Sylejman Salihu

Është marsi dhe madje është 15 marsi. Diku në orët e vona, derisa gjumi im po bënte eskursionin e tij galaktiave planetare, m’u kujtua “miku” im i letrave FAIK BEJ KONICA. Ishte një bej dhe ishte një bej nga Konica, ajo tokë, