Poezia e Olga Laliç-Krowicka vjen ne shqip nga Mustafa Spahiu
Olga LALIÇ – KROWICKA
BRETKOSË, BRETKOSË
(ANKTHET E MIA)
Për Vesna Dençiç
Nga kroatisht shqipëroi:
Mustafa SPAHIU
llampë e Erik Klepton-it
katalog me riprodhimet e Vitkacinit
ëndrra dëbon ëndrrën
sytë si luginat
nxitoj në errësirë
gjerbë Celestinkë
përcaktoj territorin
ia beh shajnia në formësim
dhe flet Stasjuka
do shkruaj roman
për shejtan të mallkuar
për dokleanin
s’kam ditur
sepse atje s’ka ujë
si bombë besëtytë
naiviteti i nënës
ç’më ka lënë nëna
erëmim të naivitetit
si kockën e brejtur
ç’më ka lënë nëna
peshkun
të falem por s’mundem
që ta gjejë
në valixhen e udhëtimit
ju besoj të pabesëve
unë jam naive e virgjërt
si brava në derë
si frigorifer i uritur
vijnë xhuxhët dhe betohen
që s’më njohin
po sa gjatë kam fjetur
sa tentime për vetëvrasje
eh, ekspertët themeltarët e rrenës
venave të mia
shkrihen fjalët
dal në ballkon
dielli përshkon pëllëmbën time
xhuxhët zioshen
unë lexoj rènë
në vrë-rë-sirë bretkosa
bretkosë bretkosë bretkosë
shi do bie
do e ha bretkosën e uritur jam për blerim
në pikëzat, e kofshëve të brishta
të mira dhe televizori
që i tregon bretkosat
dhe gruan në Afrikë
dhe karminin e Zimbabve
dhe Kapuçin e Cezarit
i dua bretkosat
dikur një im shok luante
mikado[1] me vezë bretkosash
i kam mbrojtur ato
ka krisur dhjetë herë në sytë e mij
shoh vetëm bretkosa
5.
kam mbjell tulipan
e kanë bërë inavalidët
tulipani është rritur
si dielli skizofren
në mes të shijavinës së bluarjes
skizmë
rrëshqanthi
tra la la la
e dua rokun
adhuroj soul-in
dhe më shumë të pi
ujin pepsi so
7.
fruljetat në rreth
perëndi – perëndi
mendime
dhe çka pastaj?
Ia ka ënda të han djathanik
pa ndërprerë në te djatharin
e don muzikën
pa ndal në te torturohet
idet e zemrës
ajo është zemra e zemrës
gypthi nga çatia
pikat që shpëtojnë Dalmacinë
në Duklë netët janë përqafuar
janë mbështjellë, merren në grykë
oh, sa i dua mendimet
buzëqeshet muri
jashtë bretkosat kërcejnë
fluturon Gjyshja Jaga
8.
bretkosa si bretkosë
vocërrakja është pudros
seksi reksi
me shamibardhëzë
me këmbëvogëlaken
bretkosa do ta vranësojë gushtin
ekstravagancë
zier e kam syrin e bretkosës
zier e kam këmbëzën e bretkosës
tani jam e qetë
10.
zier e kam supën e një bretkose
derisa e kam mbyt ajo kërcente
sikur bret-kosë e tromaksur
adhuroj paqë-ironinë
bretku im flen pranë meje
me flokë të yndyrshme
dhe këmbë thatiqe të gjelbërta
kjo është kjo, është kjo bukuri
plotni e bretkosave në bretkosarium
testojnë qumështin në lëkurë
është zverdhur në dritëgjelbërtë
lëshojnë tu-llum-ba-ceee
ky është ai kul hop
në kokë sillet muzikë
lepurushët kërcejnë si lanetët
she is most beautiful on the world
një bretkosë që ia ka dhënë
lepurushja e ka marrë
tani janë fatlume
luan serenatën e bretkosave
bretkosa don bretkanin
bretkosa don kapedanin
bretkosa don bretkun
bretkosa është bretkosë e madhe
ai relaks është i fuqishëm
ndjekni delet në livadhe
që të bisedojnë me bretkosën
dhe me shoqet e mia
15.
halu halu
kush është atje? Halumina
çka bën?
I thërret barinjtë në mes pylli
manekinët
dhe çka tjetër-ngjyros portretin
bla bla bla
16.
të dua
ti mua s’më don
bla bla bla
më do bretkosa në stomak
17.
ime ëmë nënëlocja
i do dardhat dhe gurabijat
që ia pjek unë
ia bie prej Polonisë në Kroaci
në duar duke udhëtuar
joshet nëna e befasuar
falënderohet për at iluzore të vërtetë
i han gurabijat
ka pikuar nga molla dardha
18.
rrugë rrugë rrugë
ka menduar mirë
dimri unë dhe princi
vrapojmë përtejë
autostradës së ardhshme
për euron 2012 asgjë s’dihet
dëgjo po flet diçka Kërlezha
të majtët shtrirë bukur
vreshtat lulëzojnë
si fjalim drejt spitalit
s’dua dua dua
kur i humb byzylykët
shkrepin vetëtimat
shëtis rehatshëm
i vranësoj trumbat
dhe ndalem
këndoi
o sole
20.
POLirimi i shtëmbave
kur më gjykon
ndjehem e dënuar në gatimin e drekës
e ato lule që po i blenë
kur të vjen koha që në ate të çirrem
ky është problem’i shumë grave
sa je i ëmbël ti ore ti, ti ore ti
ashtu pa sharm dhe modern
jo klasik me klasikën në xhep
romantik i dehur në verë
më flet pa ndalë për tanket dhe helikopterët
po ti ti më qenke pika e burrit
çokolata më e stërëmbël
i magjepsur me drekën time
një ditë rrëzë bjeshkës së Cergovskit
21.
kur nata rrëshqet nëpër lëkurë
bota nis të ecën
mendimet zhdukën
ardhmëria sogjon në dritare
që bretkosa së drejti ka kërcyer
22.
sërishmi si përtëritje hap Ballkanbregun
në shpirt më godet gur pas guri
jeta është vrragë
dyll i verdhë – tha bretkosa
qielli çdo herë do jetë me shije
si hënë në xhep
qielli do ta tregon bretkosën n’ëndërr
bretkosë bretkosë sa të dua
dimri dimri dimri
rrotëzat mbaj për këmbët
e dashura ime
a do ta duash
burrin në pluhur
dashnorin në shpirto
e dashur e dashur e dashur
bota është bretkosë krokodil
kur fluturon lauresha
në sm(o)s – kosmos
lindin fëmijë
unë tani tregoi tufëzën
se cila lule t’është më e dashur
çfarë vjetërsira? thërret bretkosa
gjumë nate për dimrin
vallë, a pëlcet në minë
dhe këlthas:
Rasët, Rasët
blu komb
24.
obobo
burri u ndalë
nata po ftohet
njerëzit si lisa
të mëdhenj të vocërr
por gjithnjë të moçëm
25.
siguroi kujtimet e kujtime
nënshtrohem, dal e mundur
kërcejnë golashënuesit
e mëdhenj të parave
mbathi kujtimet
për shëmebull në mallotën e bretkosës
gol ashtu kështu
26.
njerëzit në syrin tim
qajnë për shiun e jugut
njerëzit në syrin tim
i ngushëllon shpresa
që iu ofron bukë
27.
unë krejt
e sigurtë / e pasigurtë
në barna / e pabarna
në mes njerëzve / vetmitare
pas barnave / inatosje
e brengosur / pranë vetes
bretkosë / bretkosë
Nga Monika Kubit
PËRKUNDRAZI RRËFEJZË
Bretkosë, por jo bretkosëza dhe jo thithëlopë. Krijesa e gjelbërt, e cila kërcen në kufinjtë e hapësirës autonome të botës së mendimeve. Fshehurazi futet si shajni në ekzistimin e objekteve lirike, shumohet dhe ekziston “shumica e bretkosave në bretkosarium”. Në këtë botën hiperrealiste, të shqetësuar për shkak të bretkosave, në logjikën e botës jeta s’është e pranueshme. Mirëpo, në një çast tregohet se mbinatyrshëm ose futu me bretkosat në zhvoshkje “bisedo me bretkosa, shoqëzet e mia.” Krijesa e vogël rrëshanore joshet me regjimin teokratik. Ekzistimi i dyfishtë dhe duke marrë nën mbrojtje që i përket kohës janë të gërshetuara me dëshirën për harmoninë dhe logjikën.
Njeriu me traumë shpesh zgjedh rrugëtim të gjatë për një jetë të re. I cytur nga naiviteti fëmijëror e kërkon idilin e vet. Nga ana tjetër, racionalizmi i ftohtë nuk sjellë fat, vetëm fanitjen e vet. Si t’u besohet atyre që nuk shpresojnë në asgjë, ata të cilët janë të uritur sikur frigoriferi. Poetesha beson se mundet. Dhe duhet besuar në çdo gjë, edhe pse të tjerët i lëshon shpresa. Pa shpresën e ekzistencës njerëzore aty del nga pundësia e kënaqësive të dëshirave të veta paradoksale, të cilat në shikim të parë janë para dorës. Meqenëse frigoriferi është plot ushqim mund të hash? Njeriu është i ndërgjegjshëm në brendinë e vet të begatshme dhe nuk mund që ta humb vetëm për shkak të vetes. Kjo është njëra nga dilemat më të mëdha të poeteshës. Pranë resursave të panumërta emocionale dhe filozofike, ndjenjave – filozofike, ndjen perceptimin e detyrimit për ta ndarë me të tjerët. Poezia e femrës është si rèja dhe vetëm në ndjenjat e paprekshme qiellore mund të kuptohet. Kuptimi i feminitetit është estetika e shëmtuar “kokën e yndyrshme / këmbët thatanike të gjelbërta”. Gruaja është kënaqësi, pa marrë parasysh pamjen, sepse është qenie para se gjithash është spirituoze.
Në luftën për emancipim është e gatshme për ta ndryshuar tradicionin letrar përmbys, prezantim risimtar të rrëfejzës për Bretkosën Mbretëreshë (E Bukura e Dheut, m.s.) është lajtmotiv i këtij vëllimi. Këto janë ato gra, bretkosa, shëmtake me brendinë e jargavitur, patjetër duhet ta presin princin që t’i çlirojë prej gënjeshtrave, prej bindjeve të pseudograve. Bretkosa nxit frikën te vajzat, të cilat bëhen të pjekura, kur vjen koha e dualitetit në mes të natyrës rinore dhe të natyrës vajzërore. Poetesha shkruan me dëshirë për çlirimin e bretkosës së vet bretkosake. Feminiteti i vërtetë përmbushet në bashkëshortësi, në ftesën për përgatitjen e drekës. Vjersha kontradiktore POLirimi i shtëmbave e shkatërron te lexuesi pamjen e mëparshme të bretkosës, ekziston si polemikë e vërtetë me esencën e feminitetit. Në vjershën tjetër zbulon iluzion-faktin në mes të ëmës dhe së bijës. Thjeshtësia e punës së kuzhinës është rritur nga duart e poeteshës dhe marrin formën e apoteozës poetike. Këto duar përplot ëmbëlsira e venë në gjumë botën e Kroacisë me botën e Polonisë. Së bashku me princin vrapon autostradave të ardhmërisë për Euro 2012, në ngjarjen e cila i lidh tërë vendet europiane në frymën e konkurencës së shëndosh, për dallim nga destruktiviteti i veprimeve të luftës. Plot ironi, idhëtësirë e fshehur, me dozën e humorit të këndshëm, vëllimi i Olga Laliç-Krowicka, shqyrton me natyrën e dyfishtë të njeriut. Parashtron dilemën e përhershme në mes të asaj çka është e afërt e po kështu e largët, e vetmja plot zellshmëri. Të mos iu nënshtrohemi mashtrimeve!
Lexues i respektuar, të bëj ftesë, kështu pra, të kërcesh si bretkosa nëpër faqet tjera të këtij vëllimi.
SHËNIME PËR AUTOREN
Poetesha e mirënjohur Olga Laliç – Krowicka, u lind më 1980 në Shibenik, Kroaci, është me prejardhje polake – serbe. Ka diplomuar sllavistikën në Universitetin Jagjellonski në Krakov (Poloni). Ka diplomuar edhe polonistikën (drejtimin editorial) në PWSZ (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa) në Krosno. Ishte stipendiste e Ministrisë së kulturës së shtetit polak për vitin 2007. Ka botuar dhe bashkëpunon me mbi 20 revista letrare në polonishte; në serbishte me 15 sosh; në kroatishte me 10 sosh; në boshnjakishte, maqedonishte dhe sllovenishte. Tani e tutje në “Nacional”.
Ka botuar krijimet e veta në 40 antologji dhe almanake të përvitshëm në Ballkan dhe në Poloni, Frankfurt, Split, Sarajevë, etj.
Poetesha shkruan vjersha, proza poetike dhe drama. Shkruan në polonisht, serbisht, kroatisht dhe maqedonisht. Është përkthyer në anglishte, bullgarisht, lituanisht, maqedonisht, sllovenisht, spanisht. Është laureate e 15 shpërblimeve dhe çmimeve letrare në Poloni dhe në Ballkan.
Ka përkthyer mbi 20 përmbledhje me vjersha dhe prozë të autorëve të Polonisë, Serbisë, Kroacisë, Sllovenisë etj. Është themeluese dhe redaktore e web faqes www.poezia.com.pl për përkthime në gjuhën sllavishte.
Ka botuar 12 vepra në gjuhët e sipërpërmendura. Për gjuhën shqipe shpreh dashuri dhe simpati të veçantë.
Jeton e krijon në qytetin Dukël – Poloni.
P.S. vjershat e Olgës janë shqipëruar nga origjinali kroatisht (M.S.).
[1] Mikado (jap.) një lloj loje e shkathët
me shkop të hollë dhe të gjatë;
në at lojë shkopi kryesor – mikado.