Jolanda Lila: Gjuhëtari Valter Memisha sjell dy libra të rinj në fushën e albanologjisë
Jolanda Lila
Në vazhdën e botimeve të shumta në fushën e gjuhësisë dhe të kulturës shqiptare, profesor Valter Memisha ka botuar, së fundmi, dy librat e tij më të rinj: Studime për fjalën shqipe, 4 (Përmbledhje artikujsh e studimesh), si dhe veprën voluminoze, “Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit Shënime nga Shkolla e Partisë”, (studim & fjalor).
Veprat e botuara nga Akademia e Studimeve Albanologjike u prezantuan në kuadër të veprimtarive shkencore të edicionit X “Ditët e Albanologjisë”, ku shpërfaqet kontributi dhe rezultatet vjetore më të rëndësishme në fushën e kërkimeve shkencore albanologjike.
Këtë vit, profesor Valter Memisha, përveç arritjeve pozitive në punën organizative në cilësinë e drejtorit të Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë, prezantohet edhe me dy libra studimor, koha e shkrimit të të cilave i përket një pune shumëvjeçare.
Krahas studimeve monografike, profesor Valter Memisha, ka dhënë një ndihmesë të rëndësishme për njohjen e pasurisë leksikore e frazeologjike të gjuhës shqipe. Ai ka një përvojë të gjatë në fushën e leksikografisë, si kërkues shkencor nëpër ekspedita gjuhësore dhe në tekste të shkruara, si autor i disa fjalorëve shpjegues të shqipes dhe si redaktor e recensent i shumë fjalorëve gjuhësorë.
Bibliotekave universare e më gjerë, tashmë i shtohen edhe dy botimet e fundit të këtij autori, të cilat i vijnë në ndihmë studiuesve të gjuhës shqipe, mësuesve, gazetarëve dhe lexuesve të interesuar mbi komunikimin në përgjithësi.
Libri “Studime për fjalën shqipe, 4”- një libër që rreh probleme të mprehta të shqipes së sotme
Libri “Studime për fjalën shqipe, 4” vjen si pjesa e katërt e serisë Studime për fjalën shqipe dhe sjell trajtime origjinale e të thelluara në fushën e gjuhësisë mbi personalitete, vepra, ngjarje dhe dukuri. Si një nga gjuhëtarët më të rëndësishëm bashkëkohor, profesor Valter Memisha në hulumtimet e veta spikat për qasjet risimtare, tematikat e larmishme dhe lëndën e pasur të nxjerrë nga vëzhgimet e imtësishme mbi ligjërimet gjuhësore.
Studiuesja Enkeleida Kapia, në recensionin e vet me rastin e botimit të kësaj vepre, e ka konsideruar si një studim të vyer, i cili përcjell dukuri me interes dialektologjik, historiko-albanologjik, por dhe dukuri me interes nga domenet e ndryshme të gjuhës, si fonetikë, morfologji, sintaksë dhe leksik.
Vepra“Studime për fjalën shqipe, 4” është e ndarë në katër pjesë. Më konkretisht, pjesa e parë “Për personalitete, vepra e ngjarje” përmban 8 punime, ndër të cilat nënvijëzojmë narrativat e figurave të akademikëve Idriz Ajeti, Jani Thomai, Jorgo Bulo, Rexhep Qosja, të mendimtarëve të tjerë të shqipes si Thoma Dhima, Xhevat Lloshi, si dhe të ngjarjes madhore të Kongresit të Manastirit.
Në pjesën e dytë “Studime në proces”, përfshihen studime mbi ndikimin e medieve të huaja si pasuruese të leksikut të shqipes, frazeologjinë në tri drama të Dritëro Agollit dhe nga “Eposi i kreshnikëve” te “Këngë të moçme shqiptare”, argumentimin për një fjalor konkordancash të veprës letrare të Martin Camajt, vëzhgime gjuhësore për veprën “Shënime nga shkolla e Partisë” e Daut Gumenit, kontributi i munguar leksikografik i Lef Nosit, dhe një intervistë me Nadire Buzon mbi Kadarenë dhe gjuhën shqipe.
Studiuesja Enkeleida Kapia, veçon në këtë kapitull, qasjen akademike të gjuhëtarit Valter Memishaj në studimin “Mediet e shkruara si pasuruese të leksikut të shqipes”, ku ndryshe
nga mendimi i përgjithshëm që mediet e shkruara po e shkatërrojnë gjuhët shqipe, në këtë punim autori argumenton se i gjithë procesi mediatik, përveç ndikimeve negative, edhe e ka pasuruar në mënyrë të jashtëzakonshme leksikun e shqipes bashkëkohore, me prurje si në fushën e fjalëve e të frazeologjisë, ashtu dhe në atë të kuptimeve leksikore. Gjuhëtari Memisha shprehet se shqipja është ndikuar në 2 grupe të mëdha njësish: formime të shqipes dhe huazime. Tek grupi i parë autori vëren që mbizotëron gjithandej prirja për sintetizim dhe kondensim semantik. Për shembull, ai shton që formimet me përbërje, si politikëbërje, politikëbërës, opinionbërje, opinonbërës, ditëmort, janë shtuar ndjeshëm dhe përbëjnë një fushë me interes të madh studimor, si në rrafshin kuptimor dhe atë fjalëformues. Po ashtu, nga vëzhgimet e tij janë shtuar shumë formimet me si ndajshtesa, si vetëndreqje, vetëgjyqësi, vetëdeklaroj dhe emrat abstraktë me -(ë)ri, -(ë)si: padenjësi, syhapësi, syҫeltësi, pandëshkueshmëri.
