Albspirit

Media/News/Publishing

Jeronim De Rada: RAPSODI TË NJË POEME ARBËRESHE

RAPSODI TË NJË POEME ARBËRESHE

 

Mbledhur në kolonitë e Arbëreshëve të Italisë nga Jeronim De Rada

Ktheu në shqipen e sotme Agim Mato

 

 

 

LIBRI I PARË

 

 

  1. ZOGA SQEPVERDHË

 

Bleva kyçe të shurdhëta

e në natëzën e errët

hapa derën e Skllavunit,

hyra thellë ndër dhomat

të ndriçuara nga hëna,

vodha vashëzën nga shtrati

zhveshur në të linjta.

Asndonjëri nuk më pa,

veçse zoga sqepëverdhë.

-Mori zoga sqepverdhë,

shih se mos më kallëzon,

se unë e di ku ke folenë,

vete e ta shkallmoj,

unë e di ku ti kullot,

vete e ta përcëlloj.

 

  1. LULE TË BARDHA

 

Ngritën një shatorre

duart e Faties së bardhë.

Fletët qenë mëndafsh i hollë,

me t’ argjend yjet e natës;

dhe afshi që i frynte brenda

qe pasion e prehje.

Atje vajza luante

e butë, me një bir zoti.

Nga sytë që i hidhte trimi

u dritësua ajri;

nga gaz’i vajzës që e ndillte

lulëzoi kumbulla

dhe mbi strehën e qëndisur

lule të bardha hodhi.

 

  1. LUANTE NJË VAJZË

 

Luante një vajzë me një mollë,

e hidhte përpjetë, e priste në gji.

 

 

  1. MJEGULLA

 

Malet e Pjetër Shtrorit

ngarkoheshin aq me borë

sa me shi e mjegull të dendur.

Mjegulla ngriti folenë

dhe foleja që ngriti

e pleksur qe me xhufka ari,

vezët që u ul e bëri

ishin flluska të arta;

zogjtë, pra, që nxori nga vezët

të artë e kishin lafshën

edhe krahët të argjenda.

Kur kënduan ata zogj,

era që shkonte nëpër fletë

qëndroi dhe dëgjonte

të kënduarit në qiell,

atë këngë aq të ëndshme,

sa prehej dhe e dëgjonte

e bija e Mizistratit

tek rrinte edhe thurte

qilimin me katër fletë.

 

Zonja tek e para faqe

qëndisi të zotin e saj

me të gjithë argatët pas,

pastaj tek e dyta faqe

më qëndisi veten

me shërbëtoret rrotull,

ajo tek e treta faqe

më qëndisi diellin

me të gjitha rrezet e tij;

po tek e katërta faqe

më qëndisi atëherë

vajzën e saj të bardhë

të rrethuar (siç është perëndeshë)

me yjet, që nga fshati

i sheh te mbrëmja e saj.

Dhe i mbështolli me mjegullën

tek hapnin gjethet zogjtë

që nga vezët nxori

dhe së thelli ashtu këndonin,

shtëpitë me hare i mbushnin.

 

  1. NERËNXA

 

Ku mbiu, ku mbiu nerënxa?

Mbiu në zall të detit.

Asnjeri nuk u kujdes

veç e bija e zotit të madh,

që pa zbardhur dita vinte,

e plehëronte dhe e ujiste,

pastaj ulej i këndonte:

-Rritmu, ti nerënxa ime,

hidhe shtatin shpejt përpjetë

hapi degët mbushur gjethe

dhe më bëj hije të dendur

për bujar e bujaresha.-

Sa e vogël qe nerënxa,

aq të madhe e bëri hijen

ku zot i madh vuri tryezat

dhe martoi të bijëzën.

Ishin zotërinj e zonja

mbi mbulesat e mëndafshta.

