Proza e Miroslav Kërlezhës vjen në shqip nga Mustafa Spahiu

Miroslav KËRLEZHA (1893-1981) – Zagreb, Kroaci.

 

Motive lirike në prozë

 

 

GOLGOTË

 

Në pasditen e Premtes së Madhe, kur e vranë Njeriun, nuk kishte patos, as vargje. As qielli nuk pati plasaritje. Çdo gjë ishte e përhitur dhe përgatitej për shi. Njeriu rrinte pezull sikur mijëra e mijëra të tjerë para tij. Një oficer romak erdhi të sheh se ç’bënte patrulla nën kryqëzimin, kurse ushtarët luanin bizhoz në roje. Oficeri ishte nervoz. Mendonte për lejedalje, për gratë, për njëfarë sëmundje që sapo kishte nisur t’i shfaqej në lëkurë dhe u ndal ta fyej kryepërgjegjësin e rojës, se kjo është e pabesueshme, sepse këta ushtarët e tij të lozin bixhoz në vendrojë.

– Po cilat janë ato gra aty pranë të vdekurit? Menjëherë t’i largoni, në emër të ligjit! A, më kuptuat? Marsh!

U dëgjua se si rojët iu bërtisnin grave, e gratë (njëra pas tjetrës) u zhdukën lugjeve. Lëshohej buzëmuzgu pranveror. Gjëkundi nën muret e kështjellës angullonte qeni dhe dëgjohej trokashka e zgjeborit. Çdo gjë ishte heshtje.

 

MONOLOGU I NJERIUT PËRTAC

 

Është muzgëtirë, kurse unë mendoi për vetveten, se si krejt çka është e imja është ngatërresë: punë e nisur, por e mbaruar. Domethënë poshtërsisht e xhindosur, lëmsh taravel që mbështetet. Dhe shtatë vjetë mbllaçitje, dhe as droçkën e dhembjes në gabzherrin e papërtypur. Sonte gjendje e pandenjë, ashtu sikur ka qenë para shtatë vjetëve, dhe ashtu siç do të jetë dhe pas shtatë vjetëve. Është muzgëtirë, kurse unë mendoi për vetveten dhe për ate se si pas tridhjetëmijë muzgjeve fenerët në qytet në të njëjtën mënyrë do të ndizen, sikur që po ndezen sonte, dhe qysh jeta nëpër këto rrugë do të buçet, si në këtë mbrëmje që po oshëtinë, dhe dikush do të jetë kështu si unë, i mbledhur. Dhe jeta e tij do të jetë një droçkë e dhembjes e pakapërdirë dhe përzjerje dhe një punë e pakryer. Të gjithë ne s’jemi bajraqe, ose beteja më të vështira në muzgëtirë, kur ndjehen ligjet e fshehura të jetës si plumbi dhe kur barra është më e rënd se varri.

 

NATË NË SPITAL

 

Rrinte djaloshi mbi shtratin e vdekjes së një njeriu, të cilit ia kishin prerë gabzherrin. Gjaku fërshëlliste në gypin e qelqit në gabzherr dhe zëri i shpirtdalurit ngjitej në gyp si qyrrat në çibuk. Njeriu me gypin në gabzherr, vetmitar dhe i harruar, fliste për jetën dhe për këto humbella.

– Djaloshi im! Mos shpreso në asgjë! Si në top drite do ta prekin gënjeshtrat e arta udhën tënde dhe do të mbetet gjurmë fosforike pas atyre topave qiellor, kurse dora do të ngërçet boshe pas tyre! Për njat pluhurin fosforik do të ëndërrosh, djaloshi im, vite dhe vite. Ti do të ëndërrosh dhe do të vetmosh në këtë tokë, kur njerëzit janë të mjerë dhe injorant dhe ku gjërat e reja kutërbohen si gropat e nevojtores në provincë. Do të digjesh dalëngadalë si kandili në erë, me errësirën e marrë dhe injorante, nëpër të cilën ecin kërmillisht hijet e neveritshme, të marrëzirave dhe i poshtërsirave të uritura shpirtligë dhe smirëzi. Prapa shpinës tënde risi dhe ngatërresa, e para teje padituri dhe mesnatë. Nëpër këto gremina dhe qafëmalesh, ti djaloshi im, je nisur në udhë i pafajshëm si mëngjesi, ke fluturuar si xixëllonja, që me shtrembërrimet e shkëndisë së çastit ta shëndrisish pafundësinë. E bekuar të qoftë rruga jote, djalosh shpirtvirgjër!

