Intervista e plotë e Bolton: Thaçi e Vuçiç nisën bisedimet për ndarjen e Kosovës, Rama ishte pro, Toni Bler me kontaktoi
-Javën e kaluar mes zoom, në bisedën që patëm me median e huaj, juve iu përgjigjët dy pyetjeve të mia për Kosovën dhe më thatë se” ideja e shkëmbimit të tokave nisi nga Vucic dhe Thaci, por thatë se u angazhua edhe Toni Bleir”. A pati edhe figura të tjera nga Europa?
Bolton: Kishte diskutime se si qe Vucic dhe Thaci nisën keto diskutime, natyrisht kishte mospranime në të dy vendet, lidhur me drejtimin e bisedimeve. Kishte moasdakordësi edhe brenda Europës, gjithashtu.
Mendoj se nje nga aresyet që fola më herët me Vucic, fola dhe me Toni Bler, ose një nga arsyet që ata më kontaktuan mua dhe SHBA ishte ngase Bashkimi Europian nuk po i çonte askund. Kishte pasur shumë mbledhje. Kundërshtimet vazhduan, pa ndryshuar asgjë për shumë vite. Të dy vendet e kuptuan se futja e plotë në BE dhe NATO varej nga zgjidhja e mosmarrëveshjeve. Eshte parim i NATO-s. Nuk pranon një anëtar ndërsa ka disktime për kufinjtë e tij. Megjithë pozicionet e paluajtura, pas një kohe ata e kuptuam se kjo çeshjte duhej zgjidhur, që të bëhej më shumë përparim. Si rasti i emërit të Maqedonise përshembull.
Për mua çeshjta ishte, nëse kjo kundërshti në Ballkan mes të tjerash, të mund të zgjidhej mes nje proçesi që të sillte stabiltet në një rajon të veshtirë, por që veçanërisht të ndalonte që perpjekjet ruse, te shkaktonin më shumë destabilitet.
Duke folur me euriopianet, po i bie gjatë të të përgjigjem, ishte e kjartë për mua se disa eurpioanë kishin shikime te fiksuara se si prisnin te zgjidhej kjo dhe disa të tjerë ishin fleksibël. Ndaj, realisht, unë bëra deklaratën time se “nëse të dy palet binin dakort për shkëmbime tokash, ne si SHBA nuk do ta kundërshtonim atë” dhe natyrisht kush do ta kundershtonte në Europe që të thonin se pas 30 vitesh ju arritët nje marrëveshje, por s’është aq mirë për pjesën tjetër të Europës. Nuk e pashe këtë, ashtu dhe mendova se dikush duhet ta thoshte.
Robert Papa: Kryeministri Edi Rama ka deklaruar se ka pasur një telefonatë me ju me 2018 duke thënë është nje marrëveshje që ndodh një herë ne 100 vjet. A i ishte ai pro shkëmbimit të tokave apo ishte kundër?
Bolton: E mbështeta shkëmbin e tokave unë apo e apo e mbesheti ai?
Robert Papa: Ai, ai, Rama.
Bolton: Ai kishte, thuajse pozicionin që kisha unë, ai do ta mbështeste këmbimin e tokave, sado e veshtirë që ishte, për Kosovën, nëse do ta pranonin, do ulte mundesinë e konfliktit dhe destabilitetit. Duhet ta them ai nuk donte ta fuste veten në mes te debatit, sa herë që pyetej nga gjithklush. Nëse jeni shumë specifik, shpesh ajo ka një ndikim negativ në diskutimet. Mendoj se ai së shumti ishte në të njëjtin vend që une u perpoqa të isha. Pra ishte pro.
Robert Papa: A ka njohuri presideneti Trump per Ballkanin, për krimet serbe kundër kosovarëve? A ishte ai pro- serb apo pro- shqiptar, kur ju diskutat këtë?
Bolton: Nuk mendoj se Ballkani ishte nje çeshtje e madhe për atë. Një nga arësyet që doja të shikoja a ka ndonjë rruge ta zgjidhja këtë, ishte se ai gjithmonë thoshte që “në repsekt me NATO,- n unë nuk dua të te hyj në ndonjë luftë me Rusinë prej Malit të Zi, ose pa thënë emra vendesh te tjera, (edhe Shqipërinë) kur ata nuk po mbështetin mbrojtjen e tyre”. Kesisoj meqë historia e Ballkanit është shumë e nderlikuar,donte do zgjidhej problemi nese do ishte një shqtesim meë pak për Trump, që mund të kishte një konflikt te lashte, që do kërkonte një obligim te NATO-s.
Eshte proçes i gjate por. Sa më stabilitet të kishte NATO, aq më e lehtë për Trump do ishte të pranonte një antrësim në NATO per qeveritë e rajonit.
Robert Papa: Si diplomnat kam qenë me fat që kam takuar Xhezi Helms,një ikonë e konservatorëve amerikanë. Ai i shkruante Reganit se Ballkani do gjejë zgjdhje vetëm nëse Kosova do bashkohet me Shqipëriën, por me një Shqiperi jo komuniste. A ka ndonjë shans që politika e Xhekzi Helms të bëhet politike e SHBA-së?
Bolton: Një nga arësyet që Amerika është shumë popullore për shqiptarët kur ra komunzmi, është fakti që njerëzit kujtonin presidentin Uillson dhe vetvendosjen. Xhim Beker (mentori im) më tha mua kur ishte Sekretar i Departamentit të Shtetit dhe pasi vizitojë Tiranen se “Unë duhet të garojë për president i Shqiperise se me pritën shumë mirë”. Mendoj se njerëzit në SHBA e dinë se kur po coptohej një perandori e lashtë dhe njerëzit duan të jetojnë në komunitet, ta kenë këtë mundësi. Me renian e komunizmit kjo po ndodhte. Nga ana tjetër Jugosllavi ishte krijim i proçesit të Versajës dhe pas nje kohe nuk funksionoi mire.
Unë i kuptoj argumentet që shumë vetë bëjnë në Ballkan. Nëse fillon të ndryshosh kufinjtë cdo gjë bëhet më e destabilizuar. Personalisht, unë nuk jam dakort domosdoshmerisht me këtë, ( pra nenkutoj se kufijte mund të ndërrojnë). Une mendoj se shumë nga këto kufinj janë aksidente të historisë. Nuk dua të krijojmë më shumë destabiltet por njerëzit ndryshojnë me kohe. Në rrethana të ndryshme ngjasin dhe njerëzit duhet ta kuptojnë këtë.
Unë thashë pse jo shqiptarët të mos bashkohen. Pse gjermanët e kanë këtë të drejtë dhe ne jo. Tundi kokën si pohim.
Robert Papa: Pse perëndimi harroi krimet komuniste dhe pse i fali ato?
Bolton: Kam shkruar shume për krimet botërore kundër njerëzimit dhe lidhjet me konceptin e juridiksionit universal dhe gjykatës ndërkombëtare të krimeve dhe një nga përfundimet e mia ishte se vendet duhet të jenë gjykuesit, për njerëz qe kryejnë krime në emër të një vendi. Nuk besoj t’i transportojme të gjithë në gjykatën ndërkombëtare. Ndërsa e kam studjuar këtë çeshtje qark botës. Vende të ndryshme e kane zgjidhur këtë çeshjte në rrugë të ndryshme. Afrika e Jugut ka komisionin ‘E vërteta dhe Pajtimi’ për krimet e apartejdit. Vende te ndryshme në Europën lindore dhe qendrore kanë lustracionin. Disa herë i gjykojnë disa herë u japi amnisti. Shikimi im është që njerëzit duhet jetojne me vetveten dhe ata duhet të dënojnë njerëzit që kryen krimet në emër te tyre. Në kohe të tjera thonë se kosto është shumë e madhe, në disa vende si Gjermania Lindore thonë se të gjithë kemi qenë nga pak fajtorë dhe nuk duan t’i denojne. Une mendoj se ajo që është e rëndësishme, është evidentimi i krimeve. Dhe ja pse modeli i Afrikës së Jugut apelon më shumë ndaj meje Komisioni i i së Vërtetës dhe i Pajtimit. Menyra se si merrni amnisti është duke thënë të vërtetën për krimet që keni kryer. Ajo që është e rëndësishme është përpikimi i arkivave si dëshmi per brezat që vijnë që ta dijne se çfarë ndodhi. Ky duhet të jetë fokusi real. Thellesisht varet nga çdo vend të vendosë se si.
Robert Papa: Shqiptarët ndodhen nen presion nga Soros. Diplomacia amerikane, ambasada juaj në Shqipëri nuk kanë mbështetur kurrë nacionalistët. A është kjo e drejtë?
Bolton: Kam degjuar shumë për në Ballkan. Mendoj është një gabim për amerikanët dhe europianët që mendojnë për nacionalizmin në nje kontekst euriopian që në mënyrë ta paevitueshme bëhet një ekstremizëm. Ashtu besojnë njerëz si Soros. Unë nuk e besoj këtë. Unë mendoj se nacionalizmi forcon demokracinë, por në mentalitetin e departamentit të shtetit dhe ministrive të jashtme në Europe, ata nuk e pranojnë këtë. Eshte nje lufte e vazhdueshme, mendoj se s’ka zgjidhje te lehte. Por poltikat amerikane duhet të inkurajojne demokracinë dhe nacionalzimin, se te dyja punojnë kundër ndërhyrjes ruse.
