Fawaz A. Gerges: Terrori dhe talebanët

Me nxitimin për të tërhequr trupat amerikane nga Afganistani, presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden ka bërë një gabim të rëndë –siç shumë argumentojnë. Lideri i minorancës në senatin amerikan, Mitch McConnell për shembull, e quajti marrjen e shpejtë të vendit nga talebanët si një ‘seri edhe më e keqe e rënies turpëruese të Saigonit në vitin 1975”. Sipas parashikimeve të gjeneralëve të lartë amerikanë, konservatorëve dhe madje edhe disa liberalëve, ky vazhdim do të karakterizohet nga një ringjallje e terrorizmit transnacional.

Parashikimi është i drejtpërdrejtë. Si një grup militant islamik, talebanët do t’i sigurojnë në mënyrë të pashmangshme Al-Qaedas – dhe ndoshta grupeve të tjera ekstremiste si Shteti Islamik (ISIS) një vend të shenjtë për të rekrutuar, trajnuar dhe planifikuar sulme kundër Perëndimit. Muajin tjetër, paralajmëron McConnell, Al Qaeda dhe talebanët do të festojnë 20-vjetorin e sulmeve terroriste të 11 Shtatorit 2001 me ‘djegien e ambasadës amerikane në Kabul”.

Por ka një të metë në këtë vlerësim; i cili supozon se nuk ka shumë ndryshim mes talebanëve dhe Al Qaeda-s. Në realitet, ndonëse dy grupet ndajnë ideologji dhe botëkuptim fetar të ngjashëm, ata kanë objektiva shumë të ndryshëm.

Talebanët synojnë të krijojnë një teokraci ose Emiratet Islamike në Afganistan, por ata nuk kanë treguar ambicie për t’u zgjeruar përtej kufijve të këtij shteti. Në kontrast, Al Qaeda nuk ka identitet kombëtar dhe as që i njeh kufijtë. Është një lëvizje pa kufij me degë në vende të ndryshme të botës, e cila kërkon shpërndarjen e ideologjisë afër dhe larg me çdo mjet, përfshirë edhe dhunën.

Vlen gjithashtu të theksohet se Al Qaeda është një hije e vetes së vet të dikurshme. Sulmet e pamëshirshme amerikane e kanë dobësuar aftësinë e saj për të kryer sulme të mëdha në Perëndim nga Afganistani apo Pakistani. Al Qaeda-s i mungojnë aktualisht aftësitë e nevojshme operacionale. Ndërkohë, xhihadizmi ndërkombëtar i ka shtrirë metastazat shumë përtej Afganistanit, në Lindjen e Mesme, Afrikë dhe Azinë Jugore.

Dikush mund të kundërshtojë se me strehën e ofruar nga talebanët, Al Qaeda mund të rindërtohet në Afganistan. Kjo mundësi, bashkë me kërcënimin e sigurisë që i kanoset Perëndimit nuk mund të përjashtohet. Por për momentin, grupit i mungon lidershipi karizmatik dhe udhëheqësit e aftë që do t’i duheshin për të rivendosur dhe ringjallur radhët e veta. Madje, nuk është as e qartë nëse Ayman al- Zawahiri, lideri aktual (përçarës) i Al Qaeda-s është ende gjallë.

Më e rëndësishmja, talebanët nuk ka gjasa që të lejojnë Al Qaedan që të ngrejë menjëherë baza të reja në Afganistan. Në bisedimet e fundit shkurtin e kaluar me administratën e ish-presidentit Donald Trump në Doha, ata premtuan se nuk do të lejonin Al Qaedan ose grupe të tjera militante që të vepronin në zonën e kontrolluar prej tyre.

Kjo nuk ishte thjesht qetësim. Talebanët po përshkruanin një kurs veprimesh që ishte dhe mbetet në interesin e tyre. Përgjatë vitit të fundit, talebanët kanë ndjekur një ofensivë diplomatike sharmi në bisedimet me armiqtë e tyre të hidhur, përfshirë amerikanët, rusët dhe iranianët. Ata duan që të forcojnë kontrollin e tyre në Afganistan dhe të sigurojnë njohje dhe legjitimitet ndërkombëtar.

Strehimi i Al Qaeda-s nuk do t’i avanconte këto objektiva. Në të kundërt, ishte sulmi i Al Qaedas mbi Shtetet e Bashkuara në 11 Shtator 2001 ai që i dërgoi talebanët në ekzil. Ata mund të rikthehen në pushtet, por u kushtoi 20 vjet, dhe ata nuk duan të rrezikojnë çfarë kanë rifituar.

Kjo nuk do të thotë se nuk ka asgjë për t’u shqetësuar. Ndërsa fitorja mbresëlënëse ushtarake e talebanëve nënkupton disiplinë dhe koherencë, lëvizja nuk është politikisht monolite. Përkundrazi, ajo përfshin fraksione dhe klane konkurruese. Pra, ekziston gjithmonë rreziku që disa elementë të talebanëve mund të lidhen me Al Qaeda-n dhe grupe të tjera radikale në Pakistan.

Ekziston një precedent për këtë. Në fundin e viteve ’90, një shumicë e këshillit këshillimor të talebanëve votoi për ta përjashtuar liderin e kohës së Al Qaeda-s, Osama bin Laden nga Afganistani, si përgjigje ndaj presionit ndërkombëtar. Megjithatë, kreu i lëvizjes, Mullah Omar vendosi që ta lejojë bin Laden të qëndrojë, duke kërkuar vetëm që ai të mos nxiste sulme nga Afganistani. Siç bota e pa qartë më 11 shtator, sauditët dinakë e bënë për budalla mikpritësin e tyre afgan.

Ndërsa talebanët nuk ka gjasa të mirëpresin krahëhapur Al Qaeda-n, grupi terrorist ka disa mundësi për të përfituar nga rikthimi i tyre në pushtet. E njëjta gjë nuk mund të thuhet për ISIS, të cilin talebanët e kundërshtojnë ashpër. Në fakt, talebanët zhvilluan luftë kundër ISIS në zonat e kontrolluara prej tyre, për të neutralizuar çdo kërcënim të mundshëm ndaj dominimit të tij në vend.

Bota nuk duhet të injorojë rrezikun se Afganistani mund të bëhet një tokë pjellore për terrorizmin ndërkombëtar. Por as nuk duhet të fiksohet në këtë perspektivë –që duket shumë më pak e mundshme nga sa besohet –dhe të neglizhojë katastrofën humanitare që po shpaloset para syve tanë.

Imazhet e afganëve të dëshpëruar që bërtasin për të siguruar fluturime që i nxjerrin jashtë Kabulit dhe historitë e grave që do largohen me forcë nga puna ose do ta pësojnë më keq nga luftëtarët talebanë e bëjnë të qartë se Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre e braktisën popullin e Afganistanit, duke e lënë në mëshirën e lëvizjes brutale dhe shtypëse.

Lufta 20-vjeçare ‘kundër terrorit” e Amerikës është fatkeqësia strategjike më e madhe në historinë moderne të vendit. Nuk do të duhej të ishte luftuar kurrë. Dhe ndërsa Shtetet e Bashkuara kanë vendosur që të shkurtojnë humbjet, afganët do të vazhdojnë të paguajnë një çmim gjithnjë e më të lartë për të./Project Syndicate