Kujtimet e një arbëreshi/40 vite nga vizita ime e parë në atdhe

Me udhëtimin tim të parë në Shqipëri besova se kisha përmbushur detyrën e arbëreshëve, gati një detyrim për të vizituar atdheun tim. Në të vërtetë ndjeva një emocion të madh, si një pelegrin që viziton vendet e shenjta të besimit të tij. Më shpjeguan me shumë detaje se mbiemri im vjen nga Skuraj, një fshat i rrethit të Krujës, i lidhur me epopenë e Skënderbeut.

Nuk mungoi edhe një homazh një broshurë, me një dedikim të drejtorit të Muzeut të Krujës, ku flitet për Krujën dhe Skurajn dhe pse ajo krahinë mori emrin “Kurbini” (= Kur bie?), që do të thotë rezistencën kokëfortë të banorëve të atij vendi ndaj rrethimeve të vazhdueshme e të gjata të turqve.

Sot Skuraj është një fshat me pak banorë me mbetje të fuqishme të fortifikimeve antike. Mbiemri Skura, i gjetur në mënyrë sporadike në krahina të tjera të Shqipërisë, këtu nuk ekziston.

Pikërisht në këtë pikë u binda se ne arbëreshët kemi tre atdhe të lidhura pikërisht me itinerarin e eksodit tonë. Kujtimet tona nuk shkojnë përtej ngjarjeve italiane; vetëm zakonet dhe riti fetar na çojnë në Greqi (E bukura Morè: Peloponezi i bukur).

E vetmja fillesë, e përbashkët për të tre atdhetë, është miti i Skënderbeut dhe natyrisht gjuha.

Doja të kthehesha në fshatin e të parëve tanë, duke vizituar pikërisht atdheun e ndërmjetëm, Greqinë.

Nëse për Shqipërinë fola me emocion, për Greqinë duhet të them përmallim. Surpriza e parë e madhe: shqiptarët arbërorë janë me miliona të shpërndarë nëpër fshatra, qyteza dhe qytete të Peloponezit, Argolis, Atikës, Eubesë, Beotisë, Korinthisë. Nuk flasin më shqip, janë përzier me grekët, ndoshta të pavetëdijshëm për origjinën e tyre.

Mbiemrat, Skuras, Stamatis, Musakion, Prifti, Bellushi, Zoga etj. janë ndër më të zakonshmet në Greqi, deri në atë pikë sa, sa herë që tregoja pasaportën në hotel, nuk mungonte komenti me një lloj vetkenaqësie “qekeni grek”, shoqëruar me një buzëqeshje të gjerë që zhdukej menjëherë kur, i vendosur shpjegoja “unë jam arbëresh, pra si thoni ju arvanitis”.

Me sa duket cilësimi im si arvanit nuk ngjalli të njëjtin entuziazëm që ndezi mbiemri im.

E kuptova menjëherë se te grekët termi arvanitis ka një kuptim nënçmues. Padyshim një trashëgimi e lashtë e ksenofobisë, ndoshta që daton në epokën e imigrimit të pellazgëve.

Fatmirësisht, ky shqetësim kompensohet automatikisht nga prania e arvanitëve të shumtë  me të cilët mund të ndeshet në Greqi rastësisht, pa organizuar ndonjë agjendë paraprakisht.

Porthoelli në skajin ekstrem të Argolis, është një qytet simpatik bregdetar, një qendër e turizmit ndërkombëtar, në të cilin mund të skohet duke udhëtuar nga Korinti, pasi të keni kaluar një rrjedhë të gjatë fshatrash shqiptarë.

Shkëmbime të përkohshme fjalësh gjatë rrugës, mosbesim fillestar i ndjekur nga buzëqeshje gëzimi dhe ftesa për të qëndruar mes atyre njerëzve që e njohin veten në mënyrë të përsosur në gjuhën tonë dhe më në fund jemi në Portohelli.

Siguria që më thotë se jam në Greqi lëkundet nga ora në orë, pasi impakti njerëzit dialogjet me ta bëhet ngjthmonë e më….  shqiptar.  Një kuriozitet i pakënaqur prej shekujsh ndizet nga të dyja anët, një pyetje dhe përgjigje e shpejtë dhe e saktë në gjuhën e zakonshme, jo pa batuta të mprehta, në shumicën e rasteve duke pirë një kafe apo një gotë uzo.

E pyes një plak të nxirë nga dielli e të rrudhosur nëse e vlerëson praninë e  një rinie kaq të bukur të ekspozuar në plazh dhe ai më përgjigjet: “Nani çë deti u bë kos (kos), s’kam lugen” (tani që u bë deti. kos nuk ka … lugë).

Në fakt, pyetja ime ishte qëllimisht keqdashëse.

Jannis është një mësues i ri arvanitas nga Iliokastro, i cili gjatë verës siguro një rrogë duke punuar në hotel. Duke na njohur, ai rizbulon trashëgiminë e tij kulturore, thuajse sikur të merrte një dimension të ri.

Ai është i etur të mësojë të shkruajë shqip dhe i premtojmë se do ta ftojmë në kursin e gjuhës në Prishtinë.

Natyrisht ne i shpjegojmë atij se Prishtina është kryeqyteti i Kosovës, në Jugosllavi, ku miliona shqiptarë të tjerë flasin dhe shkruajnë gjuhën tonë.

Ai është i shtangur. Për të, shqiptarët ishin vetëm banorë të Shqipërisë dhe të “disa” vendeve të Greqisë. Ndoshta ai as nuk e di se ka miliona të tillë në Greqi dhe Turqi dhe shumë në Siri ku quhen “Arnauti”, dhe më pas në Egjipt, Liban, Bullgari e deri në Bashkimin Sovjetik, të përqendruar në një vend të Besarabisë, Karakut. , dhe në tre fshatra në detin Azov (Gammovka, Georgievka, Devnenskoe).

Sigurisht që flas me të për shqiptarët e Italisë dhe miliona shqiptarë që janë në Amerikë. Në fund, theksoj se mbiemri i tij, Drugas, rrjedh nga “druga”.

Është rrezatues. E lëmë njëri-tjetrin në sigurinë se do të shihemi sërish në Prishtinë.

Ne ngjitemi në Argolis nëpër një varg të gjatë të vendeve shqiptare dhe më në fund jemi në Prohimi.

Themi menjëherë që jemi Arbërorë dhe sheshi i qytetit mbushet me njerëz.

Më pyesin emrin tim. Unë bërtas Scu-ra. Dhjetra duar më kapin për të më përqafuar. Janë Skurat e vendit. Ndërsa entuziazmi rritet, vijnë të tjerë që më thërrasin “Kushëri”.

Një përballje gjuhësore lind spontanisht. Identiteti është pothuajse i përsosur.

Me vështirësi arrijmë të largohemi, duke fituar këmbënguljen e të gjithë atyre që duan të na presin, jo para se të na premtonin se do të ktheheshin.

Kalojmë Korintin dhe Beotinë dhe skenat e entuziazmit përsëriten.

Mbërrijmë të dielën pasdite në Pili, një fshat afër Tebës.

Pas takimeve të para, një turmë pleqsh e të rinjsh mblidhet para lokalit. Shfaqjet e dashurisë ndërthuren me pirjen e birrës dhe materializohen me shtrëngime duarsh të fuqishme. Fëmijët na shikojnë me sy të hutuar kur i pyesim për moshën ose klasën që ndjekin. Ata kuptojnë por nuk flasin gjuhën tonë shqipe.

Të mëdhenjtë na shpjegojnë se mësuesit e duan këtë në shkollë, duke tundur spektrin e vështirësive serioze në mësimin e gjuhës greke.

Ata do të mësojnë shqip më vonë … kur të rriten.

Sqaroj se nuk e kam pasur të vështirë të mësoj gjuhën italiane në të cilën, përkundrazi, u dallova nga bashkëmoshatarët e mi italianë.

Pason një heshtje e turpshme dhe më në fund një i ri duke folur shqip, përpiqet të më bëjë të kuptoj se kjo gjuhë është e kotë pasi nuk ka asnjë vlerë në marrëdhëniet me të huajt, ndaj do të ishte më mirë të mësonte anglisht dhe frëngjisht.

Këmbëngul duke thënë se flas edhe anglisht, frëngjisht dhe rumanisht dhe megjithatë nuk e përbuz të flas shqip.

Ndërsa tund kokën e pyes: “Ka të vdes kjo gjuhë?” (A duhet të vdesë kjo gjuhë?). Përgjigja është rrëqethëse: “ka të vdes!” (duhet të vdesë).

Një murmuritje mosmiratimi lind nga të gjithë kalimtarët që ndihen pothuajse fajtorë për rrahjen fatkeqe të të riut dhe, si për t’u falur, shtojnë zotërimin e vëllazërisë duke propozuar që të shkojmë e të vizitojmë, lart shkëmbinjve të maleve, gjëja më e shenjtë për kujtimet e tyre arvaniti.

Hipim në pjesën e pasme të një furgoni, i cili përgjatë një shtegu me gunga dhe të ngushtë, duke na hedhur përreth, na çon në një kishë bizantine të vendosur mes shkëmbinjve. Rreth e rrotull mund të shihni rrënojat e diçkaje që duhet të ketë qenë shumë më e madhe.

Ata na tregojnë për një manastir të madh me treqind murgj, të cilët të gjithë u torturuan dhe u masakruan nga turqit pasi shkatërruan kishën dhe manastirin. Kisha u rindërtua më vonë nga vetë banorët e Pilit, duke përdorur pjesërisht materialet e mbetura.

Ndërkohë, vijnë të tjerët që ishin të pranishëm në lokal dhe të gjithë garojnë për të na dhënë shpjegime për rrënojat.

Është edhe i riu që donte vdekjen e gjuhës sonë.

«Këtu ish pusi» thotë, «dreposht kallo; gjeret dherat “, që është” këtu ishte pusi. Aty murgjit punuan tokën”.

E pyes: “Është e bukur kjo gjuhë?” (= A është e bukur kjo gjuhë?). Ai përgjigjet pa hezitim: “Shumë e bukur!” (= shumë e bukur!).

Botuar fillimisht në “LIDHJA” – 1981

Shënime për autorin

Ernesto Scura i lindur në Corigliano në vitin 1933 nga prindër arbëreshë të Vaccarizo Albanese, shkruan rrjedhshëm gjuhën shqipe pasi ka marrë pjesë në seminaret ndërkombëtare të gjuhës dhe kulturës shqipe në Prishtinë (Kosovë – Jugosllavi). Ndonëse Ernesto Scura është inxhinier, ai është një dashamirës i shqiptarizmit, i cili synon të gërmojë dhe të nxjerrë nga udhëtimet e tij elemente universale unifikuese të vlefshme për ARBERINË, të kuptuar si diasporë. Ka botuar në LIDHJA: “Një udhëtim në Shqipëri dhe Greqi”, (n.2-3, 1981, f. 10-11); “Albanesità: hetime dhe deduksione” (n.4, 1981, fq. 1-2); “Zanafilla e një diaspore”, (n.5, 1982, f.77). “Ilirët në Afganistan” (N ° 8/1982).