Irani dhe Shtetet e Bashkuara: Çfarë vjen më pas

George Friedman

Për të kuptuar konfrontimin aktual midis Iranit dhe Shteteve të Bashkuara, mund të fillojmë me luftërat Persiano-Babiloni. Mund të fillonim me vendimin e Shteteve të Bashkuara për tërheqjen e forcave amerikane nga Iraku pas zgjedhjes së Barack Obama. Efikasiteti kërkon këtë të fundit. Pushtimi amerikan në Irak në vitin 2003 u krye pa kundërshtim nga Irani dhe me të vërtetë me mbështetje të fshehtë. Iraku dhe Irani kishin luftuar një luftë brutale gjatë viteve 1980, duke rezultuar në rreth 1 milion viktima dhe duke kushtuar 5 miliardë dollarë. Pas shumë kohësh, Iraku do të mbivlerësonte pozicionin e saj duke pushtuar Kuvajtin, duke çuar në Luftën e parë të Gjirit. Për Iranin, kontrolli i Irakut nga Sunnitët – një popullsi pakicë dhe një rival sektar jo më pak – ishte një kërcënim ekzistencial. Teherani ishte i kënaqur që e pa Saddam Husseinin të binte, pasi mungesa e tij do të krijonte një mundësi që ajo të mbizotërojë çdo gjë që qeveria të vijë më pas. Lufta shkoi ndryshe. ShBA bllokoi ambiciet shiite, luftoi sunitët dhe u përfshi nga një zjarr mes të dyve. Obama e mori detyrën i angazhuar për ta ndaluar luftën, duke planifikuar të tërhiqte shumicën e ushtrisë, por jo të gjitha trupat amerikane dhe të ndërtojë një ushtri Irakiane të përbërë nga Sunnitë dhe Shiitët që ishte miqësore me Shtetet e Bashkuara. (Irani, natyrisht, kundërshtoi perspektivën.) Por më pas erdhi Shteti Islamik, i cili e detyroi Uashingtonin të mbante trupa në Irak dhe bëri që Irani të ndërhyjë në mënyrë që të mos lejojë që një fuqi Suni të mbahet në Bagdad. ShBA dhe Irani shpesh bashkëpunuan me njëri-tjetrin në luftën pasuese. Megjithatë, ata ishin gjithmonë të kujdesshëm ndaj njëri-tjetrit, në asnjë pjesë të vogël për shkak të aspiratave të Iranit për një program të armëve bërthamore. Ndjekja e armëve bërthamore nga Teherani rezultoi në vendosjen e sanksioneve masive dhe në një sulm kibernetik izraelit të ShBA-së mbi pasurimin bërthamor iranian, i cili supozohej se kishte rikthyer programin në mënyrë dramatike. Kjo rihapi mundësinë e mbajtjes së trupave në vend, ashtu dhe kur Donald Trump po merrte detyrën. Trump tha se ai dëshironte të zvogëlonte gjurmën ushtarake amerikane në Lindjen e Mesme por gjithashtu favorizoi ndryshimin e regjimit në Iran. Kjo kontradiktë e dukshme kishte të bënte me logjikën e një tërheqjeje të SH.B.A. Për Iranin, kontrolli i drejtpërdrejtë ose të paktën neutralizimi i Irakut është një imperativ gjeopolitik, por Teherani nuk mund të përballojë një luftë tjetër. Pas luftës kundër Shtetit Islamik, tërheqja e trupave amerikane në një numër shumë të vogël e la Iranin në një pozicion jashtëzakonisht të fuqishëm. Në të njëjtën kohë, Irani mbante një numër grupesh pro-Iranian në Liban, Siri, Jemen dhe Irak, dhe po mbështeste regjimin e Asadit edhe para ndërhyrjes ruse. Me fjalë të tjera, Irani kishte përdorur operacionet e tij në vende të ndryshme, shoqëruar me tërheqjen e trupave amerikane, për të krijuar një sferë masive të ndikimit të njohur zakonisht si “Gjysmëhëna Shiite”, që shtrihej nga Irani në Mesdhe dhe gjatë gjithë rrugës deri në Detin e Arabisë. Kjo strategji u përcoll nga një seri gjeneralësh elitarë iranianë, siç është Qasem Soleimani. Irani kishte shkuar vetëm duke mbrojtur veten nga Iraku në shfaqjen si forca kryesore në Lindjen e Mesme.