Robert Papa: A mendoni si unë se Soros u tolerua nga administrata e Trumpit? Ai përdor fonde federale për politikat e tij në Shqiperi duke krijuar kaos në reformën e drejtësisë.
Bolton: Kam dëgjuar shumë rreth këtyre historive. Nuk kam hetuar mjaftërisht personalisht. Mbase për këtë duhet të kritikohem, por mendoj se eshte diçka që duhet hetuar. Ka shqetësime, por duhen publikuar faktet.
Robert Papa: A është Ballkani i rrezikuar nga Rusia dhe Kina sot?
Bolton: Po absolutisht. Vladimir Putin, kthehet në termin e trete si president, jam i sigurt ju e dini këtë. Fjalimi në Duma ishte një katastrofe gjeopolitke. Mbase nuk do rithemelojë Bashkimin Sovjetik ose Paktin e Varshavës, por pa dyshim kerkon te zgjerojë ndikimin rus në ish- territoret e tij, veçanërisht në Europën Lindore dhe Qendrore. Mendoj se është shumë e rrezikshme. E kemi nënvlerësuar lojë që luan prej kohësh. Nëse lejojmë që Rusia dhe Kina të lidhen bashkë, është gabim afatgjatë për Rusinë por gabim për perëndimin
Vitin e shkuar ata patën manovrat detare të përbashkëta ruso -kineze në Mesdheun lindor. Diçka e madhe shumë. them se mund te vijojë në destabilet në Ballkan
Robert Papa: Ju besoni se bashkimi Europian është armiku i Perëndimit. A duhet Ballkani të ngulmojë të hyjë në BE apo të forcojë lidhjet me SHBA-në?
Bolton: Bashkimi Europian për shumë njerëz në fillim ishte organizatë e tregtise se lire. Ata e pane SHBA-në si zonë tregtie shumë të lirë dhe kontribuan te suksesi ynë ekonomik, ndaj shumë njerez donin t’i bashkoheshin BE-së.
Njerëz të tjerë të angazhuar në krijimin e BE-së, kishin ndërmend diçka tjeter. Donin një Europe Federale, Mone dhe të tjerët. Nëse Europa do rrinte aty shumica e njerëzve do donin të rrinte, vetëm shkëmbime të lira ekonomike, do ishte më shumë e suskseshme. Mendoj se britanikët u tërhoqën se nuk donin te ishin pjesë një projekti poltiik. Eshtë një gabim për gjithkënd të mendoje se BE prodhon siguri për Europen. Ajo që jep siguri për Europën është NATO. europa është më pak se shuma e pjesëve të saj, ndaj ka aq kundërshti nga popujt e BE kundër Brukselit.
Robert Papa: Në Shqipqri këmi pasur një bazë të fuqishme ushtarake sovjetike. Aa ikën në vitet 60-të. Pasi erdhi Baker, shpresuam se bazën do e merrnin amerikanët. Psenuk e morët?
Bolton: Për këtë po flitet. Ka vende të tjera në Eropë që mendojnë se Amerika është shumë prezente dhe shumë problematike. Ka shumë arësye që ju nuk duhent të jeni në Europë në të njëjtat vende që ishin gjatë Luftës së ftohtë.
Qeveria juaj duhet ta ngrejë këtë me SHBA
Robert Papa: shikoni ndikim turk në Ballkan? më mirë ndikimi turk apo rus dhe kinez?
Bolton: E njoh historinë. Turqia nën Erdohan është vend i ndryshëm nga Turqia nën shumë liderë të tjerë turq dhe për mua Erdohan është një problem. Unë mendoj, t’i afrohem pyetjes, afërsia e tij me Rusinë është pjesa e madhe e problemit.Blerja e antiraketave 400 dhe gjera të tjera.
Nuk jam dakord që thone se Turqia të përjashtohet nga NATO prej Erdohanit. Nëse shikon zgjedhjet e fundit lokale në Turqi, mendoj se Erdohan është në ikje. Shpresoj që Turqia të behet si Turqia para 10 ose 20 vitesh, dhe të jetë më e lidhur me pjesën tjetër të NATO-s. T’i rezistojë ndikimit rus dhe kinez. Administrata bëri trysni me sanksione dhe e gjunjëzoi keq por pati aludime ne SHBA se ai dha leje ndërtimi Trump dhe ndaj tij ka heshtje.
Robert Papa: Ishte kenaqësi zoti Ambasador. E lexova librin tuaj. E dini kush është pjesa më e bukur?
Ai dëgjon.
Robert Papa: Fotografia kur i telfononi vajzës se do jepni dorëheqjen… Do e përktheja me dëshirë librin tuaj
Bolton: Do të lidh me agjentin tim. Qendrojmë në kontakt për çdo gjë.
– Intervistë eksluzive për FokusTV.