Fatmir Treziu: DINAMIKA E KUJTESËS KULTURORE TEK NARATIVI I VILHELME VRANARI HAXHIRAJ
Studimi im analizon se si format e ligjërimit diskursiv, midis lirisë dhe historisë ndërtohen në prozën, studimet dhe poezinë e Vilhelme Vranari Haxhiraj. Studimi është i organizuar në gjashtë kapituj dhe zhvillon argumentet e tij rreth shkrimit të shumëdimensionit, perceptimit të lirisë dhe momenti i potencialit estetik në narrativat e Haxhiraj. Përmes analizës sime jam i interesuar të tregoj polemikat dhe vazhdimësinë e ndërtimeve tekstuale të identiteteve gjinore përtej kufijve letraro-kulturorë dhe, duke pasur këtë në mendje, filloj një udhëtim transformimesh, duke lëvizur nga një llogari e perceptimeve historike në përfaqësime letrare.
Tekstet kryesore të Vranarit që unë kam zgjedhur fokusohen në histori të gjinisë dhe identitetit të paqartë dhe shfaqjet e personazheve të tyre na mundësojnë të gjurmojmë konceptet zhvendosëse të identitetit etnik përmes pajisjeve memonike, hapësirave të shumta dhe domethënies kulturore të qasjeve, poetikave kulturore dhe politikës së shkrim-leximit.
Në skicimin kronologjik të trajtimeve letrare të ndër-etnisë nga “Rrugë pa kthim” (skica, tregime, novela, (2009); “Çmimi i Dualizmit”, (2012); “Unaza e Prangosur” (2008), “Dritëhijet e medaljes… enigmë” (2010); “Ankthi i së Vërtetës” (2011) dhe duke arritur kulmin tek “Rikthim i Ismail Qemalit” (2012); “Ankthi i së Vërtetës” (2013); “Loja e Mëkatit” (2015); “Unikale” (2015); “Prolog Jete” (2007); “Vështroni Meduzën” (2005), dikush fillon të shohë një progres që është ndoshta simptomatik i udhëtimeve të identitetit shqiptar në atë që e shohim të qartë forma e ligjërimit diskursiv midis lirisë dhe historisë. Në vend që t’i jepet përparësi një diskursi ose një tjetri, duke ankuar identitetet e copëtuara, përqendrimi është në dimensionin ndër-diskurs të sjellë për shqyrtim nga teoricienët e fushave kulturore, gjinore dhe të identitetit dhe Vranari në lidhje me konceptet e reja dhe metodat e reja të adresimit të tyre.
E fundit, por jo më pak e rëndësishmja, duke adresuar problemin e kulturës së ridimensionimeve dhe ndryshimit historik, studimi im gjithashtu konsideron se si ideja e gjinisë dhe identiteteve historike transgresive në hapësirën letrare të prozës dhe poezisë së Vranarit, janë obekt i domosdoshëm studmi, duke qenë se forma e tyre narrative është e rrjedhshme dhe e negociueshme.
Proza, studimi, publicistika dhe poezia e Vilhelme Vranari Haxhiraj karakterizohen nga një portretizim jashtëzakonisht i larmishëm i mekanizmave të kujtesës kulturore, dhe identitetit në Shqipërinë para-komuniste, komuniste dhe post-komuniste. Periudha komuniste në Shqipëri (1944-1990) ndryshoi rrënjësisht personin publik të identitetit etnik shqiptar dhe shkrimtarja është një nga të paktat shkrimtare, tek narrativi i së cilës portretizimi letrar i aspekteve të kujtesës kulturore, gjinisë dhe identitetit etnik përfshin efektivisht pas pas rënies së komunizmit. Ambivalenca personale e shkrimtares ndaj politikës pasqyrohet në veprën e saj letrare: veçanërisht në mënyrën në të cilën trillimet e Vranarit portretizojnë takimin historik shqiptar me pajisjet e kujtesës kulturore dhe specifikisht identitetin, si formë e domosdoshme e lirisë. Megjithatë, argumentimi i konsideratave kritike heq në mënyrë të panevojshme nga të kuptuarit e këtyre ndërlikimeve tematike në romane dhe poezi si tekste, çështja paraqitet për të bërë të qartë intertekstualitetin letrar, ideologjik dhe kulturor brenda trillimeve të Vranarit.
Ndërtekstualiteti, argumentohet, demonstrohet më qartë në kuptimin e një kujtese kulturore në të cilën portretizimi i lirisë dhe identitetit nga Vranari reflekton edhe zhvillimet në para-komunizëm, komunizëm dhe post-komunizëm në Shqipëri. Trajtimi letrar i shkrimtares për zhvillime të tilla theksohet përmes veçorive të kulturës dhe vendit, ashtu si këto të fundit bëhen gjithnjë e më të rëndësishme në post-komunizëm. Në romanet dhe poezitë e Vilhelme Vranari Haxhiraj, gjeografia, aq sa kujtesa kulturore është thelbësore për lirinë dhe identitetin kulturor. Të komplotuara pasi janë në një gamë jashtëzakonisht të larmishme mjedisesh, rrëfimet e saj janë po aq përfaqësuese të identitetit etnik, sa janë të kujtesës kulturore dhe peisazheve ideologjike. Peisazhet e saj trilluese – Veriu i Shqipërisë, Jugu i Shqipërisë, Shqipëria lindore dhe Shqipëria qendrore, si dhe vendet fqinje më të dukshme të Shqipërisë janë pra fizike dhe, në kuptimin më të gjerë, metafizike.
Sidoqoftë, në mënyrë domethënëse, për sa i përket ideologjisë, trajtimi i Vranarit për temat e para-komunizmit, komunizmit dhe post-komunizmit në Shqipëri, konvergon një preokupim letrar në rritje me çështjet ndërkulturore. Para-komunizmi, komunizmi dhe post-komunizmi mbajnë kështu një status ambivalent ideologjik, si dhe kulturor në prozën dhe poezinë e saj, në masën që korniza e kujtesës kulturore mban ose një qëndrim mbështetës dhe sfidues në lidhje me përfaqësimin e identitetit të lirisë dhe atij etnik. Kështu shkrimtarja përdor një sërë cilësimesh të karakterizuara nga takime të cilat janë edhe ndërkulturore edhe transkulturore. Kjo tezë ofron trajtimin e vetëm aktualisht ekzistues, të plotë të veprës së zgjedhur të Vranarit si një letërsi e mekanikës së kujtesës kulturore dhe identitetit etnik.
Please follow and like us: