Ina Kosturi: Vizion më i gjerë e largpamës për muzikën shqiptare 

Muzika shoqëron përditshmërinë e gjithkujt, nga gjinia më e thjeshtë e këngës, e deri tek format e mëdha që shpesh i quajmë serioze, aq të munguara këto kohë pothuaj në sallat e gjithë botës. Muzika flet një gjuhë universale, të pakuptueshme, gjuhën specifike të alfabetit muzikor, e nëpërmjet tij gjuhën e identitetit të çdo vendi. Ngjashmërisht si preferencat e individëve ndaj saj, kombet dallohen edhe nëpërmjet intonacioneve muzikore. Kur vlera dhe jehona e saj kalon kufijtë e një kombi ajo kthehet në universale, siç është krijimtaria e gjenive botërorë, vepra e të cilëve i reziston shekujve e trashëgohet si pasuri e çmuar, duke humbur në harresë vendin e origjinës së kompozitorit e shndërruar në pasuri të përbotshme. Çdo vend ka muzikën e tij specifike, muzikën serioze që i bashkohet tipareve dhe pasurisë tradicionale të hershme, me intonacionet e fjalëve, traditave, me intonacionet e kohës kur krijohet vepra, shtresuar mbi ritme e melodi këngësh të vjetra, me specifikat e pasqyruara në këto gjini të përmasave të mëdha e formave më të plota, asaj profesionale. Muzika shqiptare shprehet me alfabetin e notave, e bashkë me to ndërthur fshehtas, gdhend në pentagram padukshëm intonacionet e gjuhës, fjalëve, asaj morie epitetesh, figurash letrare njëlloj si letërsia, po të përçuara mes tingujsh, intervalesh, akordesh, nuancash, të vendosura në harmoni të padukshme me natyrën, frymëzuar nga detet, lumenjtë, malet e tok me to me një sërë kodesh, sjelljesh, veçantish, që pas kuintash janë simbole të origjinës sonë. Muzika shqiptare, kjo pasuri kombëtare shfaqet ndërkohë si pasuri nazike, me pamundësinë e vendosjes në muze, pasi specifikat e tingullit e sfumojnë, pamundësinë e dëshmisë nëse pranë nuk i gjendet letërsia, mjetet e dokumentimit, skena, publiku, kritika. Një pasuri që kërkon kaq shumë përkushtim, politika shpëtimi nga harresa, pluhuri, në ato partitura të lodhura lapsash të varfër shqiptarë që presin procese moderne dixhitalizimi. Muzikës shqiptare i nevojitet në mënyrë figurative një proces restaurimi, po të tilla procese ndodhin ngadalë dhe pas debateve, perpjekjeve, me dëshirën e shumë mjeshtrave që në unison i përkushtohen kësaj kauze, në frymë pasioni e tolerance. Bashkë me largimin e një plejade ikonash, nëse do i quanim kështu kompozitorët shqiptarë që nuk jetojnë, duket i vështirë dhe gati i pamundur ky proces. Hera-herës krijmtaria pasurohet në heshtje me prurje të reja, ndodh që veprat e humbasin identitetin e në to mbeten vetëm gjurmë dialektesh shqip, herë modernizimi dhe koha që jetojmë i transformon në krijime të pakuptueshme të mendësive eksperimantale të krijuesve. Kjo krijmtari ashtu si dhe krijimi letrar nuk rresht, ajo për specifikat bëhet e padukshme, humbet në tisin e harresës, e siç ka ndodhur zëvendësohet me forma më të lehta derisa gjen terrenin e përshtatshëm për t’u shfaqur. Ngjashmërisht si dekorimi i Philip Glass në Amerikë, kompozitor i njohur i rrymës minimaliste, titujt “Nderi i Kombit” akorduar kompozitorit e patriotit Thoma Nasit, e së fundmi Çesk Zadesë, ndonëse të vonuar, përfaqësues të dy kohëve, me kontribut të shquar kombëtar e muzikor, ngjasuan me një këmbanë për të kujtuar se figura