Avdulla Kënaçi: VROKOLLAKU

Tregim

 

 

Fshati ynë është i varfër, por dasmat i bën të mëdha. Kjo në saje të remitancave që vijnë nga Perëndimi. Thuajse shumica e djemve, në këto tri dekadat e fundit, kanë emigruar. Bollëku dhe bujaria e bashkëfshatarëve të mi, shpaloset veçanërisht në këto dasma. Leku që hidhet e qarkullon në aheng është i paparë, thuajse këtu ke të bësh me milionerë bujarë. Ziliqarët e fshatrave fqinj thonë se paratë tona janë pa djesë, ngaqë kemi namin se ne vjedhim. Ky nam më së shumti ka ardhur prej asaj këngës: “Doli hëna për kusar, dil, moj hënë…”. Thuhet se bashkëfshatarët e mi janë të parët që e kanë nxjerrë këtë këngë e cila na bëri të tregohemi me gisht si grabitës guximtarë në tërë krahinën, domosdo me ndihmën e këtij sateliti natyror të Tokës. Gjoja se ne i lutemi hënës të dalë e të na bëjë dritë të vjedhim fshatrat rreth e rrotull. Po kjo nuk i përgjigjet së vërtetës. Kënga u shpik në një fshat tjetër që na e lanë peshqesh ne në derë. Nuk kemi fare gisht në të. Për shembull, e dini ju se shtëpitë tek ne nuk mbyllen me çelës dhe askush brenda dyerve nuk ka kasafortë. Denbabaden kështu ka qenë. Më gjeni një fshat tjetër si i yni. Kurrë nuk ka pasur ankesa e denoncime për vjedhje, mirëpo kohët e fundit është hapur fjala se në dasmat tona vidhet. Një dukuri e padëgjuar. Të dëmtuarit i kërcëllitën dhëmbët Kryeplakut; të kapë me domosdo hajdutët dhe t’i kthejë nderin e nëpërkëmbur fshatit, zulmën tradicionale.

Në pamjen e parë Kryeplaku nuk ta mbush mendjen se të mbaron punë, ngaqë është imcak e trupvogël, por është i mençur, i urtë e i matur, ndaj partitë venë e vijnë, por Kryeplaku i fshatit tonë është po ai. Vrau mendjen derëziu Kryeplak, bëri hetime fshehurazi si dhe haptas, por askujt nuk i vinte dot gishtin si hajdut. Më në fund u dorëzua dhe i dha karar të aktivizojë Colon, Faqedjegurin. Me të janë fis. I qau hallin Colos sikur ta kishte moshatar, megjithëse i bie që ai të jetë gati sa nipi i tij. Mos u habisni, Kryeplaku ka parimin “nga ferra e vogël del lepuri i madh”, prandaj zgjodhi atë që më vonë do të quhej Vrokollaku i fshatit. Colua nuk ka sy ngjyrë gri dhe as flokë të kuqërremtë, siç përshkruhet Vrokollaku në legjendat popullore. Është fare ndryshe; topolak, shtatshkurtër, flokët me rica dhe faqen e majtë të djegur, si ugar i pambjellë. Bashkëfshatarët e tij malësorë, thuajse ia kanë harruar emrin e vërtetë. Të gjithë, pa përjashtim, nga klasa e gjashtë e deri sa ai u bë 23 vjeç e thërrisnin “Faqedjeguri”. Emri i dytë “Vrokollak” iu ngjit më vonë, kur bëri bujë ajo ngjarja në ish vatrën e kulturës.

Është djali i pestë në familjen e varfër të xha Azbiut. Gjithnjë ka veshur rrobat e vjetra që tepronin nga vëllezërit e tjerë më të rritur. Asnjëherë prindërit nuk i kanë bërtitur apo ta kenë goditur me pëllëmbë, edhe kur ka bërë ndonjë zarar të vogël, lere më të kenë pyetur mësuesit sesi shkon me mësime. Ndoshta ngaqë u vjen keq duke e parë gjithmonë si fëmija më i vogël, i parritur. Nuk ka vjedhur kurrë dhe as i ka bërë kujt dëm Colua, prandaj e duan gjindja. Edhe kur ti nuk e vë re, ai të gjithë pa përjashtim i përshëndet: “Mirëdita apo mirëmëngjes!”, si të jetë vakti. Është rritur i lirë si një karkangjele rrëzë shkëminjve ose më mirë si zog i egër mali që nuk di çfarë është frika. Në shkollë ka dalë çdo vit i dyti apo i treti i klasës; i zgjuar, i shkathët dhe i gatshëm të përkrahë këdo të pamundur në fshat i cili i kërkon një dorë ndihmë. Janë disa gra në mëhallë që e dinë se ai gjithnjë është i uritur dhe e thërresin jo për ndihmë, por për t’i dhënë një sapllake dhallë apo një copë kulaç të pjekur në saç, me gjalpë përsipër. Dhe ai nuk thotë kurrë jo.

