Albspirit

Media/News/Publishing

INTERESI I UDHËTARËVE TË HUAJ PËR SHQIPËRINË – NGA TURI I MADH NË SHEK XVII-XIX TEK KURIOZITETI PËR BALLKANIN

INTERESI I UDHËTARËVE TË HUAJ PËR SHQIPËRINË – NGA TURI I MADH (GRAND TOUR) NË SHEK XVII-XIX TEK KURIOZITETI PËR BALLKANIN: SPROVË BIBLIOGRAFIKE

Geron Kamberi

Periudha 434-vjeçare  kur Shqipëria qëndroi e pushtuar gjatë sundimit osman nga viti 1478 deri 1912 ka qenë e shoqëruar në periudha të ndryshme me interesin e udhëtarëve të huaj të vendeve perëndimore, veçanërisht për atë pjesë të  Ballkanit që emërtohej si “Turqia Europiane”. Në atë që njihet si periudha e Tour-it të Madh (Grand Tour) në shekujt XVII-XIX dhe më pas, ky interes për të kaluar nëpër viset shqiptare u shoqërua me botime të ndryshme, disa prej të cilave janë botuar vitet e fundit në shqip. Përmes një info mbi atë se çfare përfaqësonte Tour-i i Madh (Grand Tour) dhe një sprove bibliografike për ata autorë apo udhëtarë të huaj që kanë kaluar nëpër Shqipëri, besoj se do të ngacmoj atë pjesë të interesit e kuriozitetit tonë për të ditur sesi na kanë parë të tjetër përgjatë shekujve…

TOUR I MADH (GRAND TOUR) NË SHEK XVII-XVIII–INTERESI I UDHËTARËVE PERËNDIMORË PËR KULTURËN KLASIKE. KURIOZITETI I BRISHTË PËR VENDET E “TURQISË EUROPIANE” (BALLKANI)

Grand Tour (Tour- i Madh) ishte një zakon i shekullit 17 dhe 18 dhe përfshinte një udhëtim tradicional nëpër Evropë nga të rinj evropianë të shtresës së lartë që kishin mbushur moshën 21 vjeç dhe kishin të ardhura e mjete për ta përballuar diçka të tillë. Në këto udhëtime ata zakonisht shoqërohen nga një kapron, siç quhej atëherë  një anëtar i familjes së tyre. Tradita apo zakoni i Grand Tour (Tour- i Madh –  lulëzoi  rreth vitit 1660 deri në  fillimin e transportit hekurudhor në vitet 1840 çka bëri që ai të zhvillohet në shkallë të gjerë duke u shoqëruar me një itinerar standard lëvizjesh në vende të ndryshme si një rit për këta të rinj që i pajiste me njohuritë e kulturës klasike të Greqisë e Romës së lashtë. Në fillim tradita apo zakoni i Grand Tour (Tour- i Madh ishte i lidhur kryesisht me pjesëtarët e aristokracisë britanike dhe pronarët e pasur anglezë të tokave, por më pas, udhëtime të ngjashme u bënë nga edhe nga të rinj të pasur të kombeve të tjerë protestantë të Evropës Veriore dhe nga gjysma e dytë e shekullit të 18-të kjo traditë përfshiu Amerikën e  Jugut dhe Veriut. Nga mesi i shekullit të 18-të, Grand Tour (Tour- i Madh) ishte bërë një tipar i rregullt i kulturës aristokratike duke përfshirë edhe Evropën Qendrore, edhe pse ishte i kufizuar tek aristokracia e këtyre vendeve.  Kjo traditë u zbeh më pas, pasi entuziazmi për kulturën neo-klasike u dobësua disi dhe me rritjen e udhëtimeve për shkak të shpikjes së  hekurudhës  dhe anijeve me avull – lindi një epokë që biznesmeni anglez Thomas Cook (22.11.1808-18.07.1892) në një shkrim të tij “Turneu i Cook-ut” e konsideroi si fazën e hershme të turizmit masiv. Grand Tour pwrfshinte këtë itinerar Dover/Londër-Ostende/Calair/Haver-Paris-Gjenevë- Lozanë- Alpet/Torino-Milano-Firenze- Piza- Padova- Bolonja-Venecia-Romë-Napoli—Trento-Insbruck-Dresden-Berlin-Potsdam-Mynih-Heidelberg-Amsterdam-Bryzh-Paris-Londër. Gazeta New York Times në vitin 2008 në një artikull të saj e përshkruante Grand Tour (Tour- i Madh në këtë mënyrë: Treqind vjet më parë, të rinj të pasur anglezë filluan të bënin një udhëtim në Europë pas përfundimit të fazës së Oksbridge-it (përfundimit të studimeve në Oxford ose Kembrixh) duke udhëtuar nëpër Francë dhe Itali në kërkim të artit, kulturës dhe rrënjëve të civilizimit perëndimor. Me fonde të pakufizuara, me lidhjet e tyre me familjet  aristokratike në Europë dhe me kohën në dispozcion që ishte me  muaj apo vite për të udhëtuar nëpër kontinent, ata porositën dhe blenë piktura e vepra arti, përsosën aftësitë e tyre në gjuhët klasike, veçanërisht frëngjisht e italisht  dhe u përzien me elitën aristokratike të kontinentit europian.

