Odise Kote: Vajtimi i grave u ngrit në qiell…

Tregim

 

Shënjimi me vdekje i Selaudin Nesturit ndodhi ditën kur gruaja e parë i iku nga shtrati martesor. Të ikurën e quanin Dafinë, por e thërrisnin Dafe. Pëshpërima që përvëlonte atë maj, pëshpërimë që s’u shua dot me asgjë, aty tek krojet e fshatit ku lanin petkat graria, bënte me faj burrin: S’bën. S’mbars. S’bën fëmijë!

Në maj ishte ajo ditë gjëmëmadhe, apo jo? E mbaj mend mirë, se si karvani me katër mushka e plaçkë ngarkuar ikte nxitimthi nga shtegu i Gjonëmadhe, tmerruar e duke bërtitur, gati të rrëzohej prej turpërimit. Sikur tundej e hapej dheu. Po prisni. Prisni. Në fshatin tuaj matanë malit nuk ka doktor. A s’të kujtohet kjo lutje?

Dafinën e kishin marrë vëllezërit. Të kthyer nga burri. Vëllezërit shkrofëtinin si buaj. Grahnin sa iu hanin mushkritë e iu digjnin shputat e këmbëve nëpër atë udhën e ngushtë, gurë e popëla që priste shkurt, rrëzë shkëmbinjve, udhën tre a katërqind vjeçare. Vetëm mushkat e tyre, të mësuara me të ecurën mbi shkrep e gur, mund ta kapërcenin atë shteg dhish.

Dafinën, ca muaj më pas vëllezërit e rimartuan në një tjetër fshat, kësaj here dhjetë orë larg. Lindi Dafina gërshtetgjatë njëri pas tjetrit dy binjakë e më pas edhe një vajzë dhe zemërimi i vëllezërve Gjonabalaj nuk u fashit. Vetëm u fsheh si era që fshihet pas gjetheve të pemëve në mesditë dhe njerëzia e harroi atë. Lindja e fëmijëve, e pahiti mallkimin. I vuri damkë zhurmës dhe i dha hak intuitës të pagabuar të grave. Plaga sikur nisi të zinte kore të trashë.

Ashtu është. S’e luan topi! – fërgëlloi vajtojca që iu mor goja dhe deshi të vërvitej si e tërbuar mbu trupin e pambrojtur. Selaudini mbeti vetëmi i shkreti në fshat.

Ku të gjente ngushëllim? – psherëtiu vajtojca tjetër që ngjante se ishte duke duruar sfilitje pa fund. E ajo u ndje e papeshë kur u përpoq të kuptonte njeriun që gjendej shtrirë para saj, se kur i mbaron ai lojërat e tij.

“Beson në zot apo e ka harruar fare atë”, se nga i erdhi pickimi i vjetër i gjarprit.

Një vit më vonë të ndjerit i vdes dhe mëma, – nguroi të thoshte, por tha diç tjetër kur pa se të tjerat nuk kërkuan as mbrojtje dhe nuk bënë as rezistencën më të vogël nga rrëfimi i saj. Ishin dorëzuar.

Fillikat. Po fillikat mbeti. Si qyq! Pas kësaj u hapën fjalë se Selaudini do të largohej. Do të zbriste poshtë në qytet. Por ai nuk iku. Qëndroi.

Fshati me mbi treqind e kusur shtëpi mori frymë thellë. Fshati ishte i madh, i shtrirë në dy pllaja me përrua gurgullak në mes. Dy pllajat ishin dhe dy lagjet e tij, e sipërmja dhe e poshtmja. E sipërmja ishte si mëma, e poshtmja si bija, pasi e sipërmja kishte pjellë të poshtmen. Në të sipërmen rronin familjet e vjetra dhe të moshuarit, ndërsa të rejat, të sapokrijuarat ndërtonin poshtë. Infermeria e Selaudinit ishte sipër. Gratë e reja ngjiteshin në lagjen e sipërme për vizita dhe shërbime. Mbante si gjysëm orë më këmbë. Në ngjitje, udha ishte e frikshme, kalonte përmes një tuneli të ngushtë që shpohej nga degët e kapërthyera me njëratjetrën të maneve e kulmbullave të kuqe. Fare pranë infermerisë, si nja njëqind këmbë larg, ndodhet çezma e madhe e fshatit, kryeçezma, dhe graria aty shkëmben pëshpërimat, pandehmat, lajmet e thashethemet. Flasin dhe për burrat. Matanë pllajës jugore, si nja treqind këmbë larg, shtrihet pylli i dendur me drurë ahu, panje e piksi. Atje, në atë lëndinë, rreth njëmijë e gjashtëqind metër mbi det, ajri frushullon i freskët, i bardhë, i kulluar sikur e nxjerrin nga shpirtërat, nga mushkritë e njoma, lehoneshat dhe foshnjat e tyre. Ana tjetër e pllajës është më e zhveshur. Bimësia andej është e ulët dhe bokërimat e shkurrishtet të sjellin trishtim. Fshati jeton me blegtori, me mish e bylmet. E prodhojnë dhe e shesin deri matanë kufirit. Gjashtë orë më këmbë ose katër orë e gjysëm me mushka, që nga maja kur zbret e deri ku del udha e asfaltit që të çon në krahun e shtetit tjetër. Ndonjëherë, matanë, burrat blegtorë çojnë edhe bagëti, sidomos në raste festash. Mishi i kësaj ane është erëmirë. Plot aroma. Lule lëndinash, lulekacidhjari, trëndelinë, maraje, labote, e plot e plot gjethe të njoma, kokra të buta e plot lëngje. Bagëtia kësaj ane ha majën e gjërit. Burrat rrinë me ditë të tëra në stanet që gjenden sipër në majë, ndërsa gratë rrotullohen tek punët e shtëpisë. Kanë kopshtije të vogla me perime, sallatë e qepë, mbajnë pula për vezë, bëjnë hera – herës edhe byreqe e ngastra lakrorësh që t’i kollofitësh pa marrë frymë e të lëpish gishtat. I spërkasin me salcë domateje, qepë dhe spec të kuq djegës. I palëvizur nga fshati mbetet gjithnjë Selaudini, ndihmësmjeku i gjithë krahinës.

Po, po është i zoti. Nuk ke ç’thua për duart e tij. Janë tamam ashtu, – kërkoi piknisjen e vajtimit vajtojca.

Pikës i ke rënë. Shëronjës që kishte për shok veten! – belbëzoi mekur tjetra, por zëri i saj ngjau vërtet ngushëllim i zbrazur.

Halli e ka detyruar t’i bëjë të gjitha, – vijoi e para që ndjeu rrezikun e këputjes së fillit. Ka bërë dhe infermierin, dhe maminë, edhe kirurgun. Priste fëmijë që lindnin, hiqte dhëmballë, shqepte me bisturi plagë e shëronte dhembje. Barnat i porosiste në qytet, por ca i përgatiste edhe vetë, me lulet e malit. Melheme popullore. Sidomos melheme për dhembje kyçesh e kockash, reumatizma, shënja e nishane, çbanë në vend të keq, kapsllëk e dhembje shpine.

Mirë, mirë, mos u bëj e mërzitshme, – qortoi vajtojca e dytë. Përmendi një nga një, se i harrojmë. Të gjitha këto i ka bërë.

Prit se nuk kam mbaruar.

Puna është se në vend të sqarosh, i tilikos më keq akoma ato që do të thuash.

Jo, kush tha…

Duket. Ka diçka që ty të mundon. Mos…? – e mbërthyen për fyti fjalët e vajtojcës së dytë.

Jo, jo, moj ti. Janë të tjera ato të rehatuarat. E ke fjalën për të ngjiturat atje tek infermeria dhe burrat frikacakë që i kanë përgjuar?

Tjetra mprehu vëmendjen që e kishte derguar diku gjetkë, aty, në shtegun tërthor ku përgjon ndonjëherë përgjigja e bekuar. Përgjigjia që gjen kalimin nëpër errësirë dhe del pastaj në dritë.

Ti e mban mend pëshpërimën e fundit tek çezma? – picëroi sytë vajtojca.

Po, sigurisht që e e mbaj mend, – dhe iu kujtua ajo paradite kur lanin velenxat e dimrit me finjë hiri dhe i gjuanin sa iu hante krahu me dru të thantë. Dhe thërrisnin si të dehura: Një për hamshorin, dy për hamshorin, tre…

A nuk tha ajo e Xhafollarëve se ai, Selaudini i prek. Domethënë i bën punët me prekje. Të prek me gishtat e gjatë, gishtat me pak lesh të zi përsipër…

Domosdo – ia kthen vajtojca që pikas ëndje shpagimi tek simotra e saj. Si do t’i shëronte moj korbë, me frymën e shenjtë?

Po ajo e Beduinëve, a nuk u bë gati të rrëfejë mëngjesin e lutjeve kur ne të gjitha ishim në kishë dhe ai e zhveshi gollomesh për ta vizituar?

Jo, jo këtë nuk e mbaj mend, – e fshehu ndjellën që i përpëlitej gjireve si zog krahëprerë. Pse llokoçisin kështu turifyçkat? Të zezat kujtojnë se të mirat do t’ia mbulojë varri! Durimi po i sosej. Duart sikur i qenë lidhur.

U mat të fliste, por kafshoi gjuhën. Ktheu kokën. Qe bërë gri e zezë. Ajo fytyrë ngjau si fantazmë. Fytyrën e saj deshi të zbërthente tjetra, para se të niste fillimi i vajtimit. Se fytyra është kodi i racës njerëzore.

Përse t’ia kenë lënë në dorë torrollakut të fshatit hakmarrjen e vjetër? – ngre papritur supet një vajtojcë e re, e sapoardhur. – Që Selaudini do të vdiste, këtë e dinim të gjithë!

Nuk e di – mori zemër kryevajtojca. Kur shkova atje e gjeta të shtrirë përdhe. Në shtroje të çezmave të mëdha. Deshte të pinte ujë i gjori. Koka i qe mbështetur mbi lëfyte të krojeve. Nania e kishte qëlluar me dërrasë guri petashuqe. E kishte prerë. Në fytyrë, mbi faqe. Tinëz. Ishte rrëzuar si thes me kashtë. E mbërrita, e pashë Selaudinin t’i mbushej syri i copëtuar me lëng të kuq. Gati t’i pëlciste. I tromaksur. Meit i bardhë. Klithën atë çast durimi i gurëve dhe pengjet e hijeve. Klithi nata. Klithën ahet. Marrukun vrasës, Nanen, e ndiqja se si zbriste revan, se si ia mbathte, përposh rrëpirave. Në rrokullimën plot ferra e shkurrishte të ulta. Doja ta pyesja: Kush? Për herë të fundit silueta iu shfaq në dalje të Ormanëve, kur sapo nisi agu i ditës së re. Ishte ora e duhur dhe vajtojcat e mbledhura rreth e rreth meitit, nisën vajtimin: Të vrau ty, po kush të vrau/të vrau more, një bajgë kau…

Zërat u përzien me erën që zbriste nga malet dhe ulërinte si e marrë, thekshëm në zgrip. Mbi hone të saj ndereshin klithmat. Klithmat e krimit të ngrohtë, të sapokryer…