Historia e emrit të parë që iu bë rrodhe kur ai ishte në klasën e gjashtë të shkollës 8-vjeçare është kështu: Të premten pasdite, sa doli nga dyert e shkollës, nuk shkoi në shtëpi si zakonisht, por ia mbathi për tek vreshti privat që shtrihet në një kodër të lartë, mbështëtur në këmbë mali, nga ana e lindjes. Atë pasdite ishte qiell i pastër, ajër i kulluar dhe dielli bëhej gati të kapërcente majën e maleve duke u fshehur në det. Kishin filluar të piqeshin veshulët e parë me rrush dhe djaloshi i vëzhgonte çdo ditë me sy të ndezur duke iu gëzuar prodhimit të atij viti. Donte t’i jepte i pari lajmin të atit se rrushi kishte marrë ngjyrën e floririt, pra, kishte ardhur vakti për ta vjelë. Teksa po hidhte këmbën e djathtë brenda ngastrës, vuri re se në një shkurre aty pranë, diçka e gjallë lëvizi dhe trazoi ca degë të thata fieri. Mendoi se mund të ishte një zog thëllëze ose nepërkë. U përkul me kujdes dhe u përpoq të mos bëjë zhurmë. Nuk ishte thëllëzë, por diçka tjetër. Vuri re me habi një si lëmsh të errët, strukur në rrënjët e shkurres. Lëmshi i zi qëndronte i palëvizshëm. Për të mos e trembur, një copë herë të madhe, thuajse nuk merrte frymë, pastaj bëri përpara me kujdes duke hedhur vetëm dy hapa. Degët e thara të fierit të vjetër kërcitën nën këmbët e tij. Ajo gjëja e gjallë lëvizi përsëri dhe ai njohu kurrizin me gjemba të një iriqi që iu zhduk si me magji, sa hap e mbyll sytë. Ku shkoi? U përkul me kujdes në tokë dhe kërkoi nga të gjitha drejtimet, por asgjë. Eci edhe ca, kur vuri re diçka në një shteg të ngushtë midis barërave të thata. Eci pas atij shtegu dhe pa se ai përfundonte në të çarën midis dy gurëve të mëdhenj, mbuluar gjithë myshk të errët.

“Ku shkoi ky mistrec?”, pëshpëriti ndër dhëmbë. Sytë i ishin përflakur dhe i tëri kishte marrë pamjen e një maceje kur gjuan. Mënjanoi barishtet midis gurëve dhe vuri re se vërtetë aty paskishte një fole iriqësh, por ata nuk shiheshin me sy, mesa dukej kishin hyrë në thellësi të folesë. “Ku shkoi ky mistrec?”, përsëriti me zë më të butë dhe iu përvesh kërkimit me zell të paparë. E dinte se iriqët janë mjeshtër të maskimit, nganjëherë mund t’i shkelësh edhe me këmbë. U ra dy gurëve rrotull duke lëshuar ca britma të thekshme, por nuk lëvizi asgjë e gjallë. Jehona e zërit të tij iu kthye mbrapsht. U kujtua se në xhep kishte një shkrepse. Do ta nxirrte iriqin me erën e tymit.

Mblodhi disa shkarpa të thata, i vendosi mbi një dorë bari si lesh i butë dhe ndezi shkrepsen. Nuk u desh shumë që flaka të ngrihej përpjetë. Mori dy urë të ndezura që lëshonin tym dhe i futi në të çarën e gurëve. Priti pak, fërkoi përsëri drurët e ndezur midis shkëmbinjve. Ja ku nxori turirin iriqi me një hundë të vockël si të maces dhe dy sy si sumbulla kulumbrie. Iriqi i rrëshqiti nëpër këmbë dhe djaloshi ndjeu të pickuarën e hidhur të një gjembi. Megjithatë e ndoqi pas nëpër degët e fierit. Pas shpatullave ndjeu si kërciste flaka. Ktheu kryet dhe u bë dyllë i verdhë nga ajo që pa. Dy rrënjë hardhie kishin marrë flakë. Zemra i rrahu fort në kraharuar dhe thirri me dëshpërim “derëziu, m’u dogj vreshti”!

Hoqi trikon e leshit për të shuar flakët. Buzë parcelës u pengua në një rrënjë kulpëri dhe fytyra iu përplas mbi thëngjij të ndezur. Ndjeu erën e tymit brenda mushkërive dhe lëkurën e faqes që i përcëllonte. U ngrit duke e mbështetur trikon në fytyrë, por plaga i dhembi më shumë. E harroi dhimbjen kur vuri re se flakët po lëpinin me lakmi rrënjët e hardhive. Vërtiti në ajër bluzën e leshtë dhe po shuante zjarrin me të. As nuk vinte re ku hidhte këmbët.  Dy rrënjët e përflakura të hardhive i shtriu përtokë, i shkeli me këmbë. I pikoi në zemër kur pa si kopanët me rrush u shtrydhën nën shuallin e opingave të tij, por zjarrin mundi ta shuajë. Atëherë kujtoi faqen e djathtë dhe dhimbja i theri deri në kockë. E mbështeti mbi pëllëmbën e djathtë dhe copa lëkure të djegur i mbetën midis gishtërinjve. Iu kujtua se vendet e djegura shërohen me mellan. Hapi çantën e shkollës, derdhi shishen me bojë blu në pëllëmbë dhe e ngjeshi në faqen e djegur. Ndjeu t’i paksoheshin të dhemburat. Vrapoi drejt shtëpisë. Gjeti gjyshen në avlli. Kur ajo e pa me faqe të djegur, thirri e lebetitur:

– Kush të katandisi kështu, o djalë ziu!

– Asnjeri gjyshe, desha të shuaj vreshtin nga zjarri dhe rashë mbi prush.

– Po kush ia vuri flakën vreshtit?

– Unë, pa dashje, gjyshe…

– Nuk ka më keq se zjarri, biro, ke shpëtuar për qime, syri nuk të është dëmtuar, por kjo vetulla e djathtë të është djegur pak. Do ta bëjmë me mjaltë e vaj ulliri, mbase nuk të bëhet faqja me shenjë. Ke shpëtuar mirë. U dogj shumë vreshti?

– Vetëm dy rrënjë hardhi, i shova me këtë bluzën e leshtë që më ke thurur ti. Kjo e shpëtoi vreshtin.

– Mirë ke bërë, po ke rrezikuar. Ku ka si leshi, biro, këto cergat e sotme bëhën bëzhdile nga zjarri, shëndoshë vetë, dy rrënjë hardhi janë hiçmosgjë, i zëvendëson Azbiu, shyqyr që shpëtove me kaq…

Sa ra në vesh të Kryeplakut ngjarja, u alarmua gjithë fshati. E kujt nuk i erdhi keq për të. Kryeplaku lajmëroi me telefon urgjencën e spitalit të qytetit dhe pas një ore mbërriti ambulanca. E vizitoi mjeku dermatolog. I pastroi plagën, ia mjekoi me melhem kundër djegjeve, ia fashoi tërë faqen dhe i tha: “Do të shtrojmë ca ditë djalosh, e ke djegur thellë, janë mjekime që bëhen vetëm në spital…”

Pas një jave Colua doli nga spitali, por me faqen e djathtë të fashuar. Shkoi në shkollë paksa i ndrojtur e fajtor për çfarë i kishte ngjarë me zjarrin. Shumica e vlerësonin aktin e tij për të shpëtuar vreshtin, por disa e bënin me faj që ishte aq i dhënë pas gjuetisë së iriqëve. Kur hoqi fashot, u tremb nga vetja e vet; sa shumë ishte shëmtuar. Ishte me gjysmë vetulle dhe faqja i dukej si fletë lakre dimërore. Ishte i frikshëm me njerin sy të madh e tjetrin të vockël, gjysmë i mbyllur. Mjeku i kishte thënë se më vonë mund të bënte operacione plastike dhe pamja do t’i përmirësohej. Kjo e ngushëllonte. Në rastin më të parë, kur ai u grind me një trazovaç të klasës paralele, tjetri ia përplasi me inat: “Faqedjegur”!

