Artur Spanjolli: Ikona

Ajo ngjarje e pabesueshme e cila kishte ndodhur gjatë atyre Pashkëve, të paharrueshme, kishte vite tashmë që kujtohej anekënd. Nē atë epokë të madhe, prijësi shqiptar kishte qenë në perëndim të jetës së tij. Dhe hordhitë turke, me një tërbim të pashpirt dhe famëkeq, po dyndeshin gjithnjë e më shumë nëpër tokat e Arbërit. Kohërat e mëdha, sjellin gjithmonë ngjarje të mëdha. Ngjarje të cilat ndanin deri edhe vetë epokat. Lënin shenjat e tyre të paharrueshme. Pesëdhejte vjet kishin kaluar, pas atyre ndodhive aq të bujshme, në Arbëri. Ishte viti 1557 dhe kohët ishin pak më të qeta. Italia ishte akoma e lirë nga thundra osmane, por kanosej gjithnjë e më shumë.

Manastiri i priftërinjve Agostinjanë, në Xhenazano, ngrihej fare pranë Kishës së Zonjës së Këshillës së Mirë. Ishte një mbrëmje e qetë pranvere edhe pse bënte akoma ftohtë. Një i ftohtë i çuditshëm, sepse përgjithsisht në Prill ajri ngrohej dhe gjithkund pranvera mbushte kodrat dhe fushat me ngjyra dhe aroma të freskëta lulesh. Por çuditërtisht pra, atë vit, akoma i ftohti nuk kishte ikur. Kjo ishte arsyja pse zjarri në oxhakun e madh të bujtinës së De Slavit, akoma e mbushte dhomën me dritë, nxehtësi dhe jetë.

De Sclavi rrinte i ulur mbi një karrige druri të gdhendur aq mjeshtërisht sa hutoheshe nga ornamentet precize. Valenca ku mbështetej ishte e butë. Në dorë mbante një libër në gjuhën latine, ku lexohej edhe titulli i librit: “De Obsidione Scodrensi”. Në prehër kishte dy libra të tjetër: “Mater Boni Consilii”. E “Codex miraculorum”. Ishte plakur aq shumë vitet e fundit sa dukej sikur nga çasti në çast do të përgjumej përjetësisht. I kishte sytë e vegjël dhe ata sy ndrynin brenda, një brengë pa fund. Ishte një brengë malli pa skaj.

“Bir i dashur”, foli plaku i motshëm, sapo dera u hap dhe një burrë i hijshëm dhe i gjatë u shfaq në çast. Plaku i kishte sytë e bardhë dhe flokët e gjatë ishin tërësisht të thinjur. “Ti e di shumë mirë si na u trondit jeta, plot 50 vjet më parë. E ke dëgjuar me mijëra herë historinë e pabesueshme e cila më ndodhi. Mua dhe Gjergjit. Paqja e Jezusit qoftë mbi të. E di se ai tashmë prehet përjetë. Ai më la një amanet dhe unë, siç kemi folur bashkë herën e fundit, duhet t ia dërgoj në vend porosinë! Kam përgatur gjithcka për t’u nisur”.

“Ti do të kthehemi atje. Në tokën e etërve. Një tokë të cilës i ka rënë gjama, prej vitesh. Tokë e shkelur nga turku mizor”.

“Amaneti është amanet, biri im. Gjergji nuk la fëmijë. Unë isha miku i tij më i mirë. Dhe, askush nuk mund ta përmbushë amanetin, përveç meje. Unë jam shumë plak për të ndërmarrë vetëm një rrugëtim të tillë. Prandaj dua që ti të më shoqërosh. Ku i dihet? Ndoshta vdes atje?! Jeta e plakut, është si një gjeth vjeshte biri im. Delikat dhe i dobët nga zverdhja e viteve, herë-herë, mjafton një fllad i lehtë dhe e rrokullis gjethen e thatë nën dhe”.

“Ç’të duhet kjo punë, babë. Mirë je këtu. Nuk e kuptoj këtë dëshirën tënde kaq këmbëngulëse”?

“Ndëgjo. Aty ku ke kaluar fëmijrinë, aty do të jetë edhe shpirti yt përherë. Vitet e fëmijrisë do të na ndjekin kudo. Deri dhe në fund të botës. Kudo që të shkojmë, ato nuk do të na lënë. Vullneti i tij i fundit do kryer pra, sepse përndryshe, unë nuk do të kem paqe”!

Djali e dëgjonte me kujdes. Flakët e oxhakut, si koka gjarpërinjsh të ndezur përthyheshin në ajrin e nxehtë, duke konsumuar vrullin e vet në ajër. “Nuk e di bab. Nuk e di a do të jemi në gjëndje ta kryejme këtë porosi”?

“Bir i dashur,” e mori fjalën prap plaku. “Dy gjëra janë të rëndësishme për burrin. Nderi dhe besa. Unë i kam dhënë besën Gjergjit dhe porosinë duhet t’ia kryej. Atje me ndihmën e Zojës së Mirë, do të gjejmë gjallë ndonjë mik të vjetër të Gjergjit. Dikush, me siguri do të na ndihmojnë. Prandaj dua që të më dërgosh atje. Kur, tek dera e qytetit, rojet osmane do të na kërkojnë dokumentin, ne do të prezantohemi si tregtarë venecianë. Turku e ka mirë këtë periudhë me Venecian. Hajt pra. Na qoftë udha e mbarë dhe Zoja e Këshillës së Mirë qoftë me ne”!

Kur De Slavis, iu ngjit anijes tregtare ne portin e Barit, nuk ishte në humor të mirë. Ishte nxirë nga një ndjenë kobndjellëse. Si qielli përpara shtrëngatës, shikonte detin pa fund të Prillit. Ndërsa djali, i shtyrë gati me forcë për një mision të tillë, nuk e kishte fare me dëshirë. Por respekti i padiskutueshëm për babën e kishte nxitur të ndërmerrte një udhëtim të tillë. Një udhëtim i cili mund të kishte edhe të papritura. Dukej qartë se po shkonte pa qejf atje. Në një tokë, për të cilën kishte dëgjuar së foluri që kur kishte qenë i vogël. Por të cilën nuk e kishte njohur kurrë. Një tokë nga ku, me qindra, me mijëra shqiptarë për dhjetvjeçarë të tërë e kishin braktisur me lot dhe mundim, për të mos iu gjunjëzuar armikut mizor. Një tokë në të cilën në imagjinatën e tij mbinin lule me erë gjaku dhe aty ku shkelte këmba e turkut, dheu mallkohej dhe toka bëhej gurë. Nuk mbinte më fije bari. Një tokë ku nënat veç mallkonin duke çjerrë faqet dhe duke shkulur flokët me dhimbje, për djemtë e vrarë. o të marrë peng. Një tokë e harruar nga qielli dhe nga njeriu. Osmanët e kishin marrë qytetin që prej shumë kohësh. Kishin ndërtuar tashmë xhaminë e parë dhe një vë\end kulti për ushtrinë e vet. Por nuk ishte kjo arsyja kryesore. Arsyja kryesore, pse nuk donte të shkonte atje ishte se atje, përveç se nuk njihte më askënd, flitej se populli, nuk i shihte më me sy të mirë. Mendonin se ata dy ushtarët kishin ikur natën, duke marrë me vete edhe Ikonën. Kishte me vete, veç një letër shkruar nga Gjergji, drejtuar një famullitari në qytet. Shpresonte që me ndihmën e tij; – nëse prifti jetonte akoma -, ta kryente porosinë. Nëse nuk do të arrinte ta takonte, atëherë me siguri do të gjente një nga fisi i tij i madh. Një derë shumë e nderuar në qytet. Ndërsa nga familja e De Slavis, sipas lajmeve qe i kishin arritur ndër vite, nuk kishte mbetur gjallë askush. Gjatë luftërave me kordhë në dorë, osmanët i kishin vrarë barbarisht në betejë.

Amaneti kishte diçka të frikshme brenda. Diçka që të ndillte krupën dhe të rrënqethte mishrat. Por ai ishte burrë, dhe trimat, shquheshin për kurajo.

Rruga shkoi mirë. Deti ishte i qetë dhe ato udhëtuan, falë erës Maestrale, e cila, duke fryrë drejt Ballkanit, e bëri udhëtimin shumë të pëlqyeshëm. Kurioziteti, tek rrinte gjatë udhëtimit, me bërrylat mbi urën e kiçit, duke parë dallgët që çaheshin nga anija, i shtohej gjithnjë e më shumë. Kush ishin këta turqit? Njerëz barbare, të cilët i kishin përcaktuar jetën që kur kish qenë femijë? Kush ishin këta kafshë me brirë, pa shpirt, të cilët veç digjnin, vrisnin, plaçkisnin, përdhunonin dhe shktërronin mizorisht gjithçka? Sidomos në tokën e etërve. Një tërbim i tillë, dëgjonte shpesh nga arbërit e emigruar në masë në brigjet italiane, shpjegohej veç me inatin e madh. Me dufin, mllefin 25-vjeçar të osmanllinjve, për arsye të rezistencës së Skënderbeut. Por trimi kishte vdekur dhe jo shumë më vonë, kalatë e Arbrit kishin rënë një e nga një.

Kur zbritën në Lezhë, kishin me vete dy kuaj, dhe një sëndyk me veshjet. Mbanin edhe një djalosh për t’i shërbyer. Një i ri, i cili i ndihmonte dhe i shoqëronte gjithkund, i armatosur. De Slavis i ri, nuk ndjeu asnjë emocion kur vuri këmbën mbi tokën e të parëve të babës së tij. Ç’mund të ndjente? Kjo ishte veç toka e heronjve. S’kishte lidhje fare me të.

Ndërsa tani ecnin të dy, babë e bir. Në rrjesht si karvan. Rrugës për Shkodër, bashkë me trokun e kalit, ndjehej edhe kllok-klloku i trastës së zezë. E cila barte me vete, amanetin. Ishte një trastë e vjetër e thurur me fije lini. Porosia ishte brenda. E mistershme. Themelore. Në muzg, tek ecnin drejt veriut, dielli po zbehej përtej reve pranverore dhe ditët ishin zgjatur aq sa mund të udhëtoje deri vonë. Rruga ishte e shtruar me kalldrëm. Nuk kishte më luftëra, sepse resistenza kishte përfunduar, 5-dhjetëvjeçarë më parë dhe osmanët i kishin zaptuar këto troje. Troje të cilat kishin mbetur me Krishtin, por tani, qeverisur nga shteti Osman, ishin të detyruar të paguanin shuma të mëdha pushtuesit. Nuk kishin hyrë akoma në Shkodër dhe gërmadhat e mbetura nga luftërat, plakut i kthyen ndër mend ato kohëra të largëta, pesëdhjet vjet më parë. Sa herë e kishte parë në ëndërr këtë kodër, ku ngrihej sovrane kalaja e saj. Qyteti kishte disa mure rrethuese. Mure që tani ruheshin nga ushtarë Stambolli. Tek ecte në mbrëmje, përpinte gjithçka me sytë e tij tepër kurioz. “Kjo është toka, mendonte, ku ka shkelur këmba e fisit tim”. Gati sa nuk qante nga malli kur kujtonte Bunën. Aty lahej dikur në verë. I kujtohej dashuria a parë kur kishte qenë djalosh, me mustaqet e zeza të sapo dala. Kujtonte shokët e asaj kohe. Pastaj i vinin ndërmend turbull, zhurmshëm, betejat kundër osmanllinjve. Më pas, betimi solemn për t’u futur në ushtrinë e Skënderbeut. Vetëm kur kishte puthur flamurin e Arbrit, e kishte kuptuar se ishte rritur me tërë mend. Kish qenë 18 vjeç atëhere. Tani ishte gati 80 vjeç.

Gjithkund kish rënë një heshtje e thellë. Tek i kontrollonin kontratat tregtare, në hyrje të qytetit, shihte me kujdes gurët e rëndë të murit rrethues. Qyteti ishte i ndriçuar me pishtarë. Nëpër terr, arriti dhe shkoi deri tek bujtina e parë që i treguan me gisht. Sa kishte ndryshuar ai qytet! Shihte ndërtesa të reja dhe diku, në muzg, zëri i hoxhës së garnizonit turk ngrihej deri ne kupë të qiellit. Më pas, i lodhur, u shtri për të fjetur. Akoma nuk ishte i ndërgjegjshëm deri në fund por, po flinte në tokën e etërve. Në tokën e egër dhe të ëmbël ku lindnin heronj. Një tokë e cila e kishte shoqëruar gjithkund me hijen e saj, por ku nuk kishte më as fis as miq. Një tokë e gjallë, e shkrifët, gjithmonë sunduese brenda shpirtit të tij. Një tokë plot bëma. Plot mrekullira. Plot legjenda nënash që flijoheshin për të ngritur mure kalash dhe lutje murgeshash në përgjërim përpara ikonash mesjetare.“Janë veç gjepura”, i thonin shpesh shokët e tij në Xhenazano. “Legjenda”. Por ai i besonte. Si të mos i besonte kur vetë ai, kishte jetuar më të pabesueshmen ndodhi të jetës së tij.

Ndodhi në ditet e ardhshme. Tek kërkonin nëpër sheshe personin e shënuar në letër, atëhere i madh e i vogël e mori vesh. U përhap fjala, pra se një vendas i emigruar, i cili vinti nga Italia, po kërkonte nipin e vetëm të ushtarit të dikurshëm të Kishës: Gjergjit. Më në fund e gjetën mundësinë e komunikimit. Por kjo ndodhi në mes të sheshit. Aty ku gjithçka dëgjohej dhe gjithçka merrej vesh nga të gjithë.

“Ti ke ardhur këtu në emër të Gjergjit”?! e pyeti djali nga Shkodra me emrin Drinish.

“Po, pohoi plaku me kokë, po kërkoj nipin e tij. Kam një amanet”.

“Po ti kush je”?

“Unë jam njëri nga ato dy ushtarët e asaj historisë së Ikonës. Unë jam De Slavis”.

“Ti je ai ushtari besnik që u zhduk. Si t’ia bëj t’ju besoj”?! ia ktheu tjetri.

Atëherë plaku, i tregoi dokumente të vjetra, shkruar nga dora e Gjergjit vetë. I tregoi dhe vulën e familjes së Gjergjit, bashkë me një kryq floriri e cila mbante mbiemrin e tij në latinisht. Një nga më të nderuarit në qytet.

Më pas, tregtari i ri, i cili, sipas udhëzimeve të ndërmjetësve, ishte nipi i vetëm i mbetur i Gjergjit, po e shihte akoma me mosbesim.

“Më korrigjo nëse gaboj. Pra. Tani, pas kaq shumë vitesh, Gjergji po shfaqet akoma?! Papritur e papandehur, si një vetëtimë në qiellin e gushtit, ti paske ardhur këtu dhe po kërkon t’i plotësosh amanetin atij?! Dhe ti. Me habinë tonë më të madhe, po na del se je miku i tij i ngushtë?!… Ti je veç bashkfajtori! Ja ç’ka menduar populli gjithmonë për ju. Nëse ti je me të vërtetë ai, kjo është e pabesueshme?! E pabesueshme?! Po na çohesh tani, pas 50 vjetësh dhe po na vjen nga kodrat e Romës, vetëm për të plotësuar një amanet”.

“Po. Unë kam një amanet për të mbajtur”, ia ktheu plaku.

“Mirë e ke o mik”, iu pergjigj Nishi.

“Po ju. A e keni njohur Gjergjin”, iu kthye plaku Nishit.

“Unë isha fëmijë kur Gjergji u zhduk bashkë me Ikonën e shenjtë të Katedrales. Ata ishin nga ushtarët më të zgjedhur të Skënderbeut. Ajo katedrale, e cila tashmë është bërë shkrumb e hi, ishte vetë Zemra e qytetit. Tregojnë që nga frika e madhe e osmanllinjve, rojet e ruanin ditë e natë Kishën. Aty, dyndeshin gra e burra të Shkodrës, besimtarë e qytetarë të thjeshtë të cilët i luteshin Zojës së Këshillit të Mirë. Hordhitë turke po vinin gjithnjë e më shumë. Si re të zeza sterrë që nxijnë qiellin e së ardhmes. Pritej të vinin kohë të egra. Skënderbeu kish vdekur në Lezhë në janar të po atij viti. Kishte vuajtur nga ethet dhe osmanët, falë tradhëtarëve e kishin marrë vesh këtë gjë. Turqit kishin marrë zemër dhe po vinin gjithnjë e më shumë. Ata vinin gjithmonë në pranverë. Ishte kohë Pashkësh, plot 50 vjet më parë. Qyteti ia kishte besuar Kishën dy ushtarëve më të sprovuar të trimit Skëndërbej. Dhe këto roje. Këto luftëtarë, – nga të cilët Gjergji ishte daja im. – këta burra dheu. Në vend që ta ruanin Ikonën, ata u zhdukën bashkë me të. E morën atë natën dhe e dërguan larg. Larg. Kjo nuk ishte asgjë tjetër veçse një tradhti. Ajo që ndodhi ishte e paimagjinueshme. Në një moment aq kritik. Në një çast historik kur më shumë se kurrë, populli i Shkodrës, dyndej pa fund, pa orë, pa kohë dhe i përgjërohej ikonës. Në vend që të pritej zgjidhja e problemit të madh të osmanllinjve. Ç’ndodhi? Ikona u zhduk. Dhe bashkë me të, edhe ushtarët e besuar u zhdukën pa lënë gjurmë. Fati na la në baltë? Apo tradhtia? Dhe më pas… Populli i trembur nga kjo fatkeqësi, nuk dinte ku të lutej akoma. U ndjemë të tërë të tradhtuar dhe ishim të bindur që Ikonën e shenjtë e kishin grabitur dhe dërguar gjethkë. Ja pse populli e mori inat si Gjergjin dhe De Slavisin”.

“Ju e dini ç’ndodhi në Itali me Ikonën. Ajo kreu shumë mrekulli”.

“Jo vetëm që fjala u hap gjithandej, por ne u mërzitëm akoma më shumë sepse ne i prisnim mrekullitë në Shkodër! Ndërsa ato ndodhën në tokën Italjane! Dhe ju ishit shkaktarët e largimit të Ikonës”.

“Ne nuk ikëm. Ne nuk e rrëmbyem atë. Ne u gjendëm nën vorbullën e një mrekullie”.

“U gjendët nën vorbullën e një mrekullie?! U gjendën në mes të një mrekullie”, tha burri me mosbesim dhe me një ngërdheshje ironie duke parë grupin e qytetarëve. Pastaj u kthye prap nga plaku dhe me një zë të rreptë, vazhdoi: “Gjepura. Populli e mbante atë ikonë si gjënë më të shtrejtë. Ajo ishte shpresa e jonë e fundit. Ajo Ikonë kishte ardhur para gati dy shekujsh nga Toka e Shenjtë! Por ju e rrëmbyet atë dhe ikët”.

De Slavisit po i ngriheshin nervat. Filloi të dridhej sepse po cënohej vetë ndershmëria e tij, e cila ishte edhe gjeja më e shtrenjtë qe kishte. “Eshtë një Zot mbi ne që na dëgjon tani, dhe unë po t’a pohoj për të fundit herë, që unë dhe Gjergji u gjendëm në mes të një mrekullie të pabesueshme”,

“E ç ishte kjo mrekulli?! Legjenda e fluturimit të Ikonës?. E kemi dëgjuar… E kemi dëgjuar, por nuk e besojmë”!

“Nuk e di. Unë u përgjuma ndoshta. Nuk e kujtoj mirë, nëse po flija dhe po shihja ëndërr, apo po e jetoja me tërë mënd atë çast. Më ka mbetur përherë i paqartë ai moment. Një moment ku ngjarja po zhvillohej përpara meje me një kthjelltësi, me një qartësi dhe forcë emocionesh shumë të forta. Sikur ta jetoja atë çast me tërë shqisat. Po e përsëris. Di vetëm që u përgjuma tek shkallët e Kishës dhe një vorbull drite, si një re e madhe po afrohej. U afrua aq shumë sa na mbështolli në një mjergull e cila shndriste e tëra! Ishte një mrekulli”!

Ndërsa plaku fliste me një energji shpirti të paparë, rreth tij vazhdonin të mblidheshin qytetarë. Në fillim ishin thjesht kalimtarët e rastit. Por pastaj fjala mori dhenë dhe u afruan poshte harqeve të Manastirit edhe fetarët e ndërtesës. C’po ndodh? C’po ndodh? pyesnin kalimtaret. Dhe ato qe e dinin ia shpjegonin me zë të ulët në vesh kush ishte bujtësi i vjetër. Ishte akoma mëngjes herët, por njerëzit të shtyrë nga kurjoziteti, as nuk u mor vesh si u informuan dhe po mblidheshin gjithnjë e më shumë.

“Mrekullia e vetme e pabesueshme, iu kundërvu qytetari vendas, ishte fakti se si ia dolët të iknit deri në Ulqin. Dhe nga aty. Si arritët të merrnit anijen për Itali. Ja kjo ishte mrekullia e vetme….! Si nuk ju erdhi zor”?!

De Slavis u ndje keq.

“Kam jetuar një jetë të tërë me nder, tha pastaj, unë nuk kam asnjë arsye të të gënjej”!

“Ju na latë në baltë. Latë një popull të tërë në baltë. Mirë ti që ishe emigrant, por Gjergjit? Shkodranit të vjetër, nuk ia falim kurrë”!

Rrinin akoma brenda harqeve të gurta të korridorit të gjatë. Flisnin me zjarr dhe De Slavis mbante në dorë torbën e zezë. Një torbë e cila, sa herë ai dridhej, tingëllonte me një zhurmë të errët kllok-klloku. Plaku, sa më shumë nxehej, aq më fort e shtrëngonte grykën e torbës me grushtin e tij dhe dridhej pak nga emocjoni.

Ndërkoh u afrua një prift, i cili ishte famullitari. Në fillim, kish ndenjur në heshtje duke dëgjuar shamatën e cila kumbonte në korridoret akoma të përgjumura të manastirit. Por më pas, kur e kuptoi bisedën e cila kishte lidhje me një fakt aq zhurmëmadh në historinë e qytet, ia bëri me dorë tregtarit të heshte dhe iu drejtua De Slavisit. “Më falni. Ju doni të thoni se jeni njëri nga ushtarët e Kastriotit. Një nga trimat të cilët u zhdukën bashkë me Zojën, diten e 25 Prillit te vitit 1467″

“Po. Unë jam”, ngriti zërin De Slavis. I cili nuk e kuptoj as vetë por u mbush me një frymëzim të ri.

“E kujtoj unë këtë burrë, ia pat një i moshuar nga turma e heshtur, ky, me të vërtetë ishte një nga rojet Kishës. E mbaj mend nga ajo vraga që ka në ballë. Isha dhjetë vjeç atëherë, dhe kur sillesha përreth Katedrales, gjithmonë i shihja me kujdes ushtarët e Skënderbeut. Po. Ky ishte atje”.

Pasoi një heshtje e rëndë plumb.

“Dhe po na thua se Zoja e Këshillës së Mirë, u shkëput vetë nga suvaja dhe u trasportua nga duar të padukshme drite”?!

“Po”.

“Përse Zoja do e braktiste qytetin e saj të dashur, në një moment aq të vështirë? Ne kishim nevojë për ndihmën e saj! Ne qanim në përgjërim përpara saj. I luteshim që të na mbronte”.

“Sepse Ajo. E Nderuara. E dinte që pas pak kohe, osmanllinjtë do t’a pushtonin qytetin dhe do t’i vinin zjarrin Faltores. Dhe zjarri do t’a bënte shkrumb ikonën”.

“Ju e grabitët atë, ia pat një zë nga turma e heshtur, historia e fluturimit në qiell, është veç një legjendë”!

Kishte gjithfarlloj qytetarësh. Zejtarë, tregtarë, fshatarë hijerëndë me mustaqe. Të rinj me veshje orjentale. Ushtarë, të moshuar me zhgunin fetare.

“Ne nuk e grabitëm. Po e përsëris. Ne u gjendëm në vorbullën e një mrekullie…”, shtoi plaku me një zë kumbues dhe tek fliste e rrokte me vështrim tërë grupin e qytetarëve i cili shtohej gjithnjë e më shumë. Nervozizmi dhe vendosmëria e tij, nuk vinte në dyshim, faktin se thonte të vërtetën. Ndërkohë që dridhej, mbante në dorë thesin e zi, i cili tek dridhej prodhonte një zhurmë kurjoze, sikur të kishte brenda copa fildishi.

“Po aty brenda ç’ka”?! pyeti tregtari.

“Këtu është amaneti. Për këtë kam ardhur. Gjergji ka dëshiruar me zjarr gjatë gjithë jetës së tij, të varrosej në dheun mëmë. Don të flerë pranë familjarëve deri në ditën e Gjykimit”!

Pasoi një heshtje e rëndë. Ishte një heshtje gërryese si acid. Një heshtje mospajtimi. Një heshtje e padurueshme, në një tokë e cila gjatë atyre pesëdhjet vjetëve kishte ndryshuar tërësisht. Njerëzit nuk ishin të njëjtit.

Të gjithë tashmë zhbironin me një kurjozitet vrasës torbën e zezë. E cila kur dridhej, dukej sikur bartte brënda, atë urrejtje tradhtie që populli nuk e pranonte kurrsesi.

“Ai nuk ka vënd këtu. Për ne ai është veç një tradhtar. Na nevojiten fakte që t’a besojmë këtë histori. Histori e cila gjithmonë na është dukur një gjepur! Një trill krijuar nga grabitësit e Ikonës. Ne duam fakte! Zoja nuk do ta lente kurrë qytetin e saj të dashur”.

“Ju nevojiten fakte?!… Po kur Zoja e Këshillit të Mirë, doli nga Kisha, e mbaj mend shumë mirë. Sheshi përpara Katedrales ishte plot me njerëz. Kishte murgesha që luteshin. Ishte një popull i tërë, i habitur krejt. Kishte tregtarë që rastisën aty në atë çast. Kishte Luftëtarë të Kastriotit. Pleq dhe fëmijë! Veç se unë kurrë nuk kam qenë i sigurtë a shihja ëndërr, apo ndodhte me tërë mend”!

“Ky është një trill i fëlliqur. Asnjë nuk e ka parë ikjen tuaj. Familjet e juaja ulën kokën dhe ne filluam t’i merrnim inat ato nëna të cilat kishin rritur tradhëtarë. I shikonim gjithë mllef dhe urrejtje. Gjithçka ndodhi tepër vonë. Nëse populli i Shkodrës do ta shihte Ikonën në fluturim në qiell, siç ju pohoni. Atëherë, ky popull, tani nën zgjedhën e turkut, nuk do të mbante një mëri kaq të gjatë. Një mëri pesëdhjetëvjeçare”.

“Për besë, nuk di ç’të them, shtoi plaku, kush i di punët e Perëndisë”.

“Atëherë pra. Nuk është e mundur! Edhe pse kjo legjendë që ju po tregoni, jo vetëm që arriti deri këtu por u përhap gjithkund në Europë. Por ne, kurrë nuk e besuam atë. E përsëris në emër të të gjithë shkodranëve: Zoja nuk do ta braktiste kurrë qytetin e saj! Ne e adhuronim Atë”.

“Unë kam ardhur këtu, shtoi plaku, veç për një amanet. Dhe për tju dhënë një lajm të mirë. Dhe po e theksoj: Gjergji dhe unë nuk e kemi grabitur ikonën”.

“Nuk ishte i këtij mendimi, as edhe prifti i Katedrales, me sa kujtojnë me te vjetrit. Kur ai u kthye dhe nuk e gjeti Ikonën, mendoi përnjëherësh se kishit qenë ju, në bashkëpunim me organizuesit e tjerë, që në fshehtësi e spostuat Zojën e Mirë! Ndoshta me dëshirën e mirë për t’a shpëtuar Ikonën. Por ne u ndjemë të tradhtuar”.

De Slavisit iu lodh si duket dora duke e mbajtur pezull trastën në dorë dhe e uli atë mbi gurët e kalldrëmit. Pastaj shtoi: “Njërëz të mirë. Më lejoni t’a them deri në fund ç’ndodhi”.

“Flit, po të dëgjojmë”, shtoi prifti i shtyrë nga një kurjozitet i pa masë.

“Atë mbrëmje ne po bënim roje përpara derës së Katedrales. Dielli po perëndonte. Nuk e di. E përsëris. Por me siguri u përgjuma, dhe atëherë pashë të afrohej një vorbull e madhe reshë plot dritë. Sa më shumë afrohej, aq më shumë dalloja brenda vorbullës së resë, duar, sy, krahë në formë drite. Nga reja, e cila më magjepsi fare, dëgjohej një muzikë e mrekullueshme. Ishte një këngë hyjnore. Nuk i dalloja tingujt, por melodia ishte aq magjepëse sa të habiste krejt. Pranë meje rrinte Gjergji me sytë e sgurdulluar nga mrekullia dhe me gojën hapur. Shikonte në qiell. Aty, pashë se si nga reja plot dritë, dy figura drite mbanin me krahët e tyre Afreskun e Zojës së nderuar. Nuk ishte më perëndim. E kujtoj mirë. Ishte mëngjes dhe qielli ishte i kthjellët ngjyre kobalti dhe turkez. Muzika hyjnore shtohej gjithnjë dhe në atë rrëmujë krahësh, duarsh, syshë, flatrash të cilat kishin forma drite, dallova qartë katrorin e vogël të afreskut i cili mrekullisht, ishte shkëputur nga suvaja e Katedrales. Për një moment ula sytë, dhe aty dallova që sheshi ishte plot me qytetarë të cilët të habitur shikonin drejt qiellit. Dikush tregonte me gisht, dikush tjetër lutej me pëllëmbët e ngjitura, një më larg, habitej fare. Të tjerë klithnin nga mosbesimi. Edhe mbi bedenat e Rozafatit, kishte grupe njerëzish të cilët tregonin me gisht mrekullinë. Unë, si i hipnotizuar, u ngrita. Dhe bashkë me mua ishte ngritur edhe Gjergji. Mendimi këmbëngulës, se duhej ta ndiqja Ikonën, si rojtari besnik i saj, duhej pra, t’a kryeja detyrën deri në fund. Nuk me ndahej nga mëndja. Ishte një mendim aq këmbëngulës dhe sundues brenda meje, sa fillova vetvetiu t’a ndjek me sy Ikonën, dhe nuk ia shqisja sytë. Tek ecja si i humbur, shpata në brez lëvizte në mill. Kisha një si fuqi të pashpjegueshme. Këmbët nuk i ndjeja më. Trupin nuk e ndjeja fare. Dija vetëm se duhej ta ndiqja Ikonën e Zojës së Mirë. Ishte detyra ime si ushtar. Unë isha betuar t’a mbroja atë. Po si t’a mbroja? Ajo po fluturonte, në mes të një vorbulle drite, reje dhe figurash drite. Tani, ajo, e bartur mrekullisht nga duart e atyre krijesave plot shkëlqim verbues, po largohej vetë nëpër qiell. “Edhe ti e sheh!” arrita t’i them Gjergjit, i cili ecte në krahun tim, si i ipnotizuar. Me duart përpara, kokën lart i habitur krejt. Ecte me sytë e zgurdulluar dhe gojën e kishte krejt të hapur nga mosbesimi. Ishim në ëndërr. Ishim të zgjuar? Nuk di ç’të them. Më dukej si udhëtimi nëpër natë i Kostandinit me Doruntinën. Isha në ëndërr me siguri, por ajo ëndërr, ishte aq e fuqishme, aq e kthjellët, aq e bukur dhe hyjnore, sa mund t’a pohoj me plot gojën se ato emocjone që ndjeva gjatë asaj eksperience, nuk i kam ndjerë kurrë në jetën e përditshme. Miq të mirë! Mrekullitë ekzistojnë. Unë jam i bindur për këtë, por nuk dua t’i mbush mendjen askujt, për këtë”.

Turma e njerëzve nuk pipëtinte. Rrini të gjithë si të hipnotizuar nga fjalët e plakut me sytë e bardhë.