 

KËNGA NË NATËN PRANVERORE

 

Po vjen pranvera dhe kjo po ndihet nëpër plapuritjen e fenerëve të rrugës dhe nëpër thellësirën e hapësirës dhe me atë që mjegullat e vakëta derdhen rrugëve të qytetit. I ngrohtë është avulli i lumit si tym i vakët dhe lundrojnë mbi te shtëpizat si varkat dal në rërë si gullustra të fikura; avulli i ngrohtë kaltërosh rrotullohej rreth varkës horizontalisht. Pranvera vjen, me vështërsi të përjetimeve të reja dhe e rënd si pikëllim dhe trishtim i shtigjeve. Nuk ka në atë pranverë jehona me kuitje kentauri e as tingllimë të dyjareve. Nuk është kjo pranverë në harmoni as e madhe, si fotografitë nëpër të cilat fëmijëve ua mësojnë elementet e stinëve të vitit. Në fotografitë e shkollës lavërtarët lavërojnë, përrenjtë gurgullojnë dhe dallëndyshet harkojnë rreth kumbonarës së bardhë të qëlqerosur. Çdo gjë në ato fotografi ndodh sipas një ligji të rëndomtë dhe të thjesht, ashtu siç janë të thjeshta fjalitë në fletoret e detyrave shkollore: bora po shkrihet, dallëndyshet po kthehen. Kjo e tëra nuk gjendet në ardhjen e kësaj pranvere, dhe çdo gjë është e pangathët dhe e thërmuar. Pranvera po vjen si i verbëti në rrugën e zbrazët. Rruga është e boshadisur dhe prej së largu dëgjohet hapi, i pasigurt dhe i lëkundshëm. Nëpër rrebeshin e reshjes së borës i verbëti përplas këmbët në vend, kolovitet i dehur dhe i rënd. I verbëti me shkop e prek rrugën dhe mbllaçit cigaren e fikur dhe buzëqesh me zë. Qenushi i zi nuhat gjurmët e të verbërit dhe gjallërisht pehat me bisht. Kurse të gjitha dritaret janë të zeza dhe të gjitha dyert janë me katinarë. Dëgjohet dikund se si në shlizën e teneqes uji pikon.

 

DËSHIRË E ZJARRTË

 

Ndodh kjo në natën vjeshtarake, kur pikojnë gështenjat nëpër asfalt dhe kur dëgjohen qentë në largësi dhe kur kështu e papërshkruar shfaqet dëshirë e zjarrtë për diçka, kush do t’ishte i mirë, i joni, i afërt, intim, mik, dhe kujt do t’i kisha shkruar letër. Do t’ja shfaqnin besimin krejt çka fle në ne. Letër do t’i shkruanim, mirëpo ai askund.

 

SHQETËSIMI

 

Shqetësimi është në njeriun. Zërat. Ngjarjet. Vijnë shfaqjet dhe kalojnë nëpër njeriun në paepurinë e madhe, oshëtijnë ngjarjet si kumbim kumbanash. Njeriu përherë është i shqetësuar. Dhe gjendet thellë gjëkundi në ne fotografia, e fshehur, e shkrirë, si ikonë e rrethuar me argjend, në burim. Ajo fotografi e heshtur është gdhirje në det kur çdo gjë është e përhimtë dhe kur nuk dëgjohet asgjë vetëm aty-këtu gurgullimi i ujit. Kjo është kohë e heshtjes, kur njeriu lahet nga shqetësimi dhe kredhet në qetësi.

 

TË NDJERËT

 

Mbrëmje është. Digjet qiriu në stolin e mbuluar me hije, tik-tak sahati, parketi shkëlqen dhe porcelani nëpër vitrina. Ndjehen në dhomën e mbyllur lëkundjet në mes të sendeve. Një mizë zëzëllitë dhe në dallgët e gjëra derdh kujtime diellore të lirishtes së mesditës, prej së cilës kishin plasur pamje të mëdha. Ky është një çast i mbrëmjes, kur shfaqet mendimi për të ndjerët. Ata para neve në këtë dhomë kanë jetuar, kanë marrë frymë, kanë pritur ngjarje, e sot nuk janë më. Për këto të njejtat brava janë kapur, kurse këto parkete kanë kërcëlluar nën peshën e tyre, ndërsa sot fytyrat e tyre shemben në fotografitë. Nëse së paku kudo qoftë kanë lënë shenja me laps në letër, ato shenja zverdhen dhe fiken. Çdo gjë zhduket. Në savan të zi mëndafshi i kemi varrosur ato dhe tani e tëra është e baltëshme, e këtu qëndrojnë dhomat nëpërt të cilat kalben trutë në gjysmëerrësirë dhe dëshira e zjarrtë e topitur avullohet nga trutë, si kundërmim thartësire nga ena e pambuluar. Dhe ndoshta këto enë trunore do të shkapërderdhen dhe avullohen si tymi dhe si ky mendim i pikëllueshëm për të ndjerët që paraqitet dhe zhduket. Askush nuk ka shkaqe të tepërta që të gëzohet.