Rrinin rrotull shërbëtorët

dhe u binin kitarave

duke ngrënë e duke pirë;

secili zot shpatën në brez,

secila zonjë kish në krah

një vashëzë si hënë,

e në dorë djalë të bukur;

secila vajzë një unazë,

secili djalë një nerënxë

në ajrin e detit.

 

  1. MOS E NËM

 

Eh, biri i Fugies,

duke bredhur rrugë më rrugë

me kësulën përmbi sy,

qëlloi nerënxën

e m’i ra të bukurës

në dorë e në llërë

tek më rrinte e qëndiste

e kumbisur xhamave,

xhamave të dritares.

U tremb vajza e u zbeh,

por e ëma u përgjigj:

-Tu thaftë dora, i lumi trim,

që m’i re bijës sime

në dorë e në llërë –

-Mos e nëm ti zonja mëmë,

as që pa e as nuk deshi –

e në të qeshur djalin vërejti.

 

  1. E PUTHURA

Lart, në majën e një mali

ish një shesh me një arrë.

Atje bridhnin zanat,

zanat dhe dreqërit;

bënin më shumë keq se mirë.

Ndodhi që shkoi atje

një vajzë që s’e dinte.

Zanat e rrethuan,

e rrethuan dhe e mbajtën

dy vjet e nëntë ditë,

e pastaj në shpi u gjend.

Një trim pas një zogu

shkoi gjer në atë shesh,

ku e rrethuan dreqërit,

e rrethuan dhe e mbajtën

dy vjet e nëntë ditë

e pastaj në shpi u gjet.

Kur u panë në kishë të dielën

u njohën dhe u lutën.

Aty këtu trimi t’i fliste,

t’i fliste e ta desh,

gjersa u takuan vetëm,

 

u takuan ndanë një lumi.

Trimi e zu e më e puthi,

e puthi në buzët

e në të dyja faqet.

Vajza gjithë e skuqur

në ujë vërviti faqen

dhe lau të puthurën,

po më skuqi ujët.

Kur nga fshati, që së poshtmi,

dolën gratë të lanin teshat,

në vend që të zbardhnin,

skuqeshin të linjtat që lanin,

kopshtet që ujiteshin,

nxirrnin fletë të kuqe,

zogjtë që pinin ujë

humbnin vërshëllimën.

 

  1. DALLGA NË ANË I NXORI

 

Dallga në anë i nxori

trimat që notonin

në mes të detit

në një ditë vere,

po trimin e së bukurës

në anë nuk e nxori.

Të gjithë thirrën në një gojë:

-Shënmëri, mbyte!

E dëgjoi e bukura,

u ngrit e zbardhur krejt

duke lidhur shaminë

edhe shpejt u hodh në ujë,

e arriti trimin e saj.

-O ti trim, i lumi trim,

cili gju ti t’u mpi?

Cili krah t’u përdrodh?

-As krahu nuk m’u përdrodh,

as gjuri nuk m’u mpi

po desha të provoja

zemrën e shokëve të mi.

E kthjellët vajza iku

me trimin e saj përdore.

 

  1. DURO ZEMËR

 

Duro zemër e duro

sa duroi mali me borë.

 

 

  1. VINTE NJË TRIM ZALLIT TË LUMIT

 

Vinte një trim zallit lumit,

vinte duke shëtitur.

I foli një dallëndyshe:

-Në daç shëtit, ti trim,

në daç mos shëtit,

edhe këtë muaj e tjetrin

pastaj dora do të mpihet,

edhe gjuri do të sëmuret-

-E nga e di ti, e mjera zogë,

fatin e njeriut mbi dhe?

-Fluturoj në qiell unë

edhe shoh për poshtë e larg.

-E ç’i pe fatit tim?

Pashë një mal të lartë, të lartë,

asnjeri s’mund ta përshkonte.

Qeni turk e shkeli e shkoi,

shkeli e shkoi e bëri shesh.

Në atë shesh të hapur

mbiu një kokërr pjeshkë.

Vete e vjen plaku i zeshkët

tani me ar e bujari,

vete e vjen nga Venetia,

farefisi shumë i ndih

gjersa pjeshkën ai të mbledhë,

t’i prehet në hije.

 

  1. PLEQËROI ALI BEGU

Pleqëroi Ali Begu

me të gjithë shokët e tij,

të shkojë t’i bënte dhunë

një bujari arbëresh.

Kunatës së Milo Shinit,

asaj zonje aq të rëndë

fjalët gjithë në vesh i ranë

edhe natën gjumi s’e zinte

nëpër dhoma lartë e poshtë.

Pra, një ditë gjëmë të largëta

ndjeu e bukura përbrenda!

Hap dritaret e argjendta

dhe si erë shkoi te kunati.

-Milo Shin, kunati im,

gjinde e madhe ne na vjen,

kuaj dëgjoj që hingëllijnë,

patkonj që trokëllijnë,

shpata që tringëllijnë;

thonë se zoti Ali beg

vjen zotrote të të vrasë

edhe mua të më rrëmbejë.

-E bardha kunata ime,

merri çelësat ti në dorë,

zdrigju poshtë në qilare,

hidhëm verë nga fuçitë

e pastaj mbyllu në dhoma.-

Mori ai kupën me verë

si dhe shpatën që ndjell lot,

kalëroi murgjarin

i del përpara Ali begut.

-Mirësevjen, kushdo që vjen –

-Të vjen zoti Ali Beg-

-Mirësevjen Ali beg,

thuamë, zemra pse të solli,

do ti kupën me verë

apo shpatën që ndjell lot?

-As dua kupën me verë,

as dhe shpatën që ndjell lot,

dua tët kunatë ta marr.-

Trimi gjithë i prushëzuar

piu kupënë me verë,

nxori më pas shpatën

dhe i shpoi zemrën;

u hodh mbi shokët e tij,

ca i vrau, ca i preu,

i vetëm në mes të tregut

dhe ju kthye Ali Begut,

mori kokën e ja preu

dhe majë shpatës e nguli.

Foli gjuha e Ali Begut,

prej andej e helmuar:

-Pastë fatin që më gjeti

kush zileps gruan e tjetrit.

 

  1. LUTI VASHA

 

Luti vasha të madhin zot

të binin tri pika shi

mos t’i vejë trimi në luftë.

Trimi – Lutesh kot, ti moj vashë

s’ka asgjë që të më mbajë,

në mos sot, patjetër nesër

unë në luftë do të vete.

Vasha – Po aty ku do të shkosh

kush tryezën do ta shtrojë

me mbulesa prej mëndafshi

siç ishe mësuar?-

Trimi – Në atë dhe ku do të vete

tryeza mua do më shtrohet

po ashtu edhe më mirë.-

Vasha – Në më merr me vete mua

shtratin vet do ta shkrif

dhe tryezën do ta shtroj

siç i bëj vetëm unë.

Trimi – Në atë dhe ku do të vete

shtrati mua do më shkrifet

si nga ti edhe më mirë.

Vasha – Atëherë merr nëmën time:

vafsh ti zot e u martofsh,

gjetsh nuse të voglën,

vjehrrën, magjistaren,

që të të magjepsi kalin

ashtu si kalin edhe veten.

Nderin humbur në shokë,

m’u kthefsh ti përsëri

në katundin nga po ikën.

Mua të më gjesh martuar

me një djalë në duar

dhe ta tretsha zemrën,

siç ma plase timen.

 

  1. KISHA VËNË UNË KURTHIN

 

Kisha vënë unë kurthin,

kurthin me nëntë shokë,

kur vajta pa gdhirë,

kurthin nuk e çova,

sepse pashë tek vinin,

vinin me nëntë pela,

nëntë pela e nëntë shalë

e të dhjetën një vashë.

Udhës pra nga vinim

unë përkrah asaj vajze

duke nxjerrë e terur lot,

pranë një gryke na del para

pararojë e Arminoit.

