REL: Kush është Bregoviç dhe pse është i padëshirueshëm në Shqipëri?

“Goran Bregoviç, një muzikant dhe ish-frontman i bendit “Bijelo Dugme”, një nga grupet më të njohura të rokut në ish-Jugosllavi, nuk e ka vendin në festivalin në qytetin shqiptar të Korçës”.

Kështu mendon sociologu nga Kosovë, Ismail Hasani, i cili tha për Radion Evropa e Lirë se “përmbajtja e teksteve që ai ofron si artist, i kthen njerëzit, të cilët kanë humbur të dashurit në luftën e fundit në Kosovë, në të kaluarën”. “Goran Bregoviç me këngën ‘Kallashnikov’ nuk duhet të shfaqet fare. Fëmijët u vranë me kallashnikov gjatë luftës. Nuk e di pse Shqipëria apo festivali ka nevojë për Bregoviçin, kur e dimë që Korça dhe qytetet e tjera të Shqipërisë ishin një strehë për njerëzit që u dëbuan nga Kosova. Është turp ta kujtosh këtë”, tha Hasani. Lajmi se Bregoviç do të performojë më 22 gusht në Festën e Birrës në Korçë në Shqipërinë juglindore, ka shkaktuar një valë të shkrimeve negative në media në Kosovë. Po ashtu, është iniciuar një peticion online kundër pjesëmarrjes së Bregoviqit në këtë ngjarje në Korçë. Peticioni, që deri më tani është nënshkruar nga rreth 6.000 persona, thotë ndër të tjera se Bregoviç me këngën “Kallashnikov” “zgjoi nacionalizmin serb” dhe se fjalët në këngën “pucaj” (qëllo); “juris” (sulmo); dhe “Boom Boom Boom”, “janë tingujt që nxitën ushtarë e paramilitarë serbë për të kryer masakra në Kosovë, por edhe më gjerë në Ballkan në vitet e 90-ta”. Fabrika e birrës në Kosovë, Birra Peja, më pas njoftoi se e ka tërhequr sponsorizimin e këtij festivali. “Ne besojmë se Festivali i Birrës duhet të sjellë kënaqësi duke krijuar një atmosferë miqësore mes të gjithëve, andaj edhe jemi të hapur për të mbështetur iniciativat tjera argëtuese për të zëvendësuar këtë festiva”, njoftoi kjo kompani më 6 gusht. Po ashtu edhe muzikantë të shumtë nga Kosova dhe Shqipëria u tërhoqën nga festivali. Një protestë në Korçë ishte paralajmëruar edhe në rrjetet sociale, dhe disa media nga Kosova raportuan se atje ishin mbledhur katër persona, të cilët ecnin me pankartën “Bregoviç nuk je i mirëpritur në festën ‘Birra Korça’! Nëse kërkoni ndjesë për të kaluarën, të falim”. Ekipi i Goran Bregoviç nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë në lidhje me reagimet negative ndaj performancës së tij, apo nëse muzikanti do të shfaqet në Korçë. Pjesëmarrjen e tij në këtë festival e konfirmoi nënkryetarja e Korçës, Benila Themeli-Tërova, e cila tha se koncerti nuk do anulohet. Festivali organizohet nga Bashkia e Korçës. “Nuk ka asnjë qasje politike pjesëmarrja e një këngëtari të lindur në Sarajevë dhe që në njohurinë tonë, para se ta kontaktonim për të marrë pjesë, dhe e kemi të saktë nuk ka pasur asnjë lloj pozicionimi as kundër shqiptarëve, as kundër kosovarëve”, ka thënë ajo për portalin kosovar “Gazeta Express”. Duke komentuar këngën e Bregoviçit “Kallashnikov”, Themeli-Tërova tha se ajo ishte shkruar shumë kohë para luftës. “Kënga ‘Kallashnikov’ është përdorur mbase nga paramilitarët serbë, por është kompozuar dhe është krijuar nga Bregoviç shumë më përpara kohës së luftës, kështu që ne nuk e tërheqim pjesëmarrjen e Bregoviçit nga Festa e Birrës”, tha ajo. Sipas organizatës joqeveritare, Fondi për të Drejtën Humanitare, rreth 13.500 njerëz vdiqën në Kosovë gjatë luftërave të 1998 dhe 1999, nga të cilët rreth 8.500 ishin civilë shqiptarë.

Për çfarë bëhet fjalë në këngën “Kallashnikov”?

Bregoviç e krijoi këngën “Kallashnikov” më 1995 për filmin “Underground”, një dramë me humor të zi, të regjisorit Emir Kusturica, që flet për njerëzit që jetojnë nën tokë, të pavetëdijshëm për faktin se Lufta e Dytë Botërore ka mbaruar. Për këtë film, Kusturica fitoi Palmën e Artë në Festivalin e Filmit në Kanë. Një pjesë të financimit të filmit, që u xhirua në Serbi teksa lufta në Bosnje dhe Hercegovinë po vazhdonte, e mbuloi Radio Televizioni i Serbisë dhe në xhirimin e disa skenave u përdorën pajisje të siguruara nga Ushtria e atëhershme Jugosllave. Kënga “Kallashnikov” është në gjuhën rome dhe është pjesë e skenës së dasmës në film. Kjo këngë u bë e njohur menjëherë dhe sot e kësaj dite është prezente në shumicën e festimeve në Serbi. “’Kallashnikovi’ është personifikimi i Ballkanit. Lindi një fëmijë, babi doli për të qëlluar me kallashnikov. Dasma – kumbari nxjerrë një kallashnikov dhe qëllon. Nuk e di pse Bregoviç do të paguante për përvojat e këqija të dikujt”, tha për Radion Evropa e Lirë, kritiku i rokut dhe autori i librit për bendin “Bijelo Dugme”, Dushan Vesiç. “Me sa e njoh, nuk besoj se do të ishte i lumtur nëse dikush do të shkonte në luftë me këngët e tij, nga cilado anë që të ishte. Por, kur kënga largohet nga ju, ju nuk keni më kontroll mbi të”, shtoi Vesiç.

Qytetar nderi i Tiranës
Gazetari nga Bosnje e Hercegovina, Sedan Avdiç kujton se Bregoviç u shpall qytetar nderi i Tiranës më 2006. Atë vit, Bregoviç mbajti një koncert në kryeqytetin e Shqipërisë dhe çmimi “Çelësi i Tiranës” iu dorëzua nga kryebashkiaku i atëhershëm, sot kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama. “Më shkoi ndërmend, ndoshta e kam gabim, se tani dikush nga Prishtina po i zgjidhë hesapet me Ramën përmes Bregoviçit për shkak të qasjes së tij dhe ‘mini-Shengenit’, sepse shohim që u shkëmbyen reagime mjaft të ashpra midis Prishtinës dhe Tiranës”, tha ai. Kosova e kundërshton këtë iniciativë, që tashmë quhet “Ballkani i Hapur”. Kjo nismë u iniciua më 2019 nga kryeministrat e Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut dhe presidenti i Serbisë. Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti ka thënë se rajoni duhet të kthehet në agjendën e integrimit evropian, dhe jo nisma që, siç deklaroi ai, janë të dëmshme për shqiptarët. Sociologu nga Kosova, Ismail Hasani deklaron se ndarja e çmimit nga Rama për Bregoviçin “ishte një gabim, i cili nuk duhet të përsëritet në Korçë”. “Ndoshta ishte një tendencë për ta paraqitur (Ramën) si një lider të një formati më të madh. Kemi një situatë këtë vit ku serbët shkojnë në bregdetin shqiptar pa asnjë problem. Shqipëria dhe Serbia janë shtete të hapura, njerëzit lëvizin, bëjnë tregti, por njerëzit nuk janë gati të dëgjojnë Bregoviçin dhe ‘Kallashnikovin’”, tha Hasani. “Kosova dhe Serbia janë në proces të bisedimeve dhe ndoshta, shpresoj, të arritjes së një marrëveshjeje përfundimtare mes dy vendeve. E vetëm atëherë Bregoviçi dhe kallashnikovët do të harrohen, sepse po vijnë gjenerata të reja që mund të mos e dinë për Bregoviçin. Do të dalin artistë dhe poetë të rinj, do të këndojnë për dashurinë, për diçka që është e mirë te njeriu dhe nuk e kujton gjakderdhjen dhe luftën”, shtoi Hasani.

Kush është Goran Bregoviç?
Goran Bregoviq u lind në Sarajevë. Mbaroi shkollën e mesme në kryeqytetin e Bosnje dhe Hercegovinës, ku dhe filloi të luante (bas kitarë) në grupin “Bestije”. Në njërën nga paraqitjet e tij, ai u dëgjua nga muzikanti dhe këngëtari i parë i “Bijelo Dugme-s”, Zhelko Bebek, i cili e ftoi të luante në grupin e tij “Kodeksi”. Bendi “Bijelo Dugme” u krijua në 1974. Bregoviç ishte kitarist, tekstshkrues, kompozitor dhe i vetmi anëtar i përhershëm në çdo formacion të grupit deri në shpërbërjen e tij. Me një numër të madh të hiteve, albumeve dhe koncerteve, “Bijelo Dugme” ishte një nga grupet më të njohura në ish-Jugosllavi në fund të viteve ‘70 dhe mes të viteve të 80-ta.

Bregoviç filloi karrierën e tij solo këngëtar pasi “Bijelo Dugme” u shpërbë. Ai ka bashkëpunuar me regjisorin Emir Kusturica, për filmat e të cilit, bëri këngë. Kur filloi lufta në Bosnjë dhe Hercegovinë në 1992, Bregoviç u shpërngul me familjen e tij në Paris, por shpesh qëndroi gjithashtu në Beograd.

Si e trajtoi luftën?
Në internet mund të gjendet një video të vitit 1990, ku Bregoviç adresohet nga një prej kulmeve të Sarajevës, teksa dëgjohen tingujt e kambanave nga kishat katolike dhe ortodokse si dhe ezani nga minaret e xhamive.

“Ky është një nga vendet e pakta në botë ku mund t’i dëgjoni të gjitha në të njëjtën kohë dhe tingëllon aq bukur. Do të ishte turp që kjo të ndalet”, deklaroi Bregoviç. Këtë deklaratë ai e bëri në nëntor të vitit 1990, në një video parazgjedhore të Aleancës së Forcave Reformuese të Jugosllavisë, një lëvizje e themeluar nga Ante Markoviç, presidenti i fundit i Këshillit Ekzekutiv Federal të Republikës Federale Socialiste të atëhershme të Jugosllavisë. Lëvizja u bazua në demokraci sociale dhe ishte e përkushtuar për tranzicionin demokratik dhe ekonominë e tregut. Në zgjedhjet e para shumëpartiake në Bosnje e Hercegovinë, pas përfundimit të komunizmit në ish-Jugosllavi, Aleanca nuk pati sukses dhe fituan partitë kombëtare: Partia e Veprimit Demokratik (SDA), Partia Demokratike Serbe (SDS) dhe Kroacia Bashkimi Demokratik i Bosnje e Hercegovinës (HDZ BIH). Alija Izetbegovq (SDA) u bë president i Republikës, Momçilo Krajishnik (SDS) u bë president i Asamblesë dhe Jure Pelivan (HDZ BeH) u bë kryeministër. Koalicioni ishte në pushtet deri në fillimin e luftës në Bosnje e Hercegovinë më 1992. Në prill të atij viti filloi rrethimi i Sarajevës, që është rrethimi më i gjatë në historinë moderne. Sipas Qendrës Kërkimore dhe të Dokumentacionit të Sarajevës, 13.952 qytetarë të Sarajevës u vranë gjatë rrethimit, përfshirë 1.601 fëmijë. Mbi 300 granata u hodhën çdo ditë në qytet nga kodrat përreth, ku ishte e pozicionuar Ushtria Popullore Jugosllave.

“Heshtje dhe refuzim i animit”
Në atë kohë, Goran Bregoviç ishte në Paris dhe Beograd. Ai qëndroi kryesisht i heshtur sa i përket luftës në Bosnje dhe Hercegovinë dhe pas kësaj, ai mori një “pozicion neutral”, për çka shumë e dënuan. “Me sa mbaj mend, fillimi i luftës e gjeti atë në Paris dhe kush kthehej në Sarajevë në ato rrethana. Kur ai nuk ishte më atje, ai zgjodhi të mos anonte për askënd. Të mos klasifikosh është në mënyrë legjitime, e njëjtë si të klasifikosh. Ai nuk është tipi që ndërhyn në atë lloj politike. Ai nuk është shumë trim. Nuk dua të them se ai është një frikacak, ai thjesht nuk është dikush që do të dilte me guxim dhe do të rreshtohej”, tha për Radion Evropa e Lirë kritiku i rokut, Dushan Vesiq. Në intervista, vetë Bregoviç e shpjegoi “heshtjen” e tij me qëndrimin se “kjo nuk ishte lufta ime”. “Unë jam nga një shtëpi e përzier, babai im ishte një katolik kroat, nëna ime është një serbe ortodokse dhe gruaja ime është një myslimane. Prandaj, nuk e di kujt do t’i drejtoja pushkën në atë luftë”, tha ai për portalin nga Bosnje e Hercegovina “Kliker “në gusht të vitit 2019. Ai e theu heshtjen me një koncert në Greqi më 1999, menjëherë pas fillimit të ndërhyrjes së NATO -s në Republikën Federale të atëhershme të Jugosllavisë, që cila u iniciua me qëllim të parandalimit të krimeve të forcave serbe dhe eksodit të popullsisë shqiptare në Kosovë. Në një intervistë për revistën “Dani” të Sarajevës më 2005 Bregoviç tha se koncerti në Selanik nuk ishte një koncert në mbështetje të Beogradit, por “në mënyrë deklarative, për të gjitha viktimat e luftës në Ballkan”. I pyetur nga gazetarët pse nuk e bëri atë për rrethimin e Sarajevës, Bregoviç u përgjigj se kjo do të nënkuptonte se ai ia mbante anën presidentit të atëhershëm të Bosnje e Hercegovinës, Alija Izetbegoviç, “gjë që as ndërmend nuk e kam”.

Jeta në tri adresa
“Kanë kaluar kaq shumë vite, kujt i intereson se si sillej Gorani në luftë. Gorani kurrë nuk ka pasur anë të fortë moralin e as ndershmërinë. Te Gorani nuk ka përmbajtje politike, ai është një kameleon që përshtatet. Ai nuk e ka problem të shkojë me Dodikun (Milorad, anëtari serb i Presidencës së Bosnje e Hercegovinës), dhe të nesërmen me kryetarin e Sarajevës nga SDA (Partia Boshnjake e Veprimit Demokratik) “, thotë gazetari Senad Avdiq. Por, më së shumti i zihet për të madhe që Beogradi është një nga adresat e tij. Në vitin 2011, Bregoviq mori letërnjoftimin me adresën e vendbanimit të tij në Sarajevë.

Çfarë tha ai për Radovan Karaxhiqin?

Në një emision televiziv serb (Qirillica), në vitin 2019, Bregoviq foli për një takim me ish-udhëheqësin politik serb të Bosnjës, Radovan Karaxhiq, i cili u dënua me burgim të përjetshëm në Hagë për rrethimin e Sarajevës, për krime lufte dhe gjenocidin në Bosnje e Hercegovinë.

Bregoviq deklaroi se e ka takuar një herë Karaxhiqin në hollin e një hoteli në Beograd dhe se ai e pyeti: “Si po shkon gjëja jonë?“. Karaxhiq iu përgjigj: “Do t’i marrim 100 për qind“. Pas kësaj deklarate pati reagime të ashpra dhe Bregoviq më vonë tha se pyetja dhe përgjigja e Karaxhiqit kishin të bënin “me lojën me letra në një hotel dhe jo me luftën, e cila as nuk kishte filluar”. Disa muaj më vonë, ai përsëri provokoi reagime dhe komente në rrjetet sociale kur bëri një fotografi me Sonja Karaxhiq, vajzën e Radovan Karaxhiqit. Fotografia e përbashkët u postua në Twitter nga vetë Sonja Karaxhiq.

Koncert në Krime
Në mars të vitit 2015, me Orkestrën e tij për Dasma dhe Funerale, Bregoviq mbajti një koncert në Sevastopol të Krimesë, një gadishull ukrainas që u aneksua nga Rusia më 2014. “Perëndimi ka qenë gjithmonë paranojak ndaj Rusisë dhe shpresoj që kjo paranojë të kalojë”, tha Bregoviç në Krime, ka raportuar gazeta e Beogradit “Politika”.

Për shkak të këtij koncerti dhe mesazheve, organizatorët në Ukrainë dhe Poloni anuluan koncertet e tij të planifikuara në ato vende./REL