Edlira Begeja Çini: In memoriam për Xhafer Shehun
Edlira Çini
Kushtuar gjyshit tim, ish i burgosur politik, inxhinierit Xhafer Shehu
Ti sot nuk ke përvjetor, idhulli im, heroi i pamposhtur, Xhafer Shehu, por unë të kujtoj shpesh, edhe këtu në Kanada, ku kam 27 vjet larg banesës tënde të përjetshme, Durrësit ku prehen përjetësisht eshtrat e tua. Realisht ne të gjithë të thërrisnim gjysh, edhe unë që nuk të kisha gjysh prej gjaku. Thonë që në përgjithësi gjyshërit duhen shumë se ata të mbrojnë nga zëmërimi i prindërve, kur bëjmë gabime. Por ne kishim shumë e shumë arsye të tjera për të të dashur ty. Ishe njeriu më i kompletuar që kam njohur në jetë, nga çdo pikëpamje. Kishe mbaruar shkollën ushtarake në Itali, ishe oficer i xhenjos dhe të gjithë të thërrisnin inxhinier sepse punove në shumë vepra bonifikuese të Shqipërisë.
Ti rrezatoje në çdo rast kulturë dhe mirësi. Ti flisje pak, por të peshonte fjala aq shumë. Kishe një edukatë të përsosur, për ta pasur zili. Ishe sa i dashur, po aq edhe i rreptë. Ti nuk e shihje të nevojshme të na mbroje nga askush, sepse ti ua lehtësoje jetën prindërve tanë me kohën që na kushtoje; na nxirrje shëtitje çdo mbasdite në plazh. Në mbrëmje na tregoje lloj-lloj përrallash, me mënyrën tënde mahnitëse të rrëfimit, gjatë netëve të gjata të dimrit, nën dritën e zbehtë të llambës së hershme me vajguri. Na nxitje fantazinë dhe na bëje të ëndërronim një botë tjetër, më të bukur nga ajo realja.
I palodhur e i papërtuar për të ndihmuar secilin nga ne në mësime, ishim gjashtë vëllezër dhe motra, që nga ata që ishin në klasë të parë, e deri tek unë, më të madhen që vazhdoja shkollën tetëvjeçare. Prej teje mësova çdo të thotë kaligrafi, shkrim i bukur. Pashë sesi trajtohet femra prej mashkullit. Vura re standartet më të larta të një marrëdhënieje në çift.
Ti kishe kulturë perëndimore. Pashë sesi një bashkëshort mund të japë gjithçka për atë që do, pa i rënë aspak «namuzi» e burrëria. Pashë çfarë sakrifikove për kunatën tënde, fisniken Meshan Çini, ish të dënuarën politike 17- vjeçare që vuajti njëmbëdhjetë vjet burg politik, sepse i fejuari i saj desh të arratisej (!) Dhe këtë ti e bërë nga respekti që kishe për të, por edhe sepse e doje aq shumë motrën e saj, Firdesin, bashkëshorten tënde.
Gjestin tënd kalorësiak e pagove me burg. U akuzove per sabotim, thjesht se i preke egon një rondokopi të pashkollë i cili hodhi poshtë skicën tënde për ndërtimin e një dige. Dhe ti pa të keq e grise dhe e flake. Kur ai të tha pse e grise, ti, me shumë të drejtë iu përgjigje: “Unë vetë e bëra atë skicë. Po të më duhet e skicoj përsëri”. Kaq mjaftoi që ti të viheshe në shënjestër të atij shpirtqeni. Nuk t’u vërtetua dot akuza dhe u dënove për agjitacion e propogandë. (Shaje komunizmin kinez dhe lavdëroje Amerikën). Akuza qesharake dhe arsye tërësisht të stisura. Njera prejt tyre ishte fakti që strehove dhe mbështete “armikun e klasës”, zonjën grua, Meshan Çinin, kundërshtare e hapur e regjimit. Meshani do të bëhej më vonë nëna ime e adoptuar, sepse unë vetë nuk e njoha kurrë nënën time biologjike. Ajo më la tre muajshe. Zoti e mori në gjirin e vet para kohe dhe babi im me tre fëmijë jetimë, u martua me një nga bijat e tua. Prej teje mësova çfarë do të thotë të jesh njeri me klas, modern, aristokrat në sjellje dhe dashuri, krenar, burrë me dinjitet e personalitet të spikatur.
Mbaj mend tre raste të cilat s’do më shuhen kurrë nga kujtesa.
Nata kur dole nga burgu
Atë natë dimri që të prisnim të vije në shtëpi, ishim të gjithë në ankth. Kishim dëgjuar aq shumë për ty (sigurisht në përshpëritje, fshehurazi nga veshi dhe syri i Sigurimit) sidomos nga teze Lili, që e doje e të donte aq shumë. Flitej për krenarinë tënde, për këmbënguljen, për ndeshmërinë dhe punën e palodhur për rimëkëmbjen e atdheut pas luftës, por sakrifica jote t’u «shpërblye» me burg. Më shumë se çdo gjë, unë kisha dëgjuar për dashurinë ndaj bashkëshortes tënde, nënë Firdesin. Edhe pse të kisha parë në foto, kisha krijuar në imagjinatën time fëminore figurën e një gjiganti të veshur me rroba ushtarake.
Kur ti dole nga burgu dhe u hap dera e shtëpisë, pashë një burrë të lodhur fizikisht, pak të kërrusur dhe me një buzëqeshje të ndrojtur në fytyrë. Kishe dhjetë vjet i mbyllur pas hekurave, nëpër burgjet e tmerrshme të sistemit diktatorial, por personalitetin dhe krenarinë tënde, prangat s’mundën të t’i përkulnin. Unë isha shumë e hutuar, më ngjau sikur jetoja një ëndërr. Të nesërmen ti m’u duke sikur ishe njeri tjetër. I shkathët, i qeshur, i dashur. “hajde, nëno këtu”, “jo, nëno”, “po, nëno”. Këto ishin shprehjet e tua karakteristike të cilat i kishe të trashëguara nga gjyshja. U rrite jetim, por kjo të bëri më të fortë, më dinjitoz. E vura re krenarinë tënde një ditë kur dera jonë trokiti me ndrojte, pak vite më vonë, mbas daljes nga burgu. E hape. Unë, kurjoze, të ndoqa pas. Ishin dy vetë. Sa i pe, fytyra jote ndryshoi përnjëherë, por u mundove me sforco t’i fshehësh emocionet.
– Kërkojmë shtëpinë e Xhafer Shehut, – thanë ata.
– Me falni, zonjë, – iu përgjigje – Xhaferr Shehu ka vdekur.
Mysafirët shqyen sytë të nemitur. E mbylle derën përnjëherë.
Unë mbeta e shushatur. Ti nuk the asnjë fjalë atë ditë. Më vonë mësova se ata (njerëz të tutë, shumë të afërt) nuk të kishin vizituar në burg, të kishin mohuar dhe kështu ti nuk i pranove më vonë në takim. Kur arrita të kuptoj më mirë, e adhurova këtë pjesë të karakterit tënd.
Ende e kam përpara syve këtë episodin tjetër: Jo shumë kohë përpara se të ndërroje jetë, theve këmbën. Ishte një fatkeqësi e re dhe e papritur. Nuk të dëgjova kurrë të ankoheshe, edhe kur mbesa jote, pa dashje, shumë e vogël, ta theu për së dyti. T’u afrua ëmbël, duke të pyetur: «Gjyshi, të dhemb këmba?» dhe ti me të njëjtën ëmbëlsi, iu përgjigje: «Pak, nëno». Ajo, duke menduar se do të shëronte plotësisht, befas, ta përdrodhi me të dy duart. Më shumë bërtitëm ne, sesa ti. Por ty s’t’u dëgjua zëri edhe kur t’u gangrenizua plaga e të thanë që duhej rithyer femuri përsëri për të ta vënë në vend, ashtu siç duhej. Iu lute Cenit, shëruesit popullor, të të jepte vetëm dy minuta kohë. E thithe tri herë cigaren e dredhur dhe pastaj e fike me mollëzat e gishtrinjve. I vure duart mbas koke dhe fole me një zë të vendosur: “Vazhdo, Ceni”! Ne, fëmijët mbyllëm sytë e të tjerët, më të rriturit, të shihnin me zemër të dridhur. Prisnim të paktën ndonjë rënkim tëndin, por ti përsëri nuk nxorre zë. Ishe i vogël në trup, por me forcën e një gjiganti.
Ti, intelektuali Xhafer Shehu, sot nuk ke përvjetor, as lindje, as vdekje, por unë të mendoj shpesh, pa pritur sebepe. Ti s’arrite të marrësh medalje e dekorata për punën e palodhur në tharjen e kënetave. Perkundrazi, të tjerë, në emisione televizive, mburreshin e nderoheshin, si të paskrupullt që ishin, flisnin në emër të djersës dhe talentit tënd. Ti mbyllje me qetësi televizorin dhe futeshe në botën e pafundme të librave, duke thithur herë pas here cigaren me duhan të fortë. Por kjo s’ka aspak rëndësi. Ti mbete njeri i shquar për të gjithë ata që të njohën, sidomos për mua. Ndjehem shumë e nderuar që ke pasur ndikim në rritjen dhe formimin tim. Nëse do të më jepej mundësia t’i dhuroja dikujt çmimin më të madh, dekoratën më të lartë, do të ishe pikërisht ti. I pari. Të dua gjysh dhe do të mbetesh për jetë në zemrën time./albspirit.com
Toronto, Kanada.
Meshan Çini
Xhafer dhe Firdes Shehu