Dashuria e panjohur e vajzës ruse me djaloshin shqiptar
Të gjallët e harruar në Shqipëri, dr. Margarita dhe dr. Fiqiri Basha
Ata të dy u njohën në qytetin Nizhnij-Novgorod të Rusisë në Institutin e Mjekësisë në vitin 1952: ai, djaloshi tiranas, Fiqiri Basha dhe ajo vajza ruse, Margarita Sjomoçkina nga Kozmademjanski afër Vollgës. Dhe u dashuruan. Ajo, nxënësja dhe studentja e medaljeve të arta u diplomua kirurge dhe pasi punoi dy vjet si asistente pedagoge erdhi në Shqipëri, erdhi ajo mështenkëza e bardhë për të jetuar pranë lisit shtatlartë shqiptar tek një shtëpi e vjetër tiranase, që mbante pllakën përkujtimore si bazë e Luftës Nacionalçlirimtare. Edhe burri i saj pat qenë veprimtar ilegal i asaj lufte (sot veteran).
Kur e pyes zonjën Margarita në i pat bërë përshtypje që të jetonte në një familje myslimane më përgjigjet: “Jo. Këtu gjeta vjehrrën dhe gjyshen e burrit tim, por jo vjehrrin”. E vijon: “Ato gjëra që kisha parë në kinema në vendin tim nëpër filma të ndryshëm i pashë në Tiranë: gomerët dhe gratë me ferexhe të zeza nëpër rrugica”.
Kirurgia dhe pedagogia
Në shkurt të viti 1955 kirurge Margarita Basha emërohet pedagoge në Fakultetin e Mjekësisë ku punon deri në vitin 1966, paskëtaj e transferojnë në Gjirokastër së bashku me burrin kirurg, Fiqiriun. Atje të dy punojnë katër vjet deri në vitin 1970 dhe doktoresha Margarita duhej të jepte ndihmë mjekësore për katër rrethe: Gjirokastër, Sarandë, Përmet e Tepelenë. Nga qindra raste të dhënies së ndihmës ndaj të sëmurëve po përmend atë të një grupi fëmijësh nga Bënça të cilët kishin gjetur një minë të mbetur nga lufta dhe u plasi ndër duar, sidomos njëri u plagos rëndë dhe mjekja i bëri disa operacione në bark, në këmbë dhe me këmbëngulje e solli në jetë. Apo rasti i asaj vajzës së re, Stavrullës, në Sarandë, të cilën e nxorrën të mbytur e të pajetë nga deti dhe njerëzit e shtynin doktoreshë Margaritën që të mos i afrohej sepse ishte fare e vdekur, por Margarita i bëri frymëmarrje gojë më gojë duke ia nxjerrë ujin nga mushkëritë dhe e solli sërish në jetë. Ky transferim i të dy mjekëve të shquar në Gjirokastër ishte një lloj dënimi vetëm për faktin se ajo ishte ruse dhe vetëm shumë vite më vonë pas `90-tës morën vesh se në dhomën e tyre të gjumit në Tiranë kishin patur të instaluar një aparat përgjimi, por natyrshëm kështu ishin kohërat. Kur ishin të transferuar të tre djemtë i lanë në Tiranë për të vazhduar shkollën në këtë mënyrë ishin të detyruar që herë pas here të udhëtonin për t’u ndodhur pranë tyre. Ndërsa shpenzimet shtoheshin rrogat pakësoheshin dhe doktor Fiqiriu detyrohet të shesë kitarën e tij të dashur si edhe shumë sende të tjera të shtëpisë për të përballuar sadopak mënyrën e re të jetesës. Në njërin nga këto udhëtime duke u kthyer nga Tirana për në Gjirokastër, doktoreshë Margarita pësoi aksident, pati rënë shi dhe autobusi rrëshqiti e u përmbys afër fshatit Savër të Lushnjës, për rrjedhojë nga hematomat që pësoi në kokë vite më vonë iu shkaktua tumor dhe ka bërë deri tani katër ndërhyrje kirurgjikale.
Miqësia ime me Margaritën
Unë nuk do të isha sot shkrimtare e përkthyese, nuk do të kisha shkruar e botuar libra sepse do të kisha vdekur shumë vite më parë e ime bijë, atëhere dy vjeçe, do të kishte mbetur jetime, por një kirurg i guximshëm si profesor Petro Cani dhe kirurgia e shkëlqyer Margarita Basha, atje përmbi një tryezë operacioni duke më prerë trupin e duke i ngjitur sërish copat, mbase duke i spërkatur me “ujë të gjallë e të vdekur” si nëpër përralla, më bënë transplatim të esofagut duke e ngritur stomakun në toraks e duke më kthyer sërish në jetë. Kur e njoha doktoreshën atje në spital, në klinikën numër tre, sikur të mos ishte e veshur me bluzën e bardhë të mjekut, ajo femër e brishtë do ngjasonte më tepër me një balerinë me këmbët e bukura, flokët e artë si të kukullave, sytë ngjyrë smeraldi, me një ecje të lehtë në majë të gishtërinjve porsi të fluturave, por edhe me buzagazin e përhershëm që të shëron e të jep jetë.