e kompozitorit është një nocion gati i harruar. Ashtu si në festivale këngësh, ku atributet e krijimit i merr këngëtari, në krijmtarinë serioze të gjinive të mëdha muzika duket se po identifikohet me instrumentistin. Interpretimi i krijimtarisë muzikore është pjesë kryesore në tërë veprimtarinë artistike në jetën e një vendi, e një qyteti, interpretimi është kontakti i muzikës me publikun. Në morinë e pafundme të veprave të interpretuara, në morinë e aktiviteteve që shpalosin muzikë, muzika shqiptare thuajse mungon. Po përballemi me të gjitha rrymat, duke harruar se muzika shqiptare, instrumentale, simfonike, gjinitë e mëdha si opera e baleti na identifikojnë. Shprehja e dikurshme e Thoma Nasit, “Përkrahni muzikën e fjeshtë shqiptare” është mëse aktuale sot, me ndryshimin se kjo e muzikës është tashmë e komplikuar, e përmasave dhe zhanreve të mëdha dhe duhet të tingëllojnë në skenë. Nderimi i Çesk Zadesë si përfaqësues i profesionalizmit muzikor e profesor i një plejade kompozitorësh janë kujtesë për rëndësinë, dinjitetin që muzika shqiptare duhet të marrë mes arteve të tjera , duke nisur me përkushtimin dhe politikat e duhura, që këto vite duket se kanë munguar… Muzika shqiptare shpesh është ngatërruar me interpretimin, ndërsa përkrahjet për të kanë qënë diçka përtej substancës së saj profesionale. Me muzikë është kuptuar çdo lloj aktiviteti, ndonëse pa lidhje me krijmtarinë muzikore. Në gjithë tëto vite është folur për dixhitalizmin e krijmtarisë të kompozitorëve, po shpesh këto kanë qënë iniciativa individuale, siç kanë qënë dhe përpjekjet për përkujtimin e kompozitorëve shqiptarë të realizuar me mjaft mundim e sakrificë. Politikat shtetërore në tri dekada e kanë lënë krijimtarinë muzikore shqiptare në minorancë, pa aktivitete periodike, konkurse kombëtare, çmime kombëtare e aktivitete ndërkombëtare. Krijimtarisë muzikore i mungojnë çmimet me emra kompozitorësh në konkurse të përvitshme dinjitoze. Kompozitori nuk ekziston as si kategori në ato pak konkurse sporadike, ndërsa shpallja e ndonjë konkursi nga ministritë ndër vite a institucionet kanë qenë të rralla dhe shpesh shoqëruar me probleme, ndonjëherë dhe qesharake me fitues të paramenduar. Shpesh muzika dhe krijimtaria muzikore janë ngatërruar në projekte të përvitshme të Ministrisë së Kulturës ndër vite, e muzika është parë si nxitëse e turizmit, e audiencës, si përçuese e gjallërisë dhe jetës kulturore në territorin shqiptar, si shoqëruese e kulinarisë e përzier herë me muzikën popullore, herë me zhanre të ndryshme, herë me bluz, barok, jazz, herë si politikë e sjelljes së diasporës në atdhe, e ngatërrur me lloj-lloj rrymash, po asnjë herë me atë të duhurën, krijimtarinë profesionale të veprave të mëdha të zhanreve e gjinive të ndryshme si simfonitë, koncertet, të cilat edhe kur janë krijuar kanë mbetur shpesh pengje të mungesës së kushteve, fondeve, a ndoshta kanë shpëtuar falë aftësisë së kompozitorëve për t’i vënë në skenë. Kompozitorët kanë krijuar në studio pa mundur kurrë të realizojnë ngjashmërsht si artet pamore ekspozita të përbashkëta me një sens të vetëm, përkrahjen e muzikës shqiptare tashmë e komplikuar me tiparët e kohës moderne që sot jetojmë. Liria e krijimtarisë e ardhur nga ndërrimi i sistemit, liria e kompozitorëve