 

VETËMIA E FUNDIT

 

Njeriu u fut në rresht me miqtë e vet, në buzëqeshje dhe në verë. Dhe papritur iu shpjegua njeriut, si janë ata njerëz (të cilët ai në mendime i bartë si në pëllëmbë dhe të cilët i ujëzon me simpatinë e vet si bimët) syngjeror, të njomë, të dobët dhe të padenjë për atë peshë të zezë, që është rrëzuar në kokën e tij në atë hov. Te këto mendime njeriu u zhduk nga rreshti i miqëve i mbështjellur nga shtrëngata e zezë dhe tek ajo lëvizja e tij e fundit në errësirë ai ende e dëgjonte pas shpine buzëqeshjen e shfrenuar, thërritjen, këngën, kurse pastaj çdo gjë është heshtur, si në bjeshkë kur ka hënësinë, vetëm se qëndron drejtuar gjiganteske e trashë dhe rrëshqasin pikëzat nëpër pezhishkë. U zhduk njeriu dhe shokët nisën parreshtur të thërrasin nëpër rrugët, të trokasin nëpër disa shtëpiza në bravat, ta shqetësonjë vetveten dhe disa të afërt me të tepërta. Toka disa herë në mënyrë të rregulltë pastaj u rrotullua rreth boshtit të vet, kurse shokët u bashkuan përsëri në taverna, i mbushin plot gotat me verë, dehen, tymosin duhanin; kështu çdo gjë ka lëvizur mëtutje, si rrota e mullirit që bluan për jetë e mot. Dikujt seç ju kujtua që pas heqjes së maskës së të vdekurit lëkura ishte e njomë si tërkuzë e trashë, dhe dikush po që nga ai çast, kur çdo gjë kishte përfunduar, sahati kishte rrah tiktakun ashtu zëshëm si dhe më parë, dhe kështu tymi tymonte, vera gjerbet, guri bluante, flamujt e zi, gjëra të reja, tym. Tym. Asgjë vetëm tym.

 

KËNGA E MOLISJES, TRISHTIMIT DHE PAAFTËSISË

 

Oh, tashmë shfaqet kënga e këngëve më të rënda, e kujës, e përmortshme, kënga për ate se bijnë dhe shkulen flokët e thinjura nga kafka tullace. Shfaqet kënga e molisjes, e trishtimit dhe e paaftësisë, te gota e verës, sikur zëri i thyer në grykë, që dhemb si koska e pakapërdirë. Pastaj rritet deri te angullima e qenit, në natë, në varreza, kur është errësisë dhe era ushton mbi kryqëzim. Entuziasëm, që ne na mbante, si shakullinë ajri, është shkapërderdhur dhe njeriu zvarritet i mjerë si krimb. Përkuljet tona mbetën, si gjurmët e egërsirave të tronditura në borë, kurse fjalët tona – fjalët tona, në të cilat kemi besuar, si në erën pranverore që i then blloqet e akullit dhe i sjell vërshimet e ujërave të rritura, ato fjalë na mbetën të shprazëta. Ura të derdhura. Shprazëtira personale. Verë. Tym.

Ulemi nëpër taverna dhe shikojmë në vetveten tonë, pijmë dhe flasim avokatërisht në mbrojtje për paaftësinë tonë personale dhe për rrethin, për marrëzitë e mikroborgjezve në qytetin e vogël provincial, për neveritshmëritë përballë shkarravitjeve si plaçkat e fabrikuara, për shterpësinë e çdo përpjekjeje, për ndonjë gjest të mrekullueshëm të dritëhënës që e rrëzon njeriun nga maja e pirgut, për fluturimin dhe për shpëtimin e formulave, për mungesën e dëshirës së ripërtrirjes, dhe kështu rrimë nëpër tavernat dhe flasim, e fjala jonë është kënga e molisjes, kënga e trishtimit dhe kënga e paaftësisë. Dëshirojnë të bëhemi notues kundër rrymës së ujit dhe dëshirojmë të rritemi, si lisi në pllaja, që si strumbullari qindravjeçar rri vetmitar nën qiellin e hapët dhe në shkrydhtësi i nemitur, me nënshtrimin e ligjit të mbuluar të ndodhjes. Mirëpo, ne kafshohemi për bisht si qentë e tërbuar dhe në verë i japim dajak të mirë rreth vetes të gjitha fjalive të përhitura dhe pabojë, të cilave shenja kryesore u është se janë të plagosura dhe të sëmura, kurse kryesisht nuk e kanë as kryefjalën as kallëzuesin.

Përkulja po ngadalësohet dhe plaga bëhet më e fortë se trupi. Helmi depërton dhe ne po e ndiejmë. Boritë të cilat tingëllojnë janë boritë e disfatës, të gjithë trenat tashmë kaherë kanë udhëtuar dhe stacioni është shprazur. Çdo gjë është shtrirë në lodhje dhe fjalët tona ne na përcjellin të lodhura si vravashka në varrim.

 

 

Nga origjinali kroatisht i shqipëroi Mustafa SPAHIU.