Një hollësi tjetër, në atë kohë mjekët punonin me përkushtim pa të marrë asnjë qindarkë, madje doktoresha Margarita kur erdhi me pushime në Pogradec gatuante edhe për mua që ta merrja veten sa më parë. Në një librin tim kam shkruar për këtë ngjarje.
Thesari në thes
Ndërsa jemi duke biseduar, doktoreshë Margarita ngrihet me vështirësi nga kolltuku (për shkak të hemoragjisë cerebrale që ka pësuar, ajo ka një paralizë të anës së djathtë të trupit) dhe me hapa të vegjël e të ngadalshëm futet në dhomën e gjumit e kthehet rishtas prej andej duke shtrënguar fort me dorën e majtë një qese të madhe plastmasi. Aty brenda ndodhet pengu i jetës së vet: Studimi shkencor për strumën (gushën). Shoh me dhjetëra fotografi të të sëmurëve, një tabelë shumë të madhe të ndarë përpikërisht për të treguar emrat e pacientëve, moshën, adresat e të tjera. Brenda në thes ndodhen qindra faqe të shkruara me atë shkrim aq të kujdesshëm e të bukur, por unë nuk guxoj që të shfletoj pasi më duket sikur po prek një thesar që nuk më takon. Ai është një studim aq i vlefshëm për mjekësinë shqiptare dhe askush tjetër nuk është marrë më me një punë të tillë. Edhe sot e kësaj dite ky studim ka mbetur pa u vlerësuar thjesht për faktin sepse u ndërpre më 1966 kur e transferuan papritmas në Gjirokastër dhe më vonë mjekja duhej që të rrinte në hije, pavarësisht meritave, për shkakun e vetëm se ishte ruse.
Doktoreshë Margarita nuk ka pasur nevojë për tituj, dekorata e medalje, ajo ka qenë një kirurge, që ka shpëtuar ndoshta mijëra jetë shqiptarësh dhe tani jeton me një pension qesharak.
Bisedat tona
Doktoreshë Margarita më tregon se burri i saj që nga fillimi i nëntorit ndodhet i shtruar në një klinikë në Itali me një sëmundje të rrezikshme. Unë i uroj shërim të shpejtë mjekut të të gjithë mjekëve të Shqipërisë, i cili ka mbrojtur disertacionin në vitin 1963, ka fituar titullin kandidat i shkencave dhe docent, libri i tij është botuar në vitin 1966: “Diagnostika dhe mjekimi i endearteritit obliterans”), ndërsa studentët e tij sot janë profesorë. Por dihet mirëfilli se ata më të mirët, më të mençurit, më të zotët nuk duan të bëjnë bujë rrinë skutave sikurse gjërat e çmuara ndodhen thellësive të tokës.
Ndërsa për veten e vet zonja Margarita tregon e shqetësuar se tumori në kokë, të cilin e ka operuar disa herë, po i rritet sërish. Më rrëfen se ka vajtur për vizitë në atdheun e vet në Rusi, në Moskë, pas tridhjetë e tre vitesh. E pyes nëse ka bërë operacione tek njerëz të tjerë pas daljes në pension: “Po, më përgjigjet, këtu në kushtet e shtëpisë, natyrisht gjëra të vogla”. I bëj edhe një pyetje tjetër të vështirë: “A jeni penduar që erdhët në Shqipëri, që e kaluat jetën këtu”? Zonja Margarita më përgjigjet me vendosmëri: “Jo”. Kjo përgjigje mjafton për të kuptuar se sa e madhe ka qenë dhe është dashuria e kësaj gruaje për bashkëshortin e saj, një nga ato dashuritë e rralla që tek e tuk mund t`i hasim nëpër filma a romane dhe kjo shpjegohet natyrshëm sepse Shqipëria u bë atdheu i saj, i fëmijëve të saj, këtu ajo gjeti kuptimin e jetës duke u dhënë jetë të tjerëve, si të thuash ka qenë një engjëll i dërguar në këtë tokë veç për ne.
Më tregon për ditët kur shkoi në Gjirokastër në festën e 50-vjetorit të spitalit: “…Me sa dashuri më rrethuan, kisha tridhjetë e një vite që isha larguar dhe vinin më takonin, më puthnin duart, stazhieri im Teli Gushi erdhi posaçërisht nga Greqia, se atje punon dhe i binte fizarmonikës duke kënduar këngë ruse vetëm për hir tim, për mua…”.
E unë duke shkruar këto radhë për doktoreshë Margaritën mundohem të shpreh veçse mirënjohje për njeriun. Kaq duhet për ta bërë Shqipërinë: pakëz mirënjohje për njerëzit e vërtetë dhe shumë dashuri.