-Ku i vodhët këto pela,

këto pela edhe shala?-

-Këto pela e këto shala

asgjëkundi nuk i vodhëm,

se këto janë pajë,

pajë e kunetërve të mi,

dhe kjo vashë është ime zonjë.-

Shkoni pra me zotin tuaj!

 

  1. KRYELARTA

 

Gjëmoi, gjëmoi mali,

më gjëmoi nëntë herë

edhe hodhi nëntë bora,

pastaj dita u hap.

Shkrepën po aq diej

dhe e shkrinë borën

dhe zbuluan borzilokun,

dhjozmën dhe manxuranin.

Doli vasha me nëntë shërbyese

të tëharnin  shafranin,

dhjozmën dhe manxuranë,

bënin tufa dhe i hidhnin në udhë.

Andej shkonin ushtarët.

Shkoi ushtari i parë

tufë me lule nuk mori,

shkoi ushtari i dytë

tufë me lule nuk mori;

pastaj shkoi i pari i tyre

ktheu kalin e i shkeli.

Ajo kryelarta vajzë

atëherë zuri dhe e nëmi:

-Nga që shkele lulet e mia,

zot t’u shoftë trimëria,

plastë kali në grazhd,

i rëntë zalia në kuvende

vajzës që ti zgjodhe vet

e ta hëngërt dheu.

– Si më nëme mua, zonjë,

më ler të të them unë ti:

së shpejti të martoftë yt at

jo larg, as afër

po përtej detit.

Si të ngelesh me barrë

e dy djem të më bësh;

kur të vish për herë të parë

në shtëpi te nëna jote

u ngriftë një stuhi e keqe

në mes të detit

edhe hiftë në anije dallga

e të rrëmbeftë përpara djepin,

djepin e djalit të parë

e ta mbyttë para syve.

Kur të zbresësh, pra, në breg

daltë ulkonja e maleve

e të rrëmbeftë me dhëmbë

ndër duar të dytin

dhe të lënshin ty të varfër

ashtu si më bëre mua.

 

  1. TESTAMENT

 

Atje tej te fushë e luftës

dukej një tym i zi;

po ai s’ ish tym i zi,

po më ish trim i ri,

trim i ri e i plagosur,

që i avullohej gjaku

edhe goja i ligjëronte,

ligjëronte me shokët:

-O ju shokënit e mi,

kur t’veni te mëma ime,

të vërtetën ju mos i thoni,

se pranë zjarrit në u gjentë

bie brenda edhe digjet.

Por ju shokënit e mi

te zonja ime kur të shkoni

të vërtetën ia thoni;

të marrë krëhrin e të krihet

ulur tek pasqyra,

tri pëllëmbë ta bëje gërshetin,

pastaj të dalë në derë,

të ngijë sytë tek ajo re

porsi pela e pa fre.

 

  1. ISH NJË NËNË

 

Ish një nënë e vetme,

kish një bir të vetëm

që e lante, e pastronte

e në shkollë e dërgonte.

Dhaskali që e mësonte

e rrihte, e qortonte,

gjersa në burg e çoi.

Burgu i largët ish,

i largët, në një breg deti.

Asnjeri andej nuk shkonte,

veçse një lloj zogu.

-Ç’lloj zogjsh, jeni ju?

-Jemi një lloj zogjsh.

-Mos jeni gjë nga dheu ynë?

-T’atij dheu ne nuk jemi,

porse aty ne do të vemi.

-Dua t’u jap një fije letër.

-Jemi zogj e s’e mbajmë dot.

-Ta lidh te pendët.

Kur të shkoni te dera ime,

atje është një ulli,

shplodhu majë atij ulliri,

tund e shkundi pendët

sa të bjerë letra ime.

Del nëna që pa gdhirë

për karshi me këta male

e më sheh copën letër,

e merr ta lexojnë të diturit.

-Solla këtë fije letër.

