Iris Halili: Harmonia fetare në Shqipëri!

Zakonet Shqiptare në Mbrojtje të Harmonisë Fetare

Shqiptarët me kulte dhe festa të përbashkëta fetare

Konvertimi, kthimi i një pjese të shqiptarëve nga feja e parë e tyre, katolicizmi, në besimin ortodoks, e më pas, kthimi i një pjese tjetër në fenë myslimane, ka qenë, me sa duket, edhe shkolla e parë e tolerancës. Gjatë këtij procesi për shqiptarët u bë e zakonshme që një pjesë e familjes të ruante besimin e parë katolik, e tjetra të ishte ortodokse apo myslimane. Raste të shumta dëshmojnë që dy vëllezër, njëri katolik e tjetri mysliman, të jetonin nën një pullaz, e kështu me radhë kjo ndodhte me fise e krahina të tëra.

Është e kuptueshme se kur njeriu mësohet të jetojë me besime të ndryshme në të njëjtin fis, madje nën të njëjtin pullaz, ai vetvetiu mësohet me tolerancën e me harmoninë. Një njeriu të tillë urrejtja midis feve i duket e huaj dhe absurde.

Si rezultatet edhe kultet apo festat mund të ndiqen apo festohen bashkërisht.

Krahina të ndryshme të Shqipërisë, kanë Shenjtët e tyre mbrojtës. Por, Shën Gjergji, Shën Mitri dhe Shën Kolli, janë të përbashkët për të gjithë. Shkodra ka Zonjën e saj, e cila sipas legjendës, me ardhjen e osmanëve në qytet, iku në Romë. Në ditën e Zonjës së Shkodrës, qytetarët e saj luten me zë, gjatë një procesioni të manihtëshëm.

Teqja e Murat Dedës në Lurë, nderohej veçanërisht si vend kulti me autoritet, ku vëllazërimi dhe bashkëjetesa e feve të ndryshme, ishte në pikën më të lartë. Shehu, hoxha dhe prifti, sipas kësaj tradite së bashku merrnin pjesë, në zhdukjen e mosmarrëveshjeve dhe grindjeve ndërmjet popullsisë në Lurë, si dhe në vendosjen e harmonisë për bashkëjetesë të të gjithë banorëve të këtyre maleve.

Kjo traditë, e vëllazërimit ndërmjet shqiptarëve, megjithë besimet e tyre fetare, vazhdon në ditët e tashme nga hoxhallarët, shehlerët dhe priftërnjtë katolik e ortodoks, të cilët plotësojnë me shpirt dhe me zemër, urdhërin e Zotit për paqe në mes të njerëzve.

Në Laç dhe Shkodër, më 3 tetor, bëhet festë me rastin e ditëlindjes së Shën Ndout nga Padova. Duke pasur parasysh faktin, që Shën Sabaste i Laçit është vend i pelegrinazhit dhe lutjeve për të gjithë shqiptarët, megjithëse me besime të ndryshme, në këtë festë janë të ftuar gjithashtu dy komunitetet e tjera fetare, muslimanët dhe ortodoksët.

Fshati Frashër ka mbrojtës Shën Kollin dhe megjithëse u bënë muslimanë, banorët e tij betohen në Shën Kollin, krahina e Matit ka Shën Gjergjin dhe në ditën e tij, festojnë si për Bajram.47)

Në Manastirin e Shën Gjinit, që gjendet në vendderdhjen e lumit Mat, shkonin së bashku besimtarët ortodoks, muslimanë dhe katolik, njëjtë siç vizitohej teqja në malin e Tomorrit, shumë shpesh nga të krishterët.48)

Konsulli A.Degrand. duke bërë fjalë për imazhin e mahnitshëm në botën fetare (Shqiptare IH.) të Zojës së Këshillit të Mirë në Shkodër, e përshkruan atë si Kishë të vogël dhe pastaj në faqen 80 të librit të tij, shtron pyetjen, “A ishte, në të vërtetë këtu vendi, ku gjendet Kisha e Zojës së Këshillit të Mirë?” Pas gjithë këtyre pyetjeve, A.Degrand përfundon se, “Mendohet që besimi popullor është më i fortë se të gjitha dyshimet dhe argumentet. Shqiptarët muslimanë, u japin dhurata miqve të tyre katolik që t’i dërgojnë në këtë vend të shenjtë”49).

Zonja F.V.Hasluk është e impresionuar me respektimin që shqiptarët i bëjnë varrit të Shën Naumit nga Ohri, njerit prej shtatë apostujve sllavë. Kjo etnologe thotë se ky i shenjtë ka fuqi shëruese, posaçërisht për njerzit me probleme mendore. Ky varr vizitohet nga besimtarët bektashian të rrethinës, që identifikojnë atë me të shenjtin e tyre. Sari Salltik; edhe muslimanët sunitë e njohin atë si të shenjtë.50)…………………………………

Mary Eorthley Montagy, bijë e Dukës së Kingstonit dhe gruaja e ambasadorit anglez Edëard Ëorthley Montagy, në Konstantinopojë, në letrën e saj të 1 prillit, 1817 në mes tjerash thekson se “Shqiptarët muslimanë dhe ata katolik nuk mund të përcaktojnë se cila nga fetë e tyre është më e mirë. Të premten ata shkojnë në xhami, kurse të shtunën në kishë, ndërsa në ditën e gjykimit ata janë të sigurtë, se do të kenë mbrojtjen e profetit të vërtetë, sepse nuk janë në gjendje të përcaktojnë në këtë botë se cili është ai.51) ».

Shqiptarët, kurrë nuk i ndryshuan traditat dhe zakonet e tyre. Këtë cilësi e përshkruan edhe Lordi Bajron, në një letër dërguar nënës së tij. Ai shkruan, “I dua shqiptarët, ata nuk janë të gjithë muslimanë, disa nga fiset e tyre janë të krishterë, por feja nuk i ka ndryshuar traditat e tyre”52).

Thënia e njohur nga peshkop Fan Noli, “Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare nuk i përket vetëm besimtarëve ortodoksë, por të gjithë shqiptarëve”, është e shenjtë për shqiptarët.

Në Shqipëri, si në Veri dhe Jug, vëllazërimi ishte shumë i përhapur.Shqiptarët e krishterë vëllazëroheshin me ata muslimanë. Kolokotroni ishte vëlla gjaku me Marko Boçarin dhe me Ali Farmaqin (që të tre këta shqiptarë në Greqi, dy prej tyre të krishterë ortodoksë, kurse Ali Farmaqi ishte musliman)IH.

Martesat e përziera një tjetër shtyllë kryesore e Harmonisë Fetare në Shqipëri

Kleriku anglez, T.S.Hughes thekson se, “Ai (shqiptari- IH) shpesh martohet me grua të krishterë, dërgon të birin në xhami, lejon të bijat të presin nënën në kishë”.53) Me 1804, Liku kaloi nëpër shtetin e Ali Pashës. Ai thotë se “në krahinat e Korçës dhe Berat, sikurse në shumë pjesë të tjera të Shqipërisë muslimanët martohen me gra të krishtera. Aty është traditë, që djemtë bëhen muslimanë, kurse vajzat të krishtera. Prandaj, në të njëjtën sofër mund të ketë mish të qingjit dhe të derrit”.54)

Martesat e përziera dhe vëllazërimi ishin shtyllat kryesore të harmonisë fetare, në Shqipëri. P. Aravantinos, kur flet për martesat e përziera në krahinën e Labërisë thotë se, “Në të njëjtin vend janë zier mishi derrit dhe i deles, në një anë ishte burr i krishterë dhe në tjetrën gruaja muslimane”.55)

Aleks Mammopoulos jep detaje të tjera të martesave të përziera. Ai thotë se, “Në tavolinë, pitja ndahej në pjesë. Gjysma gatuhej me gjalp dhe gjysma tjetër me vaj, gjysma me mish derri dhe gjysma me mish qingji. Imami musliman martohej me të bijën e priftit të krishterë dhe anasjelltas”.56)

Studiuesit e huaj të të gjitha kohërave, janë mahnitur me harmoninë e të tri besimeve fetare në Shqipëri. Kjo nuk është e kuptueshme për ta. H.G.Tozer duke parë këtë harmoni reciproke ndërmjet muslimanëve dhe të krishterëve thotë, “Muslimanët këtu (në Shqipëri-IH) në të vërtetë nuk janë muslimanë, deri sa të krishterët nuk janë vërtetë të krishterë.

Etnologu austriak Ëaldkampf shkruan “Shqiptarët festojnë Pashkët së bashku, njëjtë sikur që shqiptari ortodoks merr pjesë në festimin e Bajramit musliman. Në të njëjtën kohë, shqiptarët nuk kanë vështirësi fare të lidhin martesa pavarësisht nga feja”.58)

1.Durham,E « Brenga e Ballkanit », Tirana, 1990

……………………………….

47.Frasheri,M. «Histori e Shqiperise dhe e Shqiptareve. Vol I, 1928

48.Rocca, RM »Nazione e fede in Albania », veper e cituar

49.Degrand, A. « Souvenirs de la haute- Albanie. Paris 1901

50.Hasluck, F.V, « Christianity and Islam under the Sultan », Oxford, Clerendon Press, 1929, fq95

. ………………………………………………………..

51. Lady Mary Worthley Montagy, « Letters and deeds » Lorel warnchiffed, Philadelphia, 1837, Vol I, faqe 252

52. Lord Bayron, « Letter exchange of Lord Bayron », Firenze, G.Ducci, 1932

………………………………………

53.Hughes, TS. « Traveling in Greece and Albania », London 1830, Vol II, faqe105

54.Leak, Ë, « Travels in Northern Greece » London 1853

55.Aravantinos, P. «Hronographia tes Eperoy..Athenai » 1856

56.Mamupoulos, A « Epirus », 1961, VolA,faqe 18

57.Tozer, H.F. « Research in highlands of Turkey », London 1800, VolI, faqe 200

58.Veper e cituar