bashkëjeton me këtë fakt tjetër, të pamundësisë së vënies në skenë të veprave muzikore. E kjo pamundësi është po aq e rëndë për artistin. Gjinitë e mëdha kërkojnë investime, përkushtim dhe fuqinë e krijuesit jo vetëm profesionalisht, por të trokitjes fort e më fort për ta rrëmbyer mundësinë e vendosjes së veprës në skenë. Mungesa e kritikës ka favorizuar klimën e rrëmujës e paqartësinë për nivelin e krijmtarisë e interpretimit. Megjithë lidhjen midis arteve, lidhjen e muzikës me letërsinë, apo leximi i gjithë librave që flasin për muzikën, historitë me kompozitorë nuk të bëjnë muzikant, e ca më pak ekspert të muzikës. Gjuha muzikore është një gjuhë specifike, e tingullit, që ndryshe nga fjala ka një alfabet notash, të cilin nëse nuk e njeh, është vështirë dhe ta kuptosh. Ndonëse të botuara në të përditshme të njohura jashtë vendit, nga amatorë të muzikës dhe pse shkrues të mirë, ideja mbi krijmatarinë e Shostakoviç, supozimi i duartrokitjeve të shtuara për shkak të përmbajtjes së vuajtjeve të epokës kur krijoi dhe tematika e shprehur në vepra muzikore, nuk qëndron. Ky është një specifikim i krijmtarisë muzikore nëpërmjet letërsisë. Për botën profesionale muzikore krijmtaria e Shostakoviç ka të tjera specifika, specifika të fushës së ngushtë. Çdo perceprim muzikor nëpërmjet letërsissë është intuitiv dhe duket se përkrahja e muzikës në këto kohë tek ne ka ardhur gjithnjë nëpërmjet letërsisë. Politikat e artit apo drejtimet e institucioneve politikbërëse kanë qënë gjithmonë pranë letërsisë, përkthimit, ndërsa muzika është ngatërruar me interpretimin, festat, me tingujt, pa mundur të realizohet një starategji e suksesshme afatgjatë e cila do shfaqte e dokumentonte krijmtarinë më të mirë të ikonave të krijmtarisë muzikore shqiptare, shpesh e panjohur, veshur me jehonën e emrit të kompozitorit, pa njohur veprat e tij. Perceptimet për kompozitorët shqiptarë të djeshëm e të sotëm, për veprat e tyre, ngjasojnë me një moment nga rrëfimi i Markezit, tek autobiografia “Jeto për ta treguar”, pikërisht me njohjen e muzikës së Shopenit në bibliotekë… Ky episod me humor i rinisë së hershme të Markezit, apo ‘inatit’ me Shopenin për shkak se një tip i përhershëm në bibliotekë kërkonte të njëjtën pjesë… është fenomen në politikat kulturore shqiptare, ku më shumë se krijimtaria njihen emra kompozitorësh sa herë që rastësisht i kërkon dikush, i përmend a i nderon. Këto politika ndoshta janë stimuluar dhe nga mungesa e një komuniteti solid, i cili veç suksesit personal ka vizion më të gjerë e largpamës për muzikën shqiptare, e kjo nuk ndodh fatkeqësisht. Në panaire librash nuk gjen botime muzikore, në Tiranën kryeqytet nuk ka librari ku gjenden parte muzikore, revista apo botime. Në një shoqëri si e sotmja muzika me specifikat e saj e ka të vështirë mbijetesën. Përkrahni muzikën serioze shqiptare do ishte motoja e sotme, nëse pak patriotizëm ka mbetur akoma e zëri i kompozitorëve do impononte me këmbëngulje politika të vërteta e të dobishme. Pa u ‘zemëruar’ me bustin e Shopenit të madh që gjendet pranë qendrës në sheshin e kryeqytetit, në kohë të qeta shpresojmë do kemi diku në parqe, sheshe a institucione edhe buste kompozitorësh!/ exlibris.al/

Ina Kosturi: Vizion më i gjerë e largpamës për muzikën shqiptare