vitet pasuese, me simbiozën që kishte arritur që në fëmijëri me dajën e vet, Gino e vuajti më tepër se të tjerët shkëputjen, largimin që erdhi mbas martesës së Adrianos. Nga ana tjetër, ‘Il Clan Celentano’, me kalimin e viteve pësoi një shndërrim duke mos nxjerrë më në dritë këngëtarë, por duke e përqëndruar veprimtarinë e vet në prodhimtarinë artistike të Adrianos.”
Kur folëm për këtë pjesë të hidhur, Gino ishte duke pritur me padurim daljen e albumit të tij të fundit, të bërë me Sonyn: ‘Nessuno è solo’, (Askush nuk është vetëm), 1956.