Në pjesën e tretë “Përcjellje veprash” autori paraqet dy punime përcjellëse: recensionin për veprën E Folmja shqipe në fshatin Mandricë dhe recension për veprën Fjalor anglisht-shqip, të hartuar nga Ilo Stefanllari. E para, siç e përcakton dhe autori, është një vepër e një lloji të veçantë, sepse ngrihet mbi një material dialektor të vjelë në terren jo nga autori i veprës (Ludmill Stankov), por nga artikujt e botuar në revistën “Studime filologjike” nga studiuesit Dhimitër Shuteriqi dhe Mahir Domi apo lëndë të mbledhur edhe nga studiues të tjerë para tyre, në këtë mjedis shqipfolës. Për këtë arsye, autori me të drejtë pohon që punimi ka vlerë të padiskutueshme për studimet tona teoriko-dialektologjike dhe qëndron i mëvetësishëm si punim monografik, sepse ai mbart një lëndë gati të plotë për të folmen e Mandricës, me një informacion historik, etnografik, demografik, dialektologjik (me lëndë fonetike, morfologjike, leksikore, frazeologjike etj.), folklorik etj.
Në pjesën e fundit “Të ndryshme” autori ka përfshirë fjalët përcjellëse për Pavlli Haxhillazin dhe Kolec Topallin, duke u përqendruar tek kontributet e tyre për albanologjinë, veprat e tyre madhore, personalitetet shkencore shumëplanëshe, sidomos atë të Kolec Topallit, dhe humbjet që ka pësuar albanologjia me ikjet e tyre.
Studimi i veçantive të gjuhës së veprës letrare përmes botimit: “Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit – Shënime nga Shkolla e Partisë”
Libri tjetër i botuar nga profesor Valter Memisha: “Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit Shënime nga Shkolla e Partisë” është rezultat i një pune disavjeçare dhe përbën një kontribut të vyer në fushën e studimit të gjuhës së letërsisë në përgjithësi dhe të ashtuquajturës “letërsi e burgut” në veçanti. Libri është strukturuar në dy pjesë: Pjesë e parë, me rreth 30 faqe merret me trajtimin e lëndës në rrafshin studimor. Autori ka motivuar shtysën se përse ka bërë objekt studimi gjuhën e veprës së D. Gumenit: “Shënime nga Shkolla e Partisë”, përse e ka lematizuar atë në pjesën dërrmuese dhe përse ka përgatitur një fjalorth me leksikun që gjendet në faqet e kësaj vepre dhe që semantikisht lidhet me persekutimet politike e ideologjike, me burgosjet, me internimet, me dënimet në kohën e Shqipërisë moniste.
Pjesa e dytë e veprës “Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit Shënime nga Shkolla e Partisë” është fjalori që sendërton “leximin leksikografik” të veprës Shënime nga Shkolla e Partisë e D. Gumenit. Fjalori është konceptuar në tri pjesë: leksiku fjalësor; njësi frazeologjike, emërtime të pathjeshta (ndërtime me dy a më shumë gjymtyrë me strukturë të hapur, por të vetëqëndrueshme e pjesërisht të vetëqëndrueshme).
Fjalori ka vlera, sepse si makrostrukturë është i pasur, dhe tregon punën e kujdesshme dhe profesionale të studiuesit V. Memisha për të vjelë e përzgjedhur njësitë që lidhen me një nga fushat e pastudiuara sa duhet në gjuhësinë tonë.
Profesor Tomor Plangarica, e ka konsideruar shumë të rëndësishëm këtë botim, duke theksuar se, në veprën “Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit Shënime nga Shkolla e Partisë” kemi një lëndë të plotë ilustruese, me thënie / fjali të shkëputura nga vepra e D. Gumenit, një punë që duhet vlerësuar maksimalisht, jo thjesht për ardhjen e tyre pranë çdo zëri të fjalorit, por edhe për përzgjedhjen e secilës thënie. Në shumësinë e konkordancave/ të përdorimeve të fjalëve në vepër, studiuesi V. Memisha ka ditur të sjellë atë më informative, por dhe më të realizuar gjuhësisht e sidomos sintaksorisht.
Sipas studiuesit Plangarica, vepra e profesor Memishës, me lëndën që mbart, sjell një ndihmesë të vërtetë për punën hartuese leksikografike të perspektivës së afërt apo të mesme në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë, për hartimin e fjalorit të madh apo të atij “tesaurus” të shqipes.
Është në natyrën e kërkimit shkencor, që arritja e synimeve të tilla ambicioze mbetet utopi nëse nuk shoqërohet me përditshmërinë e kërkimit e përpunimit nga studiuesit, të cilët ashtu heshturazi vijojnë të përgatisin shkallare që mundësojnë përafrim ndaj kuotave të larta në të cilat do të duhet të materializohet objektivi madhor, hartimi i atij fjalori. Puna e bërë nga profesor Memishaj është tregues dhe shembull i ndërtimit të këtyre shkallareve, ndaj meriton vlerësim, përveç të tjerave edhe për përmbushjen e këtij funksioni. Dhe së dyti, materiali i grumbulluar e disiplinuar është një ftesë për studiuesit e tjerë të gjuhësisë ligjërimore për të shqyrtuar e interpretuar më tej.
Profesor Valter Memisha ka hartuar edhe fjalorë të tjerë për vepra autorësh, të tillë si: Për një fjalor të veprës së Branko Merxhanit (me një studim hyrës, rreth 50-faqësh) dhe Fjalori i veprës së Martin Camaj, Vëllimi I.
“Leximi leksikografik i veprës së D. Gumenit Shënime nga Shkolla e Partisë” dhe “Studime për fjalën shqipe, 4” përbëjnë prurjet e radhës së këtij autori, të cilat e pasurojnë më tej fushën e studimeve albanologjike në vendin tonë.