Andrey Kurkov: Histori e shkurtër e heronjve ukrainas

Para luftës, adoleshentëve ukrainas u pëlqente t’u dërgonin njëri-tjetrit foto të reperëve rusë. Tani imazhi që qarkullon në telefonat e tyre është i një njeriu pa fytyrë me helmetë, i ashtuquajturi “fantazma e Kievit”. Kjo legjendë lindi në ditën e dytë të pushtimit rus. Thuhet se një pilot i panjohur po patrullonte qiellin mbi Kiev me një Mig-29 të vjetër sovjetik. Që nga mëngjesi i së martës, ai supozohet se kishte rrëzuar të paktën dhjetë avionë luftarakë rusë. Ndonëse ministria e mbrojtjes ka këmbëngulur se asi spektral është i vërtetë, provat vërtetuese janë të pakta – disa video që supozohet se e tregojnë atë në veprim rezultuan të ishin nxjerrë nga lojërat kompjuterike.

Meme të tjera po dalin: ushtarët në ishullin e gjarpërinjve që iu përgjigjën thirrjes së një luftanijeje për t’u dorëzuar duke u thënë rusëve “Shkoni, q*n* veten”; Vitaly Skakun, xhenieri që doli vullnetar për të minuar urën për në Genichesk, ndërsa një kolonë tankesh ruse u afrua dhe u hodh në erë gjatë procesit (ushtria ruse ende e pushtoi qytetin). Edhe presidenti, Volodymyr Zelensky, është bërë më i lezetshëm se vrugu i Shën Peterburgut me videot e tij sfiduese në mediat sociale.

Që kur fitoi pavarësinë në vitin 1991, Ukraina është përpjekur të gjejë heronj rreth të cilëve të ndërtojë një mit kombëtar. Ato që na ka transmetuar historia nuk funksionojnë, për arsye të ndryshme. Por ditët e fundit kanë dalë me dhjetëra. Ka diçka që i përshtatet faktit që më romantiku prej tyre, piloti fantazmë, mund të mos jetë as i vërtetë. Nëse këta heronj nuk do të ekzistonin, ne do të duhej t’i shpiknim ata. Tani për tani duket sikur guximi është gjithçka që qëndron mes nesh dhe zhdukjes totale.

Unë nuk jam ushtar. Kur kam kryer shërbimin kombëtar në ushtri kam qenë roje burgu. Mund të hap llogore, por jam mbi 60 vjeç. E di që fronti im është lufta e informacionit. Megjithatë, më duhet të qëndroj në Ukrainë. Dhe njerëz si , xhenieri Skakun më bëjnë të mendoj se nuk duhet të vrapoj. Ata më japin një ndjenjë sigurie, edhe pse po luftojnë shumë larg meje. Ata më ndihmojnë të ndjej se Ukraina do të qëndrojë.

Shumë nga bazat në Kiev ku njerëzit mund të kërkojnë frymëzim patriotik janë të zëna nga figura që tani duken të errëta, përçarëse ose të padashura. Vështirësia e Ukrainës në gjetjen e heronjve kombëtarë pasqyron të kaluarën e saj të ndërlikuar. Ne jemi një shoqëri multi-etnike, shumëgjuhësore për të cilën fuqi të ndryshme të mëdha janë grindur – Komonuelthi Polako-Lituanez, perandoria cariste, nazistët. Atë që një pjesë e vendit e sheh si trimëri, një tjetër mund ta shohë si tradhti ose shtypje. Ukrainasve nuk u pëlqen t’u imponohet asgjë, më së paku heronjtë.

Vërtetë, pak njerëz kanë diçka kundër poetit kombëtar, Taras Shevchenko. Por ai u internua nga policia perandorake cariste në shekullin e 19-të për vargjet e tij patriotike dhe viktimat rrallë bëhen heronj të mirë, veçanërisht për një popull në luftë.

Sovjetikët u përpoqën ta bënin Bohdan Khmelnytsky në një figurë kombëtare. Ky udhëheqës i ushtrisë kozake të shekullit të 17-të ishte një simbol i dobishëm për Kremlinin: ai ftoi rusët në vend, duke i kërkuar zyrtarisht carit në 1654 ta ndihmonte të luftonte polakët. Menjëherë pas kësaj, cari ndaloi ushtrinë kozake dhe territoret ukrainase humbën pavarësinë e tyre. Një monument për Khmelnytsky qëndron në qendër të qytetit të vjetër të Kievit në sheshin Sofiyskaya, pikërisht pranë shtëpisë sime. Nuk është vandalizuar që kur Ukraina shpalli pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik në vitin 1991. Por askush nuk i sjell as lule. Nuk ndihmon që mbështetësit e tij vranë mijëra hebrenj ukrainas, të cilët ata i akuzuan se ishin në lidhje me Poloninë.

“Heroi” më i diskutueshëm ukrainas është Stepan Bandera, një ultra-nacionalist që mirëpriti nazistët në Ukrainë në vitin 1941, sepse donte të çlironte vendin nga komunistët. Obsesioni i tij me pavarësinë e Ukrainës përfundimisht bëri që nazistët ta dërgonin atë në një kamp përqendrimi, ku ai kaloi pjesën më të madhe të luftës. Më pas ai u vendos në Munih dhe u vra nga një agjent i KGB-së në vitin 1959. Shumë ukrainas e vlerësojnë përkushtimin e tij për pavarësinë e vendit (disa forca vullnetare që tani luftojnë kundër Putinit i kanë ripagëzuar koktejet Molotov “Bandera smoothies”). Të tjerët mbeten të tmerruar nga dhuna e kryer prej ndjekësve të tij.

Përpjekjet më të fundit për krijimin e miteve kombëtare nuk kanë qenë më të suksesshme. Për një moment të shkurtër Viktor Jushçenko dukej sikur mund të kishte përbërësit e duhur. Kur ai doli kundër kandidatit të Kremlinit, Viktor Janukoviç, në zgjedhjet e vitit 2004, ai u helmua dhe u shpërfytyrua përgjithmonë. Vala e zemërimit që pasoi u bë e njohur si “Revolucioni Portokalli”, i cili shkaktoi një rivotim. Megjithatë, pasi Jushçenko u zgjodh president, ai ishte shumë i gatshëm të bënte kompromis me rendin e vjetër.

Kryengritja e Maidan në 2014 mund të kishte prodhuar dikë më të mirë. Një pilote ushtarake dhe kapitene në ushtrinë ukrainase, Nadezhda Savchenko, u kap rob nga rusët që e nxorën në gjyq në Moskë, ku ajo u betua ndaj gjyqtarit dhe refuzoi të njihte autoritetin e gjykatës. Ajo u bë anëtare e parlamentit pas lirimit të saj, por ishte një figurë politike hutuese, ndonjëherë duke mbrojtur miqësinë me separatistët e Donbasit. Disa menduan se e kishin kthyer rusët. Sot ajo është krejt e harruar.

A do të ketë statuja të Zelenskyi një ditë? A do t’i vizitojnë njerëzit? Ndoshta nuk do të jemi më të mbërthyer në ciklin e pafund të heronjve të Ukrainës, të kthyer në anti-heronj. Që nga viti 1991 Ukraina ka qenë një vend i pavarur për herë të parë që nga lulëzimi i Khmelnytsky në shekullin e 17-të. Populli ynë e vlerëson atë pavarësi mbi gjithçka tjetër.

Edhe shumë që nuk e pëlqejnë qeverinë e Zelenskyi-t apo sistemin politik të Ukrainës janë të gatshëm të luftojnë për të në vend që ta shohin Ukrainën të shtypur nga një fuqi e jashtme. Nëse heronjtë e kësaj lufte bëjnë gjëra që më vonë njollosin reputacionin e tyre, trimëria e madhe e këtyre ditëve do të vazhdojë të jetojë. Unë mendoj se njerëzit do ta mbajnë mend emrin e xhenierit, Vitaly Skakun. Rreth tij do të ndërtojmë një identitet të ri kombëtar.■ The Economist/ Gazeta MAPO.

*Andrey Kurkov është një shkrimtar ukrainas.