Përshkallëzimi me SHBA-në

Perceptimi Amerikan për Iranin u formua kryesisht në epokën e pas-1979, me pushtimin e Ambasadës së ShBA në Teheran dhe bombardimin e kazermave Detare në Bejrut. Ndërsa është e vërtetë që Irani është përgjegjës për të dy aktet, është gjithashtu e vërtetë që Irani është më pragmatik se sa portretizohet ndonjëherë. Bashkëpunon me ShBA kur ka nevojë dhe vepron në mënyrë armiqësore kur jo. Kjo është sjellje mjaft normale, por krijon konfuzion përmes së cilës Uashingtoni duhet të lundrojë. Kështu që kur ishte koha për të kthyer vëmendjen e tij në Teheran pas humbjes së Shtetit Islamik, Uashingtoni kishte dy strategji. E para ishte të sponsorizonte një koalicion shtetesh për të minuar sferën në rritje të ndikimit iranian. Anëtarët kryesorë të këtij koalicioni të çuditshëm ishin Izraeli, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Izraeli ishte përqendruar në sulmin e pasurive iraniane në Siri (dhe potencialisht në Liban). Sauditët dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po luftonin me përfaqësuesit iranianë në Jemen, ku shpërtheu një betejë midis sunitëve të vendit, të cilët kishin qenë kryesisht jashtë pushtetit që nga rënia e Saddamit dhe Shiitët. Menaxhimi i kësaj beteje ra për ushtarët dhe personelin e inteligjencës amerikane akoma në vend. Përgjigja e dytë ishte rritja e sanksioneve ekonomike ndaj Iranit, jo për shkak të programeve të tij bërthamore ose raketave, por për t’i kujtuar Iranit për rreziqet e ndërtimit të sferës së tij të ndikimit. Sanksionet dëmtuan rëndë ekonominë iraniane dhe shpërthyen protestat, arrestimet dhe amnistitë që zakonisht shoqërohen me zhurmë ekonomike. Qeveria në Teheran nuk ishte kërcënuar ekzistencialisht nga sanksionet, por ato ishin mjaft të këqija për të dëmtuar ekonominë, ndezur trazira të brendshme dhe kështu garantoi një përgjigje. Kishte trazira në Liban dhe Irak, të dyja kërcënuan ndikimin socio-politik iranian. Me fjalë të tjera, fitimet që kishte bërë Irani ishin në rrezik, ndërsa vetë ekonomia iraniane po dobësohej. Irani kishte nevojë për një strategji. Qëllimi ishte të demonstrohet dobësia e Shteteve të Bashkuara si garantues i stabilitetit rajonal dhe aftësisë së iranianëve për të imponuar presione kundër-ekonomike dhe, në rastin më të keq, të shkaktojnë një ndërhyrje amerikane. Kjo e fundit do të ishte një ndërhyrje me forcë të pamjaftueshme dhe mund të solidarizojë pozicionin e qeverisë, duke siguruar një popullsi ndryshe të pakënaqur dhe milicitë e sponsorizuara nga Irani me një shkak unifikues. Përpjekja e parë për këtë erdhi në Gjirin Persik, ku iranianët kapën disa tankera. Shpresa ishte se rritja e çmimeve të naftës dhe presioni ndaj ShBA nga konsumatorët e naftës do të ndalnin operacionet armiqësore kundër Iranit. Ishte një taktikë e rrezikut të ulët, me shpërblim të lartë që përfundimisht nuk arriti të arrijë qëllimet e saj, veçanërisht pasi ShBA nuk pranoi të niste një sulm ajror ndaj Iranit si përgjigje dhe indirekt mbështeti konfiskimin e ShBA-së për një tanker iranian në brigjet e Gjibraltarit. Përpjekja e dytë ishte një përshkallëzim në të njëjtën temë: sulmi në një strukturë nafte saudite përmes militantëve Jemen, Houthi. Ai gjithashtu ishte krijuar për të rritur çmimet e naftës dhe për të inkurajuar sauditët të rishqyrtojnë marrëdhëniet e tyre me koalicionin e mbështetur nga SH.B.A. Edhe një herë, sulmi nuk e arriti objektivin përfundimtar të Iranit. Irani ishte në një situatë gjithnjë e më të pasigurt. Trazirat e brendshme për shkak të sanksioneve vazhduan. Sfera e tij e ndikimit ishte nën presion në çdo front, veçanërisht në Liban dhe Irak, ku ndjenjat anti-iraniane po rriteshin.

