The Guardian/‘Kukulla’ e Ismail Kadaresë, një roman tërheqës i dashurisë së vështirë
Ismail Kadare. Photograph: Murdo MacLeod/The Guardian
Autori shqiptar eksploron marrëdhëniet e tij me nënën e tij dhe kujtimet e hidhura të shtëpisë
John Burnside, 9 Jan 2020, The Guardian
Në njohjen e parë, romani autobiografik i Ismail Kadaresë mund të lexohet si një kujtim elegant, pak i hidhur, i epokës së moshës, i prekur me nostalgji për një vendlindje që tani humbet prej kohësh. Vendlindja e tij është qyteti shqiptar i Gjirokastrës dhe më saktësisht shtëpia e stërgjyshërve të prindërve të Kadaresë, një ndërtesë guri e ftohtë, por historike që ndan të dy gratë që duhet ta bashkëndajnë atë. Nga njëra anë, gjyshja e Kadaresë, zonja origjinale, që nuk pranon të largohet nga banesa, duke u përpjekur, kështu që të duket se rritet në strukturën e ndërtesës. Nga kontrasti i rreptë, nëna e tij – në romanin e titulluar ‘Kukulla’, e cila hyn në këtë grumbull të rrënuar si një nuse e re dhe e pambrojtur – është mbingarkuar krejtësisht, duke qenë se duhet të durojë sundimin e vjehrrës, duke pretenduar se “kjo shtëpi ju ha”. Është këtu, në mes të një konflikti që është kryesisht i heshtur, por megjithatë është ndjerë thellë, që adoleshenti i parakohshëm rritet në një mjedis të dëshiruar, duke shkruar një “roman” që përbëhet kryesisht nga autori i ri “me kokë të madhe” duke shpallur gjenialitetin e tij fillestar. Ai madje dekoron secilën prej tyre me çmimin e vet në monedhën e vjetër, parakomuniste dhe “reklamat” e shkëlqimit dhe origjinalitetit të saj.
Romani ‘Kukulla’ është plot me detaje imponuese të jetës në një Shqipëri në ndryshim, pasi qytetaria pajtohet me ngjyrime të ndryshme të sundimit komunist te Enver Hoxhes nën mbështetjen e sovjetikëve. Një nga ndodhitë më të çuditshme është e ajo e një dite në vitin 1953, kur prezervativët mbërrijnë për herë të parë në farmaci: “Kishte udhëzime kontradiktore që i lejonin dhe ndalonin ato. Dyshohej se mund të ishin një provë për të identifikuar ndonjë dobësim të luftës së klasave pas vdekjes së Stalinit. Por atëherë u kuptua se masa ishte në insistimin e Sovjetikëve dhe ishte e lidhur me të drejtat e grave (Rosa Luxemburg, etj), dhe pas disa hezitimeve nga komiteti i partisë se a duhet të këshilloheshin komunistët për të shmangur farmacinë dhe të linin ato copa prej gome në borgjezinë gjithnjë e më të shkatërruar, gjithçka u qetësua”.
Romani ‘Kukulla’ është e pasur me detaje të tilla, së bashku me shumë shqetësime të njohura të Kadaresë – me rrënjët folklorike të jetës moderne, ose me absurditetin e politikës shqiptare. Sidoqoftë, vëzhgimi i egër, ironi e hidhur dhe frika e gabuar që kalon në marrëdhëniet qendrore të narratorit me nënën e tij, një grua fshehurazi e tmerruar nga zhgënjimi si e padenjë në momentin kur djali i saj arrin famën që dëshiron, janë ato që mbizotërojnë këtë studim interesant të një të dashurie të vështirë.