Shay Avshalom Zavdi: Miqtë ballkanikë të hebrenjve

Javën e kaluar vizitova Shqipërinë për herë të parë. Unë isha i nderuar të bashkohesha me një ceremoni unike, në të cilën shefi im, Nënkolonelja (rez.) Avital Leibovich, drejtore e Komitetit Amerikan të Hebrenjve në Izrael, mori titullin “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”, dekreti i dytë më i lartë i shtetit në Shqipëri, nga Presidenti i Shqipërisë, Ilir Meta.

Gjatë viteve, ne kemi punuar ngushtë me Shqipërinë dhe ambasadën e saj në Izrael. Marrëdhëniet kanë qenë shumë të ngrohta. E dija se kjo është rezultat i bashkëpunimit shumëvjeçar midis hebrenjve dhe shqiptarëve. Megjithëse Shqipëria ishte i vetmi vend në Evropë që kishte më shumë hebrenj pas Luftës së Dytë Botërore, pasi shqiptarët shpëtuan Besa e tyre për të ruajtur dhe fshehur hebrenjtë, historia jonë e përbashkët filloi shumë më parë.

Në epokën ilire, rreth viteve 70-të Para Krishtit, hebrenjtë u shfaqën në Shqipëri. Një nga simbolet e hershme të jetës hebreje u gjet në Sarandë, në jug të Shqipërisë. Shtë një mozaik i një Menorah – një pemë e jetës. Për sa i përket kulturës, një studim zbuloi se të paktën 180 fjalë rrënjë kanë hebraishten si burimin kryesor të tyre. Hebrenjtë erdhën në Shqipëri nga Italia, Franca dhe Portugalia në shekujt 15 dhe 16. Më shumë se gjysma e popullsisë së Vlorës, qyteti më i madh i Shqipërisë në atë kohë, ishte hebre.

Në qershor 1990, Presidenti i Shqipërisë në atë kohë, Presidenti Alia, paraqiti dy kongresmenë të SHBA-së, Joseph DioGuardi dhe Tom Lantos, një skedar që përmbante dokumente arkivi që konfirmonin veprat heroike të popullit shqiptar në shpëtimin e jetës së hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Në prag të Luftës së Dytë Botërore, hebrenjtë që kërkonin strehim në Shqipëri morën leje pa asnjë pengesë. Në fund të Luftës së Dytë Botërore, kishte 1800 hebrenj në Shqipëri, një numër mjaft mbresëlënës. Shqiptarët fshihnin familjet hebreje nën emrat e tyre, duke u siguruar atyre rrobat e tyre etnike. Nuk kishte rëndësi nëse ishin të pasur apo të varfër; qofshin ata çobanë apo tregtarë, qofshin ata intelektualë apo fermerë. Një fije e lidhur midis të gjithë shqiptarëve – vlerat themelore të shpëtimit të jetëve dhe veprimit në mënyrën më humane, ndonjëherë në rrezik të jetës së vet.

Kjo bazë solide e një marrëdhënieje vendosi pamjen për marrëdhëniet e dy vendeve tona, të cilat filluan zyrtarisht në 1991. Në 1999, pas luftës në Kosovë, Izraeli thithi refugjatë shqiptarë që u larguan nga zona e luftës, duke i furnizuar me ushqim, veshje dhe akomodimet. Për më tepër, Izraeli ndërtoi një spital fushor në Maqedoni dhe dërgoi ndihmë humanitare që përfshinte ushqim dhe ilaçe.

Ne jemi dy vende të vogla me shumë ngjashmëri. Për njërën, ne ndajmë të njëjtat vlera, për të çmuar jetën njerëzore, për të respektuar paqen dhe për të toleruar tjetrën. Së dyti, kombet tona janë bërë nga njerëz që janë të ngrohtë, të hapur dhe që përpiqen për paqe në rajonet tona.

Isha shumë i lumtur kur gjeta se kemi aleatë dhe miq të vërtetë në Ballkan. Unë e di që Komiteti Hebre Amerikan, Avital Leibovich dhe unë, do të jemi gjithmonë mbështetës të fortë dhe nxitës të marrëdhënieve midis vendeve. Miqësia e vërtetë ia vlen të investosh.