Tensionet vijnë në një kokë

Përkeqësimi i pozitës së Iranit kërkoi që qeveria të konsiderojë veprime më pohuese, veçanërisht në Irak. Përgjigja e saj, siç kishte qenë shumë herë më parë, ishte Forca e Qudsit, një degë elitare e Trupave Islamike të Gardës Revolucionare të Iranit, e udhëhequr nga askush tjetër përveç Soleimani. Ashtu si operacionet speciale të ShBA-së, ato specializohen në trajnimin dhe mirëmbajtjen e forcave aleate jashtë vendit – përfshirë, në rastin e Iranit, Hezbollahu dhe Forcat Popullore të Mobilizimit në Irak. Kur u sulmuan bazat e ShBA-së, supozimi ishte se sulmet ishin planifikuar dhe ndoshta u kryen nga milicitë e mbështetur nga Quds, të tilla si PMF dhe Kataib Hezbollah. Nëse Shtetet e Bashkuara e dinin para ose pas sulmeve që Soleimani ishte në Irak pas një udhëtimi në Siri, ishte e qartë se operacione të mëdha po planifikoheshin kundër personelit diplomatik dhe ushtarak amerikan në Irak, Liban dhe Siri. Kapja e Soleimanit do të ishte katastrofike për Iranin. Prandaj, amerikanët lexuan se iranianët po organizoheshin kjo u konfirmua nga prania e tij. Irani po merrte një rrezik të madh duke pasur parasysh njohuritë e tij për aftësitë e tij operative. Kjo do të thoshte që iranianët kishin vendosur të përshkallëzohen përtej sulmeve të mëparshme. Specialiteti i Quds Force ishte sulmi i lehtësirave specifike për të minuar aftësinë ushtarake ose të inteligjencës ose për të arritur qëllimet psikologjike dhe politike. Në çdo rast, duke e parë atë pranë Aeroportit të Bagdadit me shumë mundësi i tha inteligjencës amerikane jo vetëm që ai ishte atje sepse situata ishte e vështirë, por se ai ishte atje për të korrigjuar çekuilibrin e fuqisë iraniane në Levant. Me fjalë të tjera, ai ishte duke punuar me homologun e tij irakian për të kryer operacione të rëndësishme. Pasoi që SHBA nuk donte që këto operacione, çfarëdo që të ishin, të kryheshin dhe se vrasja e tij ishte një domosdoshmëri ushtarake. E gjithë kjo duhet të përshtatet në kontekstin strategjik. ShBA nuk dëshiron të përfshihet në operacione të gjera në rajon. Uashingtoni varet nga sanksionet dhe përfaqësuesit. Irani ende dëshiron të ruajë sferën e tij të ndikimit në Mesdhe, por mbi të gjitha, një përparësi edhe më e madhe është neutralizimi i Irakut dhe stabilizimi i vendit të vet. Irani nuk mund të lejojë Irakun të bëhet një bastion i forcave anti-Iran, dhe as nuk mund të zhvillojë një luftë konvencionale kundër SHBA, Izraelit, Arabisë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Prandaj Irani duhet të përdorë atë që ka përdorur në mënyrë të efektshme në të kaluarën: operacione speciale dhe të fshehta. Nga kjo rrjedh që Irani do të marrë kohën e tij për t’u përgjigjur. Po ashtu vijon se ShBA dhe aleatët e saj, pasi kanë blerë kohë duke vrarë kokën e Forcës Quds, duhet ta përdorin kohën në mënyrë efektive.