VLERA E TIJ PËR PROMOVIMIN E KULTURËS KLASIKE ANTIKE

Vlera kryesore e Grand Tour (Tour- i Madh qëndronte në faktin se këta të rinj kishin një kontakt të drejtpërdrejtë me trashëgiminë kulturore të antikitetit klasik dhe Rilindjes europiane, shoqërinë aristokratike dhe çdo gjë që ishte në modë në kontinentin evropian. Përveç kësaj, Grand Tour (Tour- i Madh u siguronte atyre mundësinë për të parë vepra të veçanta arti në muzetë e Europës që u përkisnin periudhave klasike të antikitetit grek apo romak dhe të Rilindjes europiane ashtu sikurse edhe shansin e vetëm për të dëgjuar muzikë klasike në sallat e operave që ishin ngritur në këto vende. Një Grand Tour (Tour- i Madh) mund të zgjaste nga disa muaj deri në disa vjet. Zakonisht ai realizohej duke patur shoqërinë e një ciceroni apo guide që kishte njohuri për kulturën klasike të atyre vendeve. Trashëgimia e Grand Tour (Tour- i Madh) është e pranishme deri në ditët tona dhe është ende e dukshme tek veprat letrare të shkrimtarëve të udhëtimeve. Nga origjina e tij aristokratike  udhëtimet sentimentale dhe romantike ai ka mbërritur deri në ditët tona  në epokën e turizmit masiv dhe globalizimit, Grand Tour (Tour- i Madh) ende ndikon në destinacionet që zgjedhin turistët dhe lidhet me idetë e kulturës klasike gjatë udhëtimeve në këto vende. Në thelb, Grand Tour (Tour- i Madh) nuk ishte  një pelegrinazh as shkencor dhe as fetar, megjithëse një qëndrim i këndshëm në Venecia  apo Romë ishin pjesa thelbësore e këtij udhëtimi. Gjatë Grand Tour (Tour- i Madh edhe turistët që vinin nga vendet katolike apo edhe ata nga vendet protestante ndiqnin të njëjtën rrugë dhe itinerar vendesh që duhej të vizitonin. Që nga shekulli i 17-të, Grand Tour (Tour- i Madh u konsiderua gjithashtu thelbësore për artistët që duhet të kuptonin teknikat e duhura të pikturës dhe skulpturës, por në këtë rast ata nuk ishin në gjëndje të merrnin me vete karroca, shërbëtorë, apo kuzhinereë që do t’i shoqëronin në udhëtimet e tyre pasi kjo ishte përtej mundësive të tyre. Gjithashtu në gjysmën e II-të shek XVIII në Grand Tour (Tour- i Madh  u shfaqën guidat dhe vizatimet të ndryshme të vendeve që artistët piktorë kishin vizituar gjatë udhëtimeve të tyre. Një nga këto vepra të njohuar ishtë koleksioni me vizatime e piktura që u botua në Itali në 1722 nga piktori anglez Jonathan Richardson dhe djali i tij Jonathan Richardson i Riu, ku kishin vizatuar pamje nga vende të ndryshme, veçanërisht nga Italia që dëshmon trashëgimë e kulturës klasike që kishin këto vende dhe në këtë mënyrë këto udhëtime u popullarizuan në mënyrë të dukshme.  Nga ana tjetër një nga dëshmitë për të rinjtë aristokratë nga Anglia, vendet e Europës Veriore apo Amerika që bënin Grand Tour (Tour- i Madh) ishte blerja e pikturave apo veprave të artit nga këto vende që tregonte përshtypjet apo mbresat që ato kishin për këto vende që vizitonin. Në Romë, tregtarët e antikuarëve si Thomas Jenkins (21.12.1722-15.05.1798) ishin në gjendje të shisnin dhe të këshillonin cdo turist të Grand Tour (Tour- i Madh për blerjen e skulpturave klasike prej mermeri dhe çmimi i tyre do të rritej nëse do të dihej që turistët ishin të interesuar t’i blinin. Gjithashtu monedhat dhe medaljet, përbënin suvenire me vlerë që mund të merreshin me vete dhe çdo zotëri që ishte pjesë e Grand Tour (Tour- i Madh) kishte me vete një guidë që kishte njohuri për historinë klasike. Psh piktori italian Pompeo Batoni (25.01.1708-04.02.1787) bëri një karrierë të shkëlqyer duke pikturuar aristokratët anglezë që pozonin midis antikave romake. Shumë prej këtyre vizitorëve nga Anglia, vendet e Europës Veriore apo Amerika pasi vizitonin Romën, vazhdonin rrugën për në Napoli, ku shihnin edhe qytetet antike të Herculaneum dhe Pompei, por pak prej tyre shkonin  më tej drejt Italisë Jugore, apo akoma më pak  prej tyre vazhdonin rrugën për në Greqi që atëherë ishte ende nën sundimin turk.

