NJË PASURI E RRALLË E MUZIKËS POPULLORE MYZEQARE
(Sot këngë të tilla si “Qaj Minush” etj do t’i gjesh si zile telefoni në celularët e Greqisë. Bisedë me veteranin e këngës popullore beratase, Kalem Ziu).
Bisedoi Sakip Cami
Kalem Ziu , tanimë është 75 vjeç dhe mosha bën të sajën. Ai është një këngëtar i njohur në trevat e Myzeqesë dhe të Beratit. Ka mbi 100 këngë të interpretuara, të kënduara, të inçizuara dhe të realizuara nga goja e tij dhe nga klarineta e tij. Por këngët e tij dalëngadalë po zhduken. Ato përbëjnë në të vërtetë një thesar kulturor për muzikën popullore të Jugut. Do ti lemë këto pasuri kulturore të treten pa i njohur mirë dhe ç’është më e rëndësishmja pa i shfrytëzuar në favor të kulturës popullore shqiptare ? Sot këngë të tilla si “Qaj Minush” etj do ti gjesh si ringe (zile telefoni) në celularët e Greqisë. Përse ndodh kështu që këngët tona transportohen dhe transformohen në shtetet e tjera ?!
Është pikërisht ky shkak që më shtyu mua të shkruaj për Kalemin. Sot ai banon në Tiranë, prej më shumë se 10 vjetësh, por mendja dhe zemra i rreh për këngën popullore myzeqare. Ai është lindur në fshatin Rërëz, Kutalli, të Beratit, në një familje tradicionalisht këngëtarë të këngës popullore të Myzeqesë dhe të Jugut të Shqipërisë në një periudhë të paktën 150 vjeçare. Hamit Sopiku, daja i babait të Kalemit ka qenë i njohur si këngëtar i parë në këto zona. Po kështu edhe gjyshja e Kalemit, Bajamja, motra e Hamitit, ka qenë këngëtare e njohur në dasmat e zonës. Kjo traditë është trashëguar sot tek fëmijët e Kalemit, tek nipërit dhe mbesat që kanë studiuar për muzikë dhe për kanto dhe janë brezi i pestë i talentuar i kësaj familje muzikantësh popullorë.
Por Kalemin nuk e merr vdekja, nuk e nxë varri pa e rishfaqur edhe një herë të plotë talentin dhe shpirtin e tij muzikor. Për 40 vjet me rradhë këndoi nëpër shtëpitë e kulturës dhe arat e Myzeqesë për grurin e ri dhe bukën e re, në kohën e regjimit totalitar, por asnjëherë nuk këndoi ashtu siç di të këndojë ai, me zemër. Shumë inçizime të asaj kohe janë në fonotekën e Radio Tiranës dhe në Televizionin Publik Shqiptar.
Në vitin 2003 arrin të inçizojë albumin e tij të parë me 10 këngë tek Televizioni muzikor BBF. Këngët e këtij albumi ishin:
- Leshverdho
- Qaj Minush
- Ç’u mbush oda plot bandillë
- Ç’janë këto llafe që dalin nga fshati
- A e dini se ç’më ngjau
- Ore djalë i dadës
- Çunin se ç’ma zu rakia
- Janë tre vajza, shkojnë në Voskopojë
- Nëno, ç’po rënkon deti
- Këngë për Ismail Qemalin
Në vitin 2005 inçizoi albumin e dytë po me dhjetë këngë popullore të jugut.
- Arat plot me grurë
- Pse s’martohesh moj çobane
- Vjen ky lumi turbull-o
- O çoban, të qan çobanka
- Fundi i dybes me lule
- Këpucët me taka, çorapet me vija
- Kënga e Xhixhilesë
- Lozte beu me zonjën-o
- A e dini se ç’më ngjau
- Fryn veriu
Si këngët e albumit të parë ashtu edhe këngët e albumit të dytë u inçizuan të thjeshta pa videoklipe, sepse mundësitë e mija financiare ishin të vogla. Unë mbahem vetëm me një pension bujqësor fshati. Por dëshira e madhe, pasioni për muzikën dhe këngëm popullore është kaq i madh sa më djeg shpirtin. Tani po bëj shtatë vjet që jo vetëm nuk po inçizoj më këngë të reja, por edhe këngët e vjetra, dalëngadalë po m’i marrin kompozitorët e njohur dhe po i përpunojnë dhe po i paraqesin si produksione të tyre, thotë i merakosur Kalemi.
Kudo ku ka shkuar Kalem Ziu dhe grupi popullor i Kutallisë së Beratit është mirëpritur. Ky grup me emër në vitet 70-80 ka dhënë koncerte në të gjithë Shqipërinë. Kjo është arsyeja që Kalemi është i njohur për popullin e Shqipërisë së Jugut, veçanërisht për moshën e tretë që e njeh nga afër dhe që ja ka pëlqyer e duartrokitur këngët.
E veçanta e këngëve të Kalemit është se ato janë autentike, të papërpunuara, ashtu siç i ka kënduar populli ndër vite, bile ndër shekuj.
DISA KËNGË TË VJETRA POPULLORE MYZEQARE
KËNGA E XHIXHILESË
Xhixhile e malit-ë
Jepi sisë djalit-ë
Vër florinjtë e ballit-ë
S’janë të mitë,
por të djalit
Jarnana, jarnane
Xhixhile e malit-e
Xhixhile e fushës
Jepi sisë çupës
Vër gjerdanët e gushës
S’janë të mitë,
por të çupës
Jarnane, jarnane
Xhixhile e fushës-ë
Moj thëllëzë e malit
Je gocë e Beratit
Jarnane, jarnane
Moj thëllëzë e malit
HISTORIA E KËNGËS “QAJ MINUSH”
Kanë qenë tre shokë që po pinin raki në një mejhane. Rakia pas disa gotave bën punën e vet.
Njëri nga shokët ja lëvdon gruan Sulës:
-Të bukur nuse që më ke o Sulë Agai.
Sula është nxehur:
-Ku ma njeh dhe ku ma ke parë ti gruan time ?
-E kam parë në krua dhe kam biseduar. Edhe shaminë për të larë ma ka pranuar.
Në këtë inat dhe në këtë moment pije Sula shkon në shtëpi dhe pa e pyetur apo gjykuar ther gruan. Kur është ngritur nga gjumi dhe i ka dalur rakia ka parë lemerinë që ka shkaktuar. Më pas lutet tek varri për gruan e tij të pafajshme.
Kënga thotë:
Zgjon bilbili, Zgjon Resuli, Zgjon Minushi
Janë mbledhur dhe po pinë në një kafene
Seç kanë rënë në bisedë për të bukurën
Të bukur nuse që më paske bre o Sulë Agai
Ku ma njeh, ku ma ke parë që më mollois
E pashë atje në krua, tek po mbushte ujë
I thashë dy, tre fjalë, ajo m’i pranoi
I dhashë shaminë, ajo ma pastroi
Sulë Agai ashtu i pirë shkoi në shtëpi
Nxorri thikën, theri gruan, bëri lemeri
Të nesërmen kur i doli rakia, shkoi tek varri
Ngreu, vishu dhe stolisu, moj Minush i agës.
HISTORIA E KËNGËS SË MAHMUDIES
Kjo këngë flet për një zakon poshtërues të fejesave dhe martesave të vajzave pa dëshirën e tyre. Ditën e dasmës, Mahmudien e zë sëmundja e nusërisë, e të rënit balldis , të fikët, nga frika dhe kundërshtia për të shkuar tek ai burrë që nuk e njihte dhe që nuk e donte. E jëma përpiqet që ta bindë dhe të shërojë për të shkuar tek burri si të gjitha shoqet e saj, si vetë e ëma.
Kënga thotë:
“ Të dielën mbas dite ora tre
Ngreu moj Mahmudie
Ngreu të keqen-e
Jam sëmurë, moj nëne
Po dergjem-e
Ngreu të të vesh nëneja
kostumin-e
Ngreu moj Mahmudie
Ngreu të keqen-e
Jam sëmurë, moj nëne
Po dergjem-e
Ngreu të të vesh nëneja
fustanin-e
Ngreu moj Mahmudie
Ngreu të keqen-e
Jam sëmurë, moj nëne
Po dergjem-e
Ngreu të të bëjë nëneja
nuse të re
Ngreu moj Mahmudie
Ngreu të keqen-e
Jam sëmurë moj nëne
Po dergjem-e
I ANKOHET E BIJA TË JËMËS
Moj nënë, ç’faj të bëra
Pse më mbushe me gjilpëra
Ma bëre zemrën me vëra
Hesht moj bijë, hesht mos qaj
Ty nëna s’të pati faj
Fati i keq atje të hodhi
I paditur yt shoq ndodhi
O moj nënë, çfarë më thua
Ai s’është burrë për mua
Del dhe shëtit lëmë më lëmë
Loz kumar gjithë mbrëm
Loz me mace e loz me qen
E marrin bota nëpër këmbë
Ndaj kam ardhur të të qahem
Nga ky burrë dua të ndahem
Ti moj bijë ik në shtëpi
Mund të bëhesh me fëmijë
Dhe të vesh punët në vijë
Kështu bëri dhe e bija
Atij burri i rëntë lija.