-Kjo është letra e tët biri,

edhe thotë se yt bir do vijë

kur të bëhet deti vreshtë,

atëherë vjen yt bir,

kur të bëjë lisi arra,

atëherë vjen yt bir.

 

  1. KOSTANDINI E GARENTINA

 

Ish një nënë shumë e mirë,

kish nëntë djem të hijshëm

e të dhjetën një vashë,

me emrin Garentinë,

për të cilën vinin radhë

bij zotrish e bujarësh

kush me të krushqi të lidhte.

Po ja, erdh një trim i largët,

e s’e deshën kaq mërguar

e jëma me vëllezërit,

vetëm donte e u lutej

vëllai i vogël Kostandin.

-Bëje, nënë, këtë krushqi!-

-Kostandin, o biri im,

pse jep fjalën, pse premton,

që kaq larg do të ma çosh?

Se në e desha për gëzime,

për gëzime s’do ta kem,

se në e desha dhe për helme,

dhe për helme s’do ta kem.

-Shkoj unë vet për të ta sjellur!

E martuan Garentinën.

Erdhi një vit i rëndë, i keq,

dhe i korri asaj zonje

nëntë bijtë tek një luadh.

 

Ajo veshi në të zeza

ashtu si veten dhe shtëpinë.

Kur e shtuna në  përshpirtje

i mblodhi të krishterët,

shkoi e vate ajo në kishë,

ku kish varret e të bijve.

Dhe përsipër çdo varri,

çdo varri të bijve të saj

ndezi e vuri nga një qiri

dhe secilin e vajtoi,

po tek varri i Kostandinit,

dy qirinj e dy vajtime:

-Kostandin, o biri im,

ku është besa që më dhe,

se do sillje Garentinën,

Garentinën, motrën tënde?

Besa jote nën dhe.-

Si u ngrys e u mbyll kisha,

përmes dritës së qirinjve

Kostandini u ngre nga varri.

Rrasa që mbulonte varrin

u bë një kalë i brimtë

me velenxë të zezë mbi vithe;

unazat që mbanin gurin

u bënë frerë të argjendtë.

Sa i hipi,  u bë erë

dhe arriti në të gdhirë

tek shtëpia e së motrës.

 

Pa në shesh para pallatit

bijtë e së motrës,

që ndiqnin dallëndyshet.

-Ku vate zonja jot ëmë?

-Kostandin, o zoti lalë,

është tek vallja për nën fshat.-

Shkoi tek e para valle,

-Vasha, të bukura jini,

porse hije për mua s’kini-

U qas e i pyeti:

– Këndellu, e bardha vashë,

është me ju, Garentina,

Garentina, motra ime?

-Nga përpara se e sheh

me xhoken që xixëllin

e me cohën kadifeje-

Shkoi tek e dyta valle

dhe të pyeste u afrua:

-Kostandin, vëllai im,-

-Garentinë, eja të vemi,

eja të vemi në shtëpi.-

-Po thuajmë, vëllai im,

se në nisem unë për helme,

shkoj e vishem në të zeza:

se në nisem për gëzime,

shkoj e marr stolitë e mira.-

-Udhëto si të zu hera.

E vuri në vithe të kalit.

Ec e ec udhës së gjatë

heshtjen prishi Garentina:

-Kostandin, vëllai im,

një shenjë të keqe unë shoh,

krahët e tu të gjerë

i ka mbuluar myku.-

-Garentinë, motërza ime,

tymi i dufeqeve

krahët mi mjegulloi.-

-Kostandin, vëllai im,

tjetër shenjë të keqe shoh:

flokët e tua kaçurela

tretur janë e bërë pluhur.-

-Garentinë, motërza ime,

sytë të bëjnë nga tisi

që përhapin udhët.-

-Kostandin, vëllai im,

pse vëllezërit e mi të ndritur

dhe fëmijtë e zotit lalë

nuk po shoh që të na presin?

-Garentinë, motërza ime,

janë atje, përtej në vallet

dhe nuk prisnin që të vinim.-

-Po një shenjë të keqe shoh:

Dritaret e shtëpisë sonë,

janë mbuluar nga bari-

-Ato nga deti, ne i mbyllëm,

se ish moti shumë i vrërët.-

Edhe mbërritën gjer tek kisha.

-Lemë të hyj në kishë të lutem.

 

Vetëm shkallëve u ngjit lartë

të arrinte tek e jëma.

-Hape derën, mëma ime.-

-Kush më je ti tek dera?-

-Zonja mëmë, jam Garentina.-

-Shporru tutje, bushtra vdekje,

që më more nëntë djem

dhe me zërin e sime bije

erdhe të më marrësh mua.

-Oh, hapma derën, zonja mëmë,

Garentina vet unë jam.-

-Kush të solli, bija ime?-

-Mua më solli Kostandini,

Kostandini, im vëlla.

-Kostandini, po ku është?-

-Në kishë hyri që të lutet-

E jëma hapi portën krejt.

-Kostandini im ka vdekur!-

E u mba e jëma tek e bija,

e u mba e bija tek e jëma,

frymën dhanë që të dyja.

 

  1. VEMI MOTËRZË NË KRUA

 

-Vemi, motërzë në krua?

-Pritëm motër se po vij.

Vucën ta marr unë në dorë,

litarin ta bëj kurorë.-

Në atë krua që ato vanë

ish një ferrë dushku të njomë,

në atë ferrë një lajthi.

-Gjersa të mbushet vuca,

atje poshtë në atë lajthi

ngjitu, motër, këput nja dy.-

Si ranë në qetësi luginat!

Fshati i gjithë doli andej

nga vjen ushtri e Skënderbeut.

Vajza zgjaste këmbën,

trimi zgjaste dorën

dhe i zuri këmbën.

Vajza dha një ulërimë.

E ndjeu i jati në kuvend,

i vëllai në roliet,

e jëma në vallet

e haresë së Skënderbeut.

Thanë të gjithë me një gojë:

-Në është gjarpër që e zuri,

ka në fushë plot lëpusha,

në është dorë që e ngau,

ajo e do për vete.

 

  1. NË SYTË E TU

 

Në sytë e tu e shoh unë, vashë,

se do të bredhësh ti me mua.

Herët, në të gdhirë

merr litarin dhe sopatën,

bëj sikur do shkosh për shkarpa,

ndërsa unë do të marr pushkën,

të bëj sikur shkoj për gjah,

dalim tek murrizet.-

Vajza më të zbardhur,

mori litar e sopatë

e doli përroit lart

në një kohë me trimin.

Brodhën atje sa deshën,

brodhën gjithë ditën,

pastaj në të errur

mori vajza malin

e më bëri shkarpat.

Trimi mori fushat

e vrau shaptoren.

Kur në mbrëmje u mblodh

nëna qortoi vajzën:

-Pse vonove, bija ime?-

-Më zu ferra këmbën-

-E djegtë zjarri atë ferrë!-

-Të djegtë ti, nëna ime.

Si e deshe ti plakun tënd

e dua dhe unë trimin e ri.

 

  1. FRYN VERIU

 

Bije shi e bije borë

doli vashëza të lajë,

çau akullin me këmbë,

i ngjitej bora ndër duar,

duke u hedhur në ajër.

Pastaj fryu veriu i ftohtë

dhe i mori shaminë e hollë.

Atëloshi vajti e ngriti.

-Kthehu bijë, kthehu në shtëpi,

gjithë jeta u nxi.

——————-

©  Botimet MILOSAO

Rruga “Skanderbeg”Tel & Fax: 0852 2964 Mobile: 0692071360

E mail:  agimmato@yahoo.it

 

Jeronim De Rada: RAPSODI TË NJË POEME ARBËRESHE (1)

Jeronim De Rada: RAPSODI TË NJË POEME ARBËRESHE (2)

 

Please follow and like us: