Na ishte një herë në Krujë, një Teatër (kukullash) për Fëmijë

Askujt nuk ja merrte mendja që në një qytet të vogël sa një thëllëzë, që frymonte urtë e butë mes kurorave të ullinjve, ku gjumi ulte qepallat sapo mbi qerpikë zbriste perëndimi, ekzistonte një kënd që nuk binte shumë në sy, por guxonte të mos flinte aq shpejt si i gjithë qyteti.

Kjo kthinë, që ndodhej si një xhep i brendshëm në astarin e një xhakete, i padukshëm brenda një ndërtese të vjetëruar, provonte me cicërimën e tij, të jetonte jashtë kontureve gri dhjetra vjeçare. Në qytet njerëzit ishin mësuar të flisnin pak dhe t’i masnin fjalët si rrobaqepësi centimetrat, por jo kërkesën e llogarisë. Madje edhe kur lëviznin, hidhnin hapa të avashtë e me kurriz kërrusur. Dukej sikur e kishin për detyrë të mbanin peshën e malit tiran mbi shpatulla; pa guxuar të nxirrnin zë, si në një tabllo danteske: dënim të përjetshëm. Madje, nuk mjaftonte. Edhe pse shpinë kërrusur, e përpiqeshe të mos bije në sy, kur dilje në rrugë, syrit vigjilent të grave shtëpiake ishte e pamundur t‘i shpëtoje.

Sapo dëgjoje formulën “Ka je tu shku ri”, ndjeje një sëmbim mbi kraharor, sepse duhej menduar një përgjigje e ekuilibruar.

Ky vend i veçantë, gjendej në një ndërtesë ku në të shkuarën kishte shërbyer si punishte e punimit të qelesheve. Me grumbullimin e të gjitha reparteve të punimeve artistike në një ndërtesë të përbashkët, e cila u vendos po rrëzë malit, si për t’i dënuar akoma më tepër punëtorët, u la harruar për disa kohë në fatin e saj. Guximin për t’ia vënë dorën e ti vishej një petk me ngjyra të çelura, e mori një grua me sy të blertë. Ajo, vinte nga një qytet fushor, ku thëllëzat e shpendë të tjerë këndonin pa u druajtur, sepse nuk e njihnin rreptësinë e lartësive të thepisura. Gruaja me sytë e gjelbërt, ishte e vetmja që ecte me kurrizin drejt, e binte në sy nga stili i të veshurit, mënyrën se si ju drejtohej burrave dhe grave duke i pare drejt e në sy, pa bërë asnjë dallim gjinor. Të shihje në sy ndërsa bashkëbisedoje me një mashkull, ishte një sfide e panjohur për qytetin dhe ç’orientues. Nuk ishte e qartë, se në cilën kategori duhej t’i vendosnin gratë me këto karakteristika. Për të patur cilësinë e një gruaje “normale”, mund ta gëzonte vetëm një ” jabanxhie” siç i quanin të ” huajat”, transferuar me punë në qytetin malor.

Gruaja me sytë e gjelbërt, merrej me art. Shkruante poezi për të vegjëlit dhe ishte drejtoreshë e teatrit për fëmijë, ose siç quhet në zhargonin artistik, teatri i kukullave.

Trupa e teatrit përbëhej nga 12-të aktorë amatorë e teknikë të ndryshëm.

Takimet e punës organizoheshin në buzëmbrëmje dhe rreth tryezës së gjatë, fjalën e merrte një këndes, ari, gjarpërinjtë, diversantët, një komandant trim e i paepur, disa partizanë, apo edhe armiku i fshehur i klasës (beu, agallarët, një ujk e dhelpër). Ndërsa lexoheshin tekstet apo luhej me kukullat marioneta poshtë perdes, fizarmoniçisti që kompozonte muzikën e pjesëve teatrale, bënte nga një devijim të shkurtër dhe luante pjesë vallëzimi apo këngë të festivaleve të muzikës së lehtë. Aktorët gëzonin si fëmijë, sepse krijohej një dimension i ri i cili ju jepte mundësinë e një argëtimi. Dikush me ndrojtje, vendoste mbi tryezë fletushkat e mbledhura në katërsh me krijime poetike. Dikush tjetër tregonte tablotë e punuara me penel përgjatë natës. Këmbimi i librave të verdhë kryhej nën tavolinë siç vepronin studentët në bankat e shkollave. Entuziazmi rritej kur njoftoheshin për turne disa ditore në jug apo në veri të vendit. Por, si gjithnjë duhej marrë dhe aprovimi i Komitetit të Partisë. Kur regjizorja shqiptonte këtë togfjalësh, shikoheshim në sy me një buzëqeshje ironike dhe të trishtë në buzë. Kujt mund t’i binte viza për të mos u nisur me grupin?!

Fizarmoniçisti vinte në ndihmë me humorin e tij, duke kujtuar që për disa ditë do hahej bukë e skuqur. Kështu i quante qoftet e restoranteve. Qeshnim të gjithë, por një zë i kujdesshëm këshillonte ta ulnim zërin. Këto batuta mund të merrnin shtigje të rrezikshme nga dikush që mund të përgjonte prapa derës.

Më pak të gëzueshme, ishin daljet në qytetet e vogla të qarkut apo fshatrave përreth. Varfëria hapte siparin e urisë duke treguar të gjitha dhëmbët e mbretërisë së saj: fëmijë të veshur keq, të paushqyer, flokë ngjitur pas koke nga të palarët, sy të brengosur, çizme llastiku të çara ku dalloheshin gishtrinjtë e zbathur e të nxirë nga të ftohtit, çanta librash prej lecke, aroma hundë shpuese e kutërbimit të qepës. Buka e zezë dhe qepa ato kohë, ngopnin barkun e tharë të qindra “Luleve të vocërr”.

Në mensën e kooperativave ku shërbehej dreka, menyja përbëhej nga dy pjata: ose makarona që notonin në ujë për t’u bymyer e shtuar volumin, ose bukë misri e shoqëruar me kos që mund ta quaje pa frikë, dhallë e thartuar. Në heshtje, ngushëllohej vetja për fatin e mirë, që nuk kishim lindur në fshat. Dëshira për t’ju larguar varfërisë ( jo se në qytet jetohej kushedi se çfarë), nxiste të shkurtonim aktet e pjesës teatrale e t’ja mbathnim nje orë e më parë. Në ndihmë vinte fikja e dritave e cila ndodhte gjatë zhvillimit të shfaqjeve. Gjatë ditës, për kursim, me urdhër nga lart (Komiteti i Partisë), gërshërët e elektriçistit provonin majat e tyre të mprehta. Ato çaste, fëmijët nga zemërimi rrebeloheshin e fillonin të gjuanin me gure, shkopinj e çfarë t’iu vinte për dorë. A mund t’i fajësoje?! Gëzimet e fshatit ishin me pikatore, ashtu si mjekimet e ralla për të sëmurin në agoni.

Balta që vishte rrotat e autobuzit në largim, dukej sikur vishte brengosjen e fytyrave me thirrjen e vobektë: ” mos na harroni! Jetojmë edhe ne në këtë botë”.

Ndër kujtime, gjurmë do linin hotelet e një serie qytetesh, ku tartabiqet dhe mushkonjat festonin me gjakun e mysafirëve. Muret e holla ishin dëshmitare të të gjitha sekreteve që rrëfeheshin gjatë natës. Dikush i emëroi dhe hotel ‘Kashta’.

Në konkurimet kombëtare u fitua edhe ndonjë çmim.

Me kalimin e viteve, grupi filloi ta quajë veten “familja e madhe”. Datëlindjet e rreme apo të vërteta ishin shkas për t’ju larguar realitetit të ngurtë e gjykues të mediokritetit.

Në atë ndërtesë të vogël njëkatëshe, pothuajse të padukshme të qytetit, fshehur si një xhep i brendshëm i astarit të xhaketës, disa të rinj që imitonin jetën e kafshëve të pyllit, si padashje mësuan po prej tyre, të jetonin lirinë e ajrit e ta pretendonin…

***

Sot, pas kaq vitesh në mërgim, kur vizitoj qytetin e Krujës, kthej çdo herë vështrimin nga ajo ndërtesë rrënojë, ende e paprishur, me shpresën që dikush do përkujdeset për ta rimëkëmbur e të vendoset një targë “Teatri i kukullave”. I dedikohet gruas me sytë e gjelbërt, Milla Bala.

A thua do më dëgjojnë, apo mali tiran do ta shtypë siç ka bërë me shumë emra të tjerë që kontribuan në jetën artistike të qytetit?!