Dominique Moisi: Trashëgimia befasuese e Bin Ladenit

“Burrat bëjnë historinë e tyre, por ata nuk e bëjnë atë si të duan”. Njëzet vjet pas sulmeve të 11 shtatorit, a mund të na ndihmojë aforizmi i Karl Marksit për të kuptuar përmbysjet që bota ka parë që atëherë?

Me talibanët përsëri në pushtet në Kabul, është tërheqëse të merret parasysh se njëzet vjetët e fundit nuk kanë rezultuar në asgjë tjetër përveç zhurmës, tërbimit dhe vuajtjeve të panevojshme. A nuk është kthyer bota, ose të paktën Kabuli si në vitin 2001? Asgjë nuk mund të jetë më larg nga e vërteta. Pas vellos mashtruese të vazhdueshme, bota ka ndryshuar me themel, vetëm se jo domosdoshmërisht në drejtimin e dëshiruar nga protagonistët kryesorë të saj, në fillim të shekullit 21. Dokumentet e deklasifikuara së fundmi, të shkruara nga Bin Laden, që u gjetën në vendstrehimin e tij pakistanez në 2011, hedhin dritë mbi synimet e tij.

Njeriu pas sulmeve të 11 shtatorit nuk donte vetëm të poshtëronte dhe lëndonte Amerikën e të mblidhte myslimanët prapa krijimit të një kalifati të ri. Ai ishte i bindur se sapo qytetarët e Amerikës të tronditeshin deri në palcë nga një goditje në tokën e tyre, ata do të dilnin në rrugë dhe do të kërkonin që vendi i tyre të tërhiqej nga Lindja e Mesme, siç kishin bërë për Azinë gjatë Luftës së Vietnamit.

Pa praninë e Amerikës në rajon, mundësitë do të ishin të pakufishme: nga përmbysja e regjimeve arabe në vend deri në zhdukjen përfundimtare të Izraelit, atij më të largëtit në tokën e Islamit. Lufta midis “besimtarëve” dhe “të pafeve” do të përfundonte në humbjen totale të këtyre të fundit, duke ndryshuar kështu rrugën e historisë globale.

Një përpjekje romantike dhe e përgjakshme

Në fakt, e kundërta ka ndodhur, të paktën  në një afat të shkurtër dhe kjo është një pikë thelbësore. E shtyrë nga dëshira për vetëmbrojtje aq sa nga hakmarrja, Amerika pushtoi Afganistanin për të dëbuar talibanët, të cilët kishin siguruar një vend të shenjtë për terroristët e Al-Kaidës.

Sulmet në tokën amerikane përfunduan duke nënkuptuar më shumë, jo më pak, Amerikën në Lindjen e Mesme. Dhe përfituesit kryesorë të përpjekjeve të destabilizimit të Bin Ladenit ishin fuqitë jo-arabe të rajonit: Turqia, Irani dhe, më e rëndësishmja, Izraeli.

Është pothuajse sikur synimi kryesor i Bin Ladenit ishte të forconte shtetin hebre. Që nga viti 2011 e deri më sot, sondazhet e kryera në botën arabe tregojnë se vetëm një pakicë e vogël e myslimanëve (1 për çdo 100,000) e shohin veten në qëllimet radikale të Bin Ladenit.

Për më tepër, siç vëren Fareed Zakaria në The Washington Post, shumica dërrmuese e grupeve islamike, nga Boko Haram në Nigeri deri tek Al Shabab në Bririn e Afrikës, për të mos përmendur, natyrisht, talibanët në Afganistan, janë vendas, jo të huaj. Aftësitë e tyre shkatërruese mund të mos jenë eliminuar, por ato janë kufizuar rëndë.

Bin Laden ka dështuar plotësisht të bashkojë myslimanët pas përpjekjes së tij të romantike dhe të përgjakshme. Ai pati sukses, pas vdekjes, në vetëm një aspekt vendimtar: ezauroi Amerikën dhe përshpejtoi largimin e vendit nga Lindja e Mesme. Por përfituesit e këtij procesi nuk janë as myslimanë as arabë: në nivel global, kinezët dhe rusët kanë fituar më shumë se kushdo tjetër.

Me pak fjalë, Bin Laden ka dobësuar Perëndimin liberal si dhe botën radikale myslimane. Dhe ai e ka bërë këtë në thelb për të mirën e “despotizmit oriental”, për të marrë hua shprehjen e Karl Wittfogel, filozofit amerikan me origjinë gjermane. Mbetet për t’u parë, do të na tregojnë historianët, nëse nuk është Amerika ajo që e ka dobësuar veten, duke vendosur objektiva që thjesht nuk ishin të arritshme: transformimin e Afganistanit dhe më pas Irakut në demokraci bazuar në modelin perëndimor. Pushtimet e huaja nuk prodhojnë kurrë regjime demokratike në shoqëritë e varfra dhe të ndara thellë.

Një “politikë e re e sigurimit të jetës”

A është “Doktrina Biden”, e cila u detajua më tej një ditë pas rënies së Kabulit, sot aq joreale sa ishin synimet e Bin Ladenit njëzet vjet më parë? Biden konsideron se Amerika, pasi u largua nga Afganistani dhe Lindja e Mesme në përgjithësi, më në fund do të jetë në gjendje të rifokusohet në sfida më të rëndësishme, të tilla si ngrohja globale ose rivaliteti me Kinën. Do ta bëjë këtë duke përshtatur taktikat e vendosura në luftën kundër terrorit ose luftën kundër rivalëve të saj autoritarë; ato do të jenë më indirekte, më proporcionale dhe pafundësisht më pak të kushtueshme për sa i përket parave dhe jetëve njerëzore.

Fatkeqësisht, supozimi se Amerika, dhe aleatët e saj, janë në një pozitë të mirë për t’u përballur me sfidat e vitit 2021 (të cilat nuk janë të njëjta me ato të 2001), është vetëm pjesërisht i bazuar. Nga njëra anë, ajo presupozon që Afganistani të mos bëhet një vend i shenjtë për terroristët, gjë që është larg të garantuarit.

Për më tepër, perceptimet janë një pjesë thelbësore e realitetit në gjeopolitikë. Megjithatë, perceptimi i Amerikës në sytë e kundërshtarëve dhe aleatëve të saj ka ndryshuar thellësisht që nga 11 shtatori 2001, dhe aq më tepër që nga rënia e Kabulit më 15 gusht 2021. Pas sulmeve të 11 shtatorit, shtetet evropiane spontanisht ofruan ndihmë për vëllain e tyre të madh tashmë të plagosur, ofertë që u refuzua me përbuzje. Në verën e vitit 2021, Evropa nuk po pyet më se çfarë mund të bëjë për Amerikën, por si mundet dhe si do të jetojë pa të.

Në kërkim të një “politike të re të sigurimit të jetës”, Evropa kthehet brenda. Deklaratat e BE -së zbulojnë një gatishmëri të lavdërueshme për t’u parë nga bota, dhe ajo vetë, si një alternativë ndaj Amerikës. Por a mund të jetë Evropa një mjet i besueshëm? E vërteta është se nuk ka zgjidhje. “Kthimi i Amerikës” nuk mund të përzihet me një “kthim të Perëndimit”. Kjo e fundit nuk është ribashkuar më shumë përballë krizës klimatike, sesa për çështjen e Kinës.

Bin Laden ka dobësuar si botën arabo-myslimane ashtu edhe atë perëndimore, ka forcuar Izraelin dhe ka ndjekur rritjen e shpejtë të Azisë. Kjo nuk është veçse një analizë e parë, e cila në mënyrë të pashmangshme do të evoluojë me kalimin e kohës.

(Botuar në Institutmontaigne, përkthyer nga Klankosova.tv)