“Tek ecnim, na u duk si ëndërr, me qenë të sinqertë, por u gjendëm rrëzë Bunës. Po iknim tashmë larg nga Kalaja dhe nga Kisha. Pastaj, tek e ndiqnim Zojën e Bekuar, nuk dalloja më qytetin tonë. Mendjen e kisha të përqëndruar drejt korit hyjnor. Drejt figurave të dritës që trasportonin Ikonën. Duar, këmbë, flokë plot dritë. I kishin syte prej zmeraldi plot dritë të gjelbër dhe mbanin kurora vezulluese. Oh ç mrekulli hyjnore! Nuk shihja, por e dija që ne të dy, po ecnim mbi valë deti. Nuk po fundoseshim. Ecnim mbi to. Nuk e di ta shpjegoi. Është një mister të cilin që prej 50 vjetësh e ndryj brenda vetes. Eshte si kryqi ashtu dhe lumturia ime më e madhe. Ne nuk dimë. Nuk mund të zhbirojmë dot misterin hyjnor, por u gjendëm në brigjet e një populli, i cili fliste një gjuhë tjetër. Kishte tradita të tjera. Kishte zakone dhe doke të ndryshme nga tonat. Zoja u ul në një Kishë të sapo ndërtuar nga nje besimtare e denje. Gjendej mbi një kodër. U ul pak nga pak. Aty kuptuam se gjendeshim në Xhenazano. Zuri vend në formë mrekullore, afër murit akoma të pambaruar të Kishës, një gisht larg nga muri, në lartësinë e një boje njeriu. Dhe fakti më i pabesueshëm ishte se ajo, Ikona e shenjtë rrinte pezull në ajër, duke mbajtur vetveten! Nuk po i besoja syve!! Isha trasportuar aq larg me shokun tim të armëve. Kishim qenë dëshmitarë të një mrekullie??. Qoftë Lëvduar Jezu Krishti. Ne ishim të vetmit dëshmitarë të ndodhisë. Veç ne pamë gjithçka. Nuk i besoja syve të mi. I fërkoja nga mosbesimi dhe veç çliroja klithma habije. Unë çuditërisht, po besoja thjesht diçka të pabesueshme. E besoja edhe pse thone qe mrekullitë perëndija ia shfaq vetem atyre qe besojne . E gjithë pjesa irracjonale e imja e besonte. Ndërsa ajo pjesa razionale e imja, nuk donte t’a besonte. Si kishte qenë e mundur? Si kish ndodhur e pabëra? Si kishte mundësi që brenda një dite, ne kishim kaluar, si në ëndërr, një hapësirë për të cilën duhej mbi dhjetë ditë rrugë? Krejtësisht të tromaksur. Të trullosur dhe shtangur nuk arrinim t’a kuptonim! Kishte qenë një ndërhyrje hyjnore. Ishte diçka e mirë për ne të dy, kjo ishte e qarte. Qielli na kishte dashur fort. Në sytë e Perëndisë ishim njerëz të mirë ndoshta? Po ne kishim vrare? Apo te vrasesh ne lufte, per nje çeshtje te drejte, ndoshta nuk quhej mekat! Por shtangja ishte akoma më e madhe. U gjendëm në një vend të panjohur, në një popull të panjohur, tek ndiqnim shëmbëlltyrën e mrekullueshme të Zojës së Mirë. As nuk e mendonim fare kthimin në atdhe. Jeta e jonë tashmë ishte e lidhur pazgjidhshmërisht me Ikonën. Me atë Ikonë të bukur, e cila kishte preferuar të Largohej nga Shkodra. E pabesueshme. Ngjarja kishte marre dhenë. Vinin nga te gjithe anet sikur aty te ishte qendra e Vatikanit vete. Vinin me turma, plot djerse, plot dhurata, plot lutje. Vini me ofshame nga ngjitja e kodres, plot shprese dhe besim. Ishin nga te gjitha moshat, por sidomos gra dhe nena. Në 110 ditët e para u verifikuan 160 mrekulli. Vinin besimtarët me turma, sapo i zinte veshi ngjarjen e mrekullueshme. Vinin të paralizuar, të verbër, të tentuar nga djalli. Vinin të sëmurët rëndë, me lebër, vinin të çmendur, deri edhe ato që nuk besonin, kur shihnin me sytë e tyre mrekullitë, gjunjëzoheshin me lot në sy dhe konvertoheshin. Të tjerë, ngriheshin nga barrelat e vdekjes dhe ktheheshin me këmbët e tyre në shtepi. Bujë të madhe bëri Zoja e Këshillit të Mirë ardhë nga Shkodra! Ndërkohe këtu…. Në dheun e babës, hordhitë turke po e digjnin këtë vend. Qe thënë prej qiellit ndoshta ky fat kaq i lig? Ne nuk i dimë planet hyjnore. Nuk dime asgjë. Unë di vetëm t’ju them se gjithçka është e mundur per Perëndine dhe ne duhet të sillemi mirë”.

Pasoi një heshtje e gjatë. Plaku u përkul dhe u bë gati të merrte thesin me eshtrat e Gjergjit. “Ndoshta është rasti ta varrosim të gjithë bashkë dhe ta mbajmë si njeri të shenjtë! Gjergji pas kësaj ndodhie tronditëse, iu fut urdhërit Agostinian dhe i mbylli sytë duke iu lutur Jezu Krishtit. Ishte simbas meje, njeri i shenjtë. Ndërsa unë u martova dhe krijova familje”.

“E ç është ky lajm i mirë”.

Atêherë plaku u ul mbi bordurën e harqeve të gurta. Rrezet e diellit ia ndriconin fytyrën. Mori frymë thellë dhe filloi të fliste.

“Përpara se ikona e shenjtë të merrte rrugëtimin e gjatë nëpër qiell. Në manastirin Agostinian të Xhenazanos jetonte një vejushë. Ishte e vjetër. Ajo me kursimet e një jete kishte ndërtuar nje kishë, por të hollat i kishin mbaruar dhe banoret e qytetit, kur e shihnin e tallnin ‘Petruccia, akoma perëndia nuk po t’i sjell paratë për të përfunduar Kishën’. Petruccia, nuk i përgjigjej provokimeve. Por një ditë iu kthye: ‘Para se të vdes. Kisha do të ngrihet’. Kështu ndodhi. Pak kohë më pas. Kur Ikona u shfaq mrekullisht dhe filluan të ndodhnin mrekullitë, atëherë u mblodhën aq shumë para sa kisha u përfundua. Pinuccia, me gjithë habinë e saj, erdhi vetë tek ne të dy, pelegrinët e Shkodrës dhe na rrëfeu veças se Zoja e Këshillës së Mirë, preferoi të largohej nga Shkodra. Por ai popull, jo vetëm nuk do të konvertohet, por do bënte sakrifica ekstreme, do duronin dhimbjet për ta ruajtur besimin tek Krishti dhe kështu do të shpërblehen në qiell me Dritën e Përjetësisë… Më tha gjithashtu se ajo i kishte shumë për zemër adhuruesit e Shkodrës martire”…

(vazhdon)