Kjo nofkë i theri në shpirt. Iku fshehurazi nga mësimi dhe qau gjatë gjithë rrugës për në shtëpi. Dalëngadalë kjo fjalë doli nga shkolla dhe u përhap në në gjithë fshatin si një re e zezë. Më vonë, gati të gjithë e thërrisnin “Faqedjeguri”, ca me dashje e ca të tjerë rastësisht. Dukej sikur të gjithë e kishin harruar qëllimisht emrin e tij të vërtetë, me përjashtim të njerzve të tij të shtëpisë. Por ishte një burrë fisnik në fshat që kurrë nuk ia përmendi këtë nofkë. E trajtonte si njerëzit e familjes së vet. Ai ishte Kryeplaku që kurrë nuk harroi ta thërriste me emrin e tij të vërtetë, Colo djali. Kryeplaku ishte një burrë babaxhan me të cilin binin krushqi. Nuk mbahej kurrë më të madh, ishte po i njëjti elektricist i fshatit, si në kohën e diktaturës, i thjeshtë dhe i dashur me të gjithë. Një ditë, kur Colua u bë 17 vjeç, ai e thirri pranë tij dhe me dashamirësi e këshilloi:

– Leri këto balluket të të rriten shumë, ti ke flokë të bukur, kaçurrela, hidhi djathtas dhe mbulo këtë të djegurën, zvogëlo sa të mundësh defektin.

Dhe ashtu bëri, ndoqi këshillën e Kryeplakut, pamja i ndryshtoi, por nofka “Faqedjeguri” i mbeti, nuk i shqitej, sikur i ishte futur nën lëkurë. Për habi nuk hodhi më shtat si moshatarët, por mbeti topolak dhe gjyshja i thoshte me maraz: “Nxore fis më vete, gjithë vëllezërit i ke të gjatë si hunj gardhi, ti mbete xhudam”. I pëlqenin bisedat vetëm me Kryeplakun, ai e trajtonte si të barabartë dhe ai ia shpërblente dashamirësinë duke e respektuar, por edhe duke i mbaruar ndonjë punë vullnetarisht.

– Si t’ia bëjmë Colo, na ka lindur një hall në fshat, kanë filluar vjedhjet, – i tha duke tërhequr fort tymin e cigares.

– Po ti sikur më ke thënë se shtëpitë e fshatit janë pa çelës dhe asnjeri nuk vjedh, kemi trashëguar këtë traditë të mirë.

– Ashtu është, por vjedhjet bëhen në dasma. Lekët që hidhen kur kërcen nusja nuk përfundojnë tek i zoti i dasmës, por në xhepat e dikujt tjetër. Kemi kontrolluar me kamera, kemi vënë edhe lekët me shënjë, por nuk e kuptojmë se si “avullojnë”. Si mendon ti, kush mund t’i vjedhë?

– Ta mendoj, tani për tani nuk më vjen ndonjë gjë ndërmend, – i tha Colua i merakosur duke marrë pamjen e një të moshuari.

Më shumë i vinte keq për Kryeplakun sesa për të zotët e dasmës. Ishte vjedhje brenda fshatit dhe Kryeplaku duhet të zbulonte të vërtetën. Atë natë Colon nuk e zinte gjumi; mendonte sesi mund të vidheshin paratë e darovitura në sy të gjithë atyre njerëzve dhe të kamerave që filmonin. Si mund t’ia lehtësonte barrën Kryeplakut? Ishte rasti për t’ia shpërblyer dashamirësinë, sidomos kur ai thirri ambulancën nga qyteti me urgjencë. Por si?

– Më lindi një mendim, – i tha të nesërmen, kur u takuan tek Rrapi, në mes të fshatit – paratë i vjedhin orkestrantët.

– E kam diskutuar edhe këtë rast, por nuk ka mundësi, kamerat nuk na kanë thënë gjë.

– Ne i përgjojmë, porositi njerëzit t’u vënë nga një shenjë parave që darovitin, t’i kontrollojmë orkestrantët përpara sesa të largohen nga fshati.

– Jo, nuk na lejon ligji të bëjmë kontroll pa fakte, janë të huaj, na telendisin nëpër media, na del nami i keq. Më erdhi diçka tjetër ndërmend, ata që vjedhin, në çastin e parë që mbeten vetëm, numërojnë paratë e vjedhura. Ndiq cilindo që ikën para kohe nga salla e dasmës, diku i numërojnë paratë e vjedhura. Ti je edhe i vogël në trup, nuk të venë re, bëju rrodhe, Colo djali!

– Kemi ndonjë dasmë tani afër?

– Po, ka Seferi, të dielën e ardhshme. Bëni sytë katër. Kij një gjë parasysh, ky që vjedh është burrë, është mashkull, një grua apo vajzë nuk ka mundësi të vjedhë përpara gjithë atyre syve dhe kamerave. Ky njeri është shumë dinak dhe i djallëzuar, hajdut profesionist. Mos e bisedo me asnjeri. Këtu i thamë, këtu i lamë këto biseda, – përfundoi fjalën Kryeplaku.

– Pa merak, Kryetar…

***

Tundej fshati nga dasma që bënte Seferi. Afshi i zjarrit ku piqeshin mishrat në hell përplasej në muret e shtëpive aty rrotull. Dhjami i shkrirë binte mbi prush dhe lëshonte herë pas here një flakë të verbër duke kundërmuar gjer në xhadenë e makinave. Gjëmonte orkestra e ardhur nga qyteti dhe dridheshin dërrasat prej pishe të dyshemesë së sallës prej hapave në valle, në ish vatrën e kulturës. Pikat e djersës u rridhnin orkestrantëve mbi veglat muzikore, aq shumë ishin të lodhur. Doli e para në valle nusja dhe lloj-lloj prerje parash ngriheshin përpjetë mibi kryet e valltarëve si tufa zogjsh. Dikush u shkëput nga vallja dhe doli jashtë. Colua iu ngjit mbrapa. Hallexhiu nuk arriti të mbërrijë deri në nevojtore, u zbraz në muret e saj me tërsëllimë. Kishte kthyer shumë shishe birre, nuk kishte faj, ishte dasmë me bollëk pijesh. As e futi fare dorën në portofol. “Ky përjashtohet nga të dyshuarit” mendoi Colua dhe me kryet varur u kthye në sallën e ahengut. Paratë vazhdonin të fluturonin mbi kryet e nuses e të valltarëve. Orkestra binte, por bateria nuk dëgjohej. Ku ishte bateristi? E kërkoi me sy dhe u habit kur pa që ai ishte përfshirë në valle. Orkestra pushoi dhe të gjithë po ktheheshin nëpër vende, por bateristi doli jashtë sallës dhe u drejtua për në WC-në e meshkujve. Colua iu bë hije nga pas. Ai hyri brenda nevojtores dhe Colua vuri syrin e padëmtuar në të çarën midis dërrasave të derës. Nuk u besonte syve; bateristi hoqi këpucët dhe po shqiste paratë prej shojeve. Në katër pika të këpucëve kishte ngjitur çamçakiz dhe paratë ishin ngjitur si me zamkë pas shuallit. Shpikje e çuditshme, marifet i padëgjuar në historinë e grabitjeve. Bateristi i bëri palë kartmonedhat me duart që i dridheshin dhe u bë gati të dalë prej atij vendi të ngushtë. Një dorë e shtyu brenda me forcë.

– Hajdut, – i thirri zëri – zbrazi xhepat dhe dorëzomë një më një të gjitha karmonedhat e vjedhura në dasmë, i pacipë, je edhe artist.

– Aman mos më vrit, aman mos më denonco, po t’i jap të gjitha lekët, edhe ato të mijat – i tha me buzë të dridhur, gati duke qarë. I kapuri me presh në duar, nuk ngriti as kryet për ta parë drejt në fytyrë atë që po bërtiste me inat. Bateristi i zbrazi të katër xhepat, një nga një. Ishin goxha para, të gjitha në kartmonedha të mëdha, nga ato me Skënderbe.

– Tani qërrou dhe mos guxo kurrë më të hysh në këtë fshat! – gjëmoi zëri rreptë.

Bateristi, kur pa se shpëtoi paq, pas dy-tri hapash ktheu kryet për t’i parë fytyrën “rojtarit të dasmës”. U llahtaris kur pa një sy të madh e një të vogël, faqen e djegur si dhe një tufë flokësh të lidhura xhufkë në majë të kokës. Iu duk si djalli vetë. Thirri i tmerruar në gjuhën greqisht: “Vrikolakis, Vrikolakis…” Shokët e orkestrës mbetën të habitur dhe dasmorët qeshën me të madhe. Menduan se bateristi ishte dehur me raki të fortë vendi. Vetëm Kryeplaku nuk qeshi. “Vrokollak”, ishte një lloj lugati që hante mëlçinë e të vdekurve sipas rrëfimeve popullore. Edhe si fjalë, si emërtim, ishte harruar prej kohësh. Bashkëfshatarët e kishin harruar me kohë e vakt emrin “Vrokollak” së bashku me legjendat e moçme, por ua kujtoi një hajdut i ardhur nga qyteti. Të nesërmen e mësuan se bëhej fjalë për bashkëfshatarin e tyre shkurtabiq, Colon, Faqedjegurin që i zbardhi faqen gjithë fshatit dhe bashkëfshatarëve duke u kthyer nderin e nëpërkëmbur. Ata nuk e thirrën kurrë më as Faqedjegur dhe as Vrikollak, por me emrin e vërtetë, Colo. Një rrugë e dy punë.

 

Toronto, 11 nëntor 2021.