ITINERARI I TOUR-IT TË MADH (GRAND TOUR)

Itinerari i Grand Tour (Tour- i Madh) nuk ishte gjithmonë i njëjti përsa i përket vendeve që duhej të vizitonin, por ishte në vartësi të mundësive financiare të çdo individi që ndërmerrte këë udhëtim. Itinerari më i zakonshëm i Grand Tour (Tour -i Madh) që u zhvillua për breza të tërë ishte duke u nisur fillimisht nga porti i Doverit në Angli dhe anijet pasi  kalonin Kanalin Anglez (Kanali i La Manshit) ndalonin në portet e  Ostendit  të Belgjikës, ose në portet e Calais ose Le Havre të Francës. Prej aty turisti apo vizitori anglez, zakonisht i shoqëruar nga një guidë apo nëse ishte mjaft i pasur edhe nga një trupë shërbëtorësh, mund të merrte me qira një karrocë për të lëvizur. Një variant tjetër ishte që ai mund të vendoste të bënte udhëtimin me varkë lumi përmes Alpeve që të mbërrinte në Paris nga portet ku kishte mbërritur, duke udhëtuar përmes lumit të Senës, për të vazhduar në lumin Rhin të Gjermanisë e më pas për të përfunduar në Bazel të Zvicres. Atje merrte një guidë frëngjishtfolës, pasi frëngjishtja ishte gjuha mbizotëruese e elitës në Evropë gjatë shekujve 17 dhe 18 dhe turisti dhe shoqëruesit e tij do të udhëtonin drejt Parisit në rrugë tokësore. Gjatë qëndrimit në Paris, vizitori apo udhëtari anglez mund të ndërmarrë mësime në frëngjisht, vallëzim, skermë dhe kalërim. Parisi ishte një vend tërheqës për aristokracinë për shkak të gjuhës frënge, mënyrat e sofistikuara të shoqërisë aristokratike franceze, përfshirë sjelljen dhe modën. Kjo përballje me kulturën dhe shijen e hollë të kulturës së aristokraicisë franceze i shërbente një të riu Kanglez të riut që të parapërgatitej për një pozicion drejtues në familjen aristokarte prej nga vinte apo veçanërisnt për të shërbyer në qeveri ose diplomacinë angleze. Nga Parisi ai vazhdonte sërish udhëtimin drejt Zvicrës urbane duke shkuar në Gjenevë (djepi i Reformës Protestante) ose në Lozanë. Duke patur parasysh se “alpinizmi” si aktivitet argëtues sportiv u zhvilluar hap pas hapi udhëtari apo vizitori britanik përjetonte eksperiencën e vështirë të kalimit të Alpeve zviceriane drejt Italisë (si p.sh. në Shtegun e Madh të Shën Bernardit), i cili kërkonte çmontimin e karrocës dhe bagazhet e mëdha. Nëse udhëtari apo vizitori anglez ishte mjaft i pasur, ai mund të bartej në krah në këtë terrenin të vështirë nga shërbëtorët e tij. Pasi mbërrinte në Itali nga Alpet  Zviceriane , udhëtari anglez  do të vizitonte Torinon (dhe nganjëherë Milanon), pastaj mund të kalonte disa muaj në Firence, ku kishte shoqata anglo-italiane dhe ai vizitonte ambientet e Galerisë Uffizi së bashku me një hapësirë ku ishin të vendosura monumentet dhe  pikturat   e periudhës antike romake dhe të Rilindjes. Pas një udhëtimi kalimtar në Pisa, turisti do të vazhdonte udhëtimin e tij për në qytetet italiane duke kaluar në Padova, Bolonja dhe Venecia. Përfytyrimi dhe ideja e britanikëve si “një vendi i joshjes dekadente italiane” e bënte atë një pjesë epitome dhe kulturore të Grand Tour (Tour-i i Madh). Nga Venecia, udhëtari apo vizitori anglez shkonte në Romë për të studiuar rrënojat antike dhe kryeveprat e pikturës, skulpturës dhe arkitekturës të periudhës antike, të Mesjetës, Rilindjes dhe Barokut. Disa udhëtarë gjithashtu vizitonin Napolin për të studiuar muzikë dhe pas mesit të shekullit të 18-të për të vlerësuar vendet arkeologjike të zbuluara në atë periudhë siç ishte qyteti antik i Herculaneum dhe Pompei dhe për të përjetuar një aventurë siç ishte një ngjitje në malin Vesuvius. Më vonë gjatë kësaj periudhe, çdo udhëtar apo vizitor anglez që kishte një jaht apo varkë të tij mund të vazhdonte udhëtimin nga Napoli për të shkuar drejt Sicilisë, Maltës apo edhe vetë Greqisë. Por zakonisht Napoli – ose më vonë Paestum më në jug të Italisë– ishte qyteti i fundit që përmbyllte Grand Tour (Tour- in e Madh). Duke u kthyer drejt veriut të Italisë, udhëtari apo vizitori anglez mund të kapërcente Alpet Italiane në pjesët gjermanishtfolëse për të vizituar qytetet e Innsbruckut, Vjenë, Dresden, Berlin dhe Potsdam, duke ndalur ndoshta  për një periudhë studimi në universitetet gjermane të Mynihut ose Heidelbergut. Nga atje, udhëtarët apo vizitorët anglezë nisesin për të vizituar Hollandën dhe rajonin hollandez të Flandersit në Belgjikë ku kishte shumë galeri e vepra arti të piktorëve të njohur hollandezë e flamandë përpara se të ktheheshin në Angli përmes porteve belge duke kaluar përmes Kanalit Anglez apo Kanalit të La Manshit sic e quajnë anglezët.

SPROVË BIBLIOGRAFIKE E LIBRAVE TË UDHËTARËVE, MISIONARËVE, STUDIUESVE E DIPLOMATËVE TË HUAJ PËR SHQIPËRINË (SHEK XVII-SHEK XIX)

  1. BALDACCI, ANTONIO “Rrugëtime shqiptare”: (1892-1902): me një shqyrtim të përgjithshëm mbi Shqipërinë dhe mbi rrugët e saj të komunikacionit përktheu Artan Gambeta, redaktor Vangjush Gambeta, Tiranë: SHB Argeta-LMG, 2006, 178 faqe.: me il. ; 20 cm. Sipas botimit të vitit 1917 në Romë. – L.600, pa tir. ISBN-99943-30-48-9.
  2. BALDACCI, ANTONIO “Shqipëria e madhe”, përktheu Adrian Beshaj, Asllan Saraci, redaktor Xhevahir Lleshi, Tiranë: SHB Uegen, 2006, 290 faqe.; 20 cm. L.900, pa tir. ISBN-99943-31-44-2.
  3. BERNATZIK, A HUGO “Shqipëria – vendi i shqiptarëve”, përktheu Taulant Hatia, redaktor Xhevahir Lleshi, Tiranë : SHB Uegen, 2003, 190 faqe. : me foto ; 21 cm. Tit. i origj.: Albanien – das Land des Schkipetaren. – L.500, Pa tir, ISBN- 99927-54-32-X.
  4. BOURCART, JACQUES “Shqipëria dhe shqiptarët”, përktheu Asti Papa, redaktor Petrit Ymeri, Tiranë: SHB Dituria, 2004, 198 faqe.: me il. ; 20 cm. Tit. origj.: L’Albanie et les Albanais. – L.800, pa tir. ISBN-99927-59-32-.1
  5. CELEBI, EVLIYA “Shqipëria: 350 vjet më pare”, përktheu Sali Vuçiterna, përgatiti për botim Filip Rrumbullaku, Tiranë: Horizonti, 2000, Botim i 2-të, 144 faqe.; 20 cm. Tit.i origj.: Evliya Çelebi Sejjahatnamessi . – Tit. i bot. të parë në 1930: Shqipnija para dy shekujsh. – L.400., Pa tir. ISBN- 99927-682-0-7.
  6. CELEBI, EVLIYA “Shqipëria para tre shekujsh”, enciklopedi shqiptare e Mesjetës: (marrë nga “Sejjhatnamesi”), përktheu Sali Vuciterna,redaktor Luan Xhafa, Tiranë: SHB Besa, 2000 Bot. i plotë, 150 faqe.; 20 cm. Bot. i parë me tit.: “Shqipnia para dy shekujsh”, Tiranë, 1930. – Aut. Në libër: Muhamet Dhil-li ibni Dervishi. – L.400, pa tir.
  7. CELEBI, EVLIYA “Evlija Çelebiu në Shqipëri dhe në viset fqinje: Kosovë, Mal i Zi, Ohër”, përgatiti Robert Elsie, përktheu Abdurrahim Myftiu, Tiranë: SHB 55, 2008, 213 faqe.; 21 cm. Bibliogr.: f.206-212. – Faksimile të origj. në fund të librit. – Shpjegime në fund të faq. – L.750, pa tir.
  8. CELEBI, EVLIYA V. 22 “Evlia Çelebiu mbi Beratin”, (4 shekuj më parë) përgatiti Laurant Bica, Qemal Velija, 2008, LXVIII, 242 faqe. : me il.; 19 cm. Nga f.I-LXVIII, mbi autorin dhe studimin e tij, nga përgat. – Bibliogr.: f.215-218. – Indeks. – Pa ç., pa tir.
  9. CORDINGNANO, FULVIO “Shqipëria përmes veprës dhe shkrimeve të misionarit të madh italian At Domeniko Pazi” (1847-1914) V.1: Njeriu në formim dhe në Dioqezën e Shtatë Bajrakëve Tit. origj.: L’Albania a traverso l’opera e gli scritti di un grande Missionario italiano il P.Domenico Pasi S.I. (1847-1914). – Botimi në shqip, sipas atij të botuar në Romë, më 1933-1934, përktheu Ilirjana Angoni, redaktor Zimo Krutaj, SHB Almera, 2007, 398 faqe.: me foto ; 24 cm, Tit.origj.: L’uomo in preparazione e nella Diocesi delle Sette Bandiere.
  10. CORDINGNANO, FULVIO “Shqipëria përmes veprës dhe shkrimeve të misionarit të madh italian At Domeniko Pazi” (1847-1914) V.2: Betejat e trekëndëshit gjigant katolik të Veriut : Shkodra-Pulati-Shkupi pwrktheu Ilirjana Angoni, Tiranw, SHB Almera, 2008, 404 faqe. ; 24 cm. Tit. origj.: Le lotte gigante nel grande triangolo cattolico del Nord:Scodra, Pulatum, Uskub (Scopia). – Libri i pajisur me shënime dhe dokumente. – Indeks. – L.1300, pa tir.
  11. CORDINGNANO, FULVIO “Shqipëria përmes veprës dhe shkrimeve të misionarit të madh italian At Domeniko Pazi” (1847-1914) V.3: Da Alessio a Oroshi, per le amarissime prove di Durazzo, con la potenza purificatrice della persecuzione-rivolto uno sguardo verso l’Oriente a la gloria della fine Tiranw, SHB Almera, 2008, 436 faqe. ; 24 cm, Bibliogr.: f. 433-435.- Indeks: f. 336-430.
  12. DE LOO, TESSA “Miq tek Ali Pasha: rrëfim udhëtimi”, përktheu Marsela Maci, Tiranë: SHB Skanderbeg Books, 2008, 186 faqe. ; 21 cm. Tit. origj.: Een varkenin het paleis. – Kopert. e fundit mbi aut. – Shpjegime në fund të faq. – L.700, pa tir.
  13. DURHAM, EDITH “Brengat e ballkanasve”, Tiranë: SHB Argeta-LMG, 1998, 352 faqe.: me il. ; 21 cm. ISBN- 99927-604-4-3.
  14. DURHAM, EDITH “Brengat e ballkanasve dhe vepra të tjera për Shqipërinë dhe shqiptarët”, përgatiti për botim Kudret Isai, redaktor Xhevat Lloshi, Tiranë: SHB Naum Veqilharxhi, 1998 Ribot, 572 faqe. ; 20 cm, ISBN-99927-613-3-4.
  15. DURHAM, EDITH “Njëzet vjet ngatërresa ballkanike”, përktheu Selaudin Toto, redaktoi Xhevat Lloshi, Tiranë : SHB Argeta-LMG, 2001, 310 faqe.: 1 fl. portr. i aut. ; 21 cm, L. 700, Pa tir. ISBN-99927-43-23-9.
  16. DURHAM, EDITH “Lufta për Shkodrën: turq, sllavë e shqiptarë”, përktheu Ferit Hazizi, redaktor Jusuf Shpuza, Shkodër: Camaj-Pipa, 2005, 245 f. : me foto ; 21 cm. Tit. i origj. : The Struggle for Scutari: Turk, Slav and Albanian. – L.600,tir. 500, ISBN-99943-34-06-9.
  17. DURHAM, EDITH “Brenga e Ballkanit”, përktheu Hariz Thanasi, redaktor Vasil Gjymshana, Tiranë: SHB Argeta-LMG, 2009, Vol. 1, 350 faqe.: me il. ; 21 cm. Tit. origj.: The burden of the Balkans. – L.700, pa tir.
  18. DURHAM, EDITH “Për fiset, ligjet e zakonet e ballkanasve”, përktheu Ferit Hafizi, redaktor Gjovalin Cuni, Tiranë : SHB Arbëria, 2009, 398 faqe.: me foto e il. të aut.; 21 cm. Tit. i origj.: Some tribal origins, laë and customs of the Balkans. – Bibliogr. f. 396-398. – L.800, tir. 1000.
  19. FRASER, FOSTER JOHN “Shqipëria e Poshtme”, përktheu Azem Qazimi, Tiranë: SHB Zenit, 2009, 79 faqe.: me foto ; 20 cm. Tit. origj.: Pictures from Balkans. – L.400, pa tir.
  20. GAWRYCH, W, GEORGE “Gjysmëhëna dhe shqiponja: sundimi otoman, islamizimi dhe shqiptarët, 1874-1913”, përktheu Aurel Manushi, redaktor Genti Gjonaj, Tiranë: SHB Bota Shqiptare, 2007, X, 342 fAQ.: 2 harta dhe foto; 21 cm. Tit. i origj.: The Crescent and the Eagle. – Bibliogr. f. 325-340.- Ka fjalor. – L.800, pa tir.
  21. HAMMOND, G. L. NICHOLAS “Epiri: udhëtime në Epir dhe Shqipërinë Jugore; Epiri dhe pushtimi i Greqisë nga Dorët”, përktheu Leka Ndoja, redaktor Moikom Zeqo, Frano Prendi, Tiranë, 2004, 160 faqe.; 20 cm. Kopert. e fundit ka të dhëna për aut. – Pa ç., pa tir. ISBN-99927-946-2-3.
  22. HECQUARD, HYACINTHE “Historia dhe përshkrimi i Shqipërisë së Epërme ose i Gegërisë”, përktheu e paisi me shënime Oriana Tamburi, redaktore Florika Bushi, Tiranë: SHB Plejad, 2008, 520 faqe.; 20 cm. Carte de la Haute Albanie et Guegaria, compre le Pachalik di Scutari et une parte de Manastir et de Prisren, par le aut. Tit. origj.: Histoire et description de la Haute Albanie ou Guégarie. – Shënime të përkth. në fund të faq. – Indeks. – L.1250, pa tir.
  23. HOLLAND, HENRY “Mjek tek Ali Pasha (gjatë viteve 1812-1813”, përktheu Arbëra Dobi, redaktoi e plotësoi Neritan Ceka, Tiranë: SHB Migjeni, 2008, 250 faqe.: me il.; 21 cm. Tit. i origj.: Travels in the Jonian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia. – Shpjegime në fund të faq. – L.1000, pa tir.
  24. IPPEN, THEODOR “Shqipëria e vjetër: studime gjeografike, etnografike, historike”, përktheu Gjerak Karaiskaj, Ardian Klosi, redaktor Ardian Klosi, Tiranë: K & B, 2002, 272 faqe.: me foto ; 20 cm. Të dhena për autorin si konsull austro-hungarez në Shkodër f. 5-12 nga Ardian Klosi.- Bibliogr. ne fund te faq. – Pa ç., pa tir. Të dhena për autorin si konsull austro-hungarez në Shkodër f. 5-12 nga Ardian Klosi, Bibliogr. ne fund te faq. – Pa ç., pa tir. ISBN- 99927-777-6-1
  25. LANE, WILDER ROSE “Majat e Shalës”, përktheu Avni Spahiu, redaktor Ilinden Spasse, Tiranë: Argeta-LMG, 2002, Bot. I 2-të, 261 faqe.: me foto ; 20 cm, Tit. I origj.: Peaks of Shala. – L.700, pa tir, ISBN-99927-43-93-X.
  26. LANE, WILDER ROSE “Majat e Shalës, një kronikë e disa udhëtimeve midis fiseve malësore shqiptare”, përktheu Kujtim Ymeri, redaktor Petrit Ymeri, Tiranë: SHB Dituria, 2004, 185 faqe.: me foto e harta ; 20 cm. Tit. origj.: The peaks of Shala. – L.600, pa tir. ISBN- 99927-59-49-6.
  27. LEAKE, MARTIN WILLIAM “Udhëtime në Shqipërinë e Vezirëve”, përktheu Nesto Nepravishta, redaktor Neritan Ceka, Tiranë: SHB Migjeni, 2008, 320 faqe.: me foto e harta ; 21 cm. Tit. origj.: Travels in Northen Greece. – Shënime në fund të faq. – L. 1200, pa tir.
  28. LEAR, EDUARD “Edward Lear në Shqipëri, ditar udhëtimesh: 1848-1849”, përktheu Majlinda Nishku, redaktor Bejtullah Destani, Robert Elsie, Tiranë: SHB Plejad, 2008, 296 faqe. : 8 fl. me il. të autorit ; 21 cm. Tit. origj.: Edëard Lear in Albania. – L.800, pa tir.
  29. NOPCSA, FRANZ “Udhëtime nëpër Ballkan: kujtime nga jeta e Baron Franc Nopça”, pajisi me shtojca dhe përgatiti Robert Elsie, përktheu Ilirjana Angoni, redaktor, Jonisa Angoni, Tiranë: SHB Plejad, 2007, 685 faqe.; 20 cm. Bibliogr. f.681-685. – Tregues i veprave të aut. – L.1250, pa tir.
  30. OTTEN, KARL “Udhëtim në Shqipëri 1912”, përktheu Anila Omari, redaktore Nelson Qirjako, Tiranë: SHB Dituria, 2005, 80 faqe. ; 21 cm. Tit. origj.: Die Reise durch Albanien. – L.400, pa tir. ISBN- 99927-59-62-3.
  31. POUQUEVILLE, FRANCOIS “Në oborrin e Vezirit të Janinës: Shënime udhëtimi shkruar 200 vjet më pare”, përktheu Ismail Hoxha, përgatiti për botim Filip Rrumbullaku, SHB Horizonti, 1999, 228 faqe.: me il. ; 20 cm. Parathënie / Moikom Zeqo f.5-7.-L.490, Pa tir. ISBN- 99927-640-6-6.
  32. POUQUEVILLE, FRANCOIS “Ali Tepelena ose pjesa e parë e librit “Historia e ringjalljes së Greqisë me një përshkrim të ngjarjeve nga 1740-1824”, shqipëroi e pajisi me studim Ardian Klosi, Tiranë: SHB K & B, 2009, 545 faqe.: me riprodhime të il.; 23 cm, Tit. origj.: Histoire de la régénération de la Grèce, comprenant le précis des événements depuis 1740 jusqu’en 1824. – Para fl. së tit., frontespici i bot. origjinal të vitit 1825. – Libri i paisur me shënime dhe bibliogr.nga aut., titujt e nderit të të cilit përshkruhen në libër.- Pas palosjes së kop. së fundit, mbi aut. me një medalion të portetit të tij. – L.1500, pa tir.
  33. REINHOLD, TH H KARL (mblodhi) “Netët pellazgjike të Karl Reinholdit”, tekste të vjetra shqipe të Greqisë: 1850-1860, tregoi Vasil Saqellari, transkriptoi, shpjegoi e pajisi me shënime Ardian Klosi, Tiranë: SHB K & B, 2005, 463 faqe.: me il.; 23 cm. Bibliogr.: f..462-463. – L.1500, pa tir. ISBN- 99943-718-1-9.
  34. VON HAHN, GEORG JOHAN “Nëpër viset e Drinit”, shënime udhëtimi të vitit 1863, përktheu Pjetër Rodiqi, përgatiti për botim Filip Rrumbullaku, Tiranë: SHB Horizonti, 2001, 244 faqe.; 20 cm. Tit. i origj.: Reiche durch die Gebiete des Drin und wardar, 1867. – Aut. Në libër: Johann G. von Hahn. – L. 490, pa tir. ISBN- 99927-743-4-7.
  35. VON HAHN, GEORG JOHAN “Studime shqiptare”, përktheu Veniamin Dashi, Afrim Koci, redaktore Anila Omari, Tiranë: Instituti i Dialogut dhe i Komunikimit, 2007, 468 f. ; 23 cm. Tit. i origj.: Albanesische studien. – Shënime në libër. – L.1500, pa tir.
  36. WYON, REGINALD “Mes shqiptarëve të veriut”, përktheu e redaktoi Alfred Lela, Tiranë, SHB Geraldina Books, 2008, 75 faqe.: me foto. e hartë e Ballkanit më 1904; 23 cm, Tit. origj.: The Balkans from within. – L.400, pa tir.

 

 

 

 

Please follow and like us: