Prof. Dr. Rexhep Doçi: Kush ishte mbretëresha ilire, Anna Perana?
Annus, Annai, Anula. Një mbretëreshë ilire njihet me emrin Anna Perana (Perena), e cila sundoi në Siujdhesën Apenine, përkatësisht në Italinë e sotme. Për këtë mbretëreshë kanë shkruar disa dijetarë, p. sh. serbi Millan Budimiri, italiani Vittore Pizani dhe Vojtech Zamarovsky.
Kështu, M. Budimiri e jep këtë mendim, për mbretëreshën: “Anna ilire ishte hyjneshë tipike e gjinisë femërore, që përmendet si Anna Peranna (më vonë Perenna)…”. Ndërkaq, V. Pizani kultin ndaj Anna Peranës te mesapët ilirë në jug të Italisë e sheh të periudhës paraindoevropiane, sepse cek: “Anna që i paravihet Perenna-s, mund të jetë fjala ndoshta për mbeturina kultesh që përpara arritjes së indoevropianëve në Itali”. Kurse V. Zamarovsky hyjneshën apo mbretëreshën ilire Anna Perana e cilëson gabimisht si romake dhe për origjinën e saj shpreh dyshim, sepse gjykon: “Ana tjetër, me emrin e plotë Ana Perena, ishte hyjneshë e lashtë romake. Origjina dhe funksionet e saj, nuk u kanë qenë të njohura as shkrimtarëve antikë”.
Mendimi im është se matronimi iliro-shqiptar apo pellasgo-iliro-shqiptar Ana buron prej fjalës shqipe anë “krah, faqe, brinjë, vend, skaj, fund”, apelativ konfiguracioni, dhe për këtë etimologji ma ka mbushur mendjen mendimi i Prof. E. Çabejt, kur flet për prejardhjen e kësaj fjale në gjuhën shqipe, që e krahason me ind. e vj. anta-h, gjerm. ende “fund, mbarim”, lat. anterior “i mëparm, i përparm”, dhe më në fund me bazën e lashtë të saj në shqipe, që “ka qenë një andã, kjo mbase nga një e lashtë *anta…, shkalla e zhvillimit fonetik duhet të ketë qenë nt:nd:nn:n. Kjo n nuk pësoi rotacizëm në toskërishten, i cili prek vetëm n intervokalike”. Po këtë etimologji e bën mbase të paluhatshme edhe mendimi i mësipërm i M. Budimirit për pjesën e dytë si patronim, se shton: “Anna ilire…, e njohur edhe si Anna Peranna (më vonë Perenna), me këtë emër është afër mendjes se ka të bëjë me shq. perendi dhe me Perunin tonë (e ka fjalën për Perun-in sllav – R. D.). Kështu në krahun e Adriatikut, ndeshim mbeturina të matriarkatit ilir…”.
Pra, edhe patronimi Peranna-Perenna i kësaj mbretëreshe ilire kishte mbiemër pellasdo-iliro-shqiptar, nga fjala shqipe pereni-perendi, që vështirë që ka të bëjë me fj. lat. impera, por ndodh të jetë e kundërta, sepse gjasët janë se sundonte në Siujdhesën Apenine, si perëndi në perendim të Siujdhesës Ilire ose Adriatikut. Nuk do lënë pa i krahasuar edhe sa e sa antroponime, patronime (mbiemra), matronime, oikonime etj. që i thekson Louis Beonlew, për ne me fj. pell., il., shq. and-, anë: “4. – Emrat e formuar me Anda”, me formante të ndryshme të rrënjorëve and-, an- nëpër vise të ndryshme të Evropës: “Në Galinë e lashtë Andecavi apo Andegavi (sot Angers), prej nga është formuar mbiemri Andus, Andomatunum, midis Bretanjës dhe Galisë ka një ishull me emrin Andium; në Panoninë e poshtme ekzistonte një qytet me emnin Anamatia, i ngjashëm me emrin e qytetit gal të Andamatunum, si dhe një emër perëndeshe të lashtë të Bretonëve Andarta, qytet i Galisë belge…”.
E kam shënuar në jug të qytetit Arta (në Greqi), emrin e një fshati Anëza dhe në Peloponez (More), një qytet quhet Anaino.
Një hyjni ilire me këtë fjalë Andinus, sipas F. Papazoglut është hetuar në pjesët e Dardanisë antike, si në Kaçanik, Perzeren, Pejë, Kumanovë, Nish, e cila vijon: “Këta emra janë gjithsesi me prejardhje ilire, lidhur me emrin Andes –ntis…”. Për shtrirjen e antroponimeve ilire me rrënjorin and-, ant- në Shqipëri kanë shkruar arkeologët shqiptarë, Vangjel Toçi e Skënder Anamali, kurse për praninë e këtij antroponimi në Dalmaci ka dëshmuar Duje R. Mioçeviç.
Pra, dy mbretëresha në paraantikë, si më të njohurat, që mund t’i quajmë edhe mbretëresha pellasde-ilire-shqiptare, ishin Teuta dhe Anna Perana, që e para sundonte në Siujdhesën Ilire (Ballkanike), kurse e dyta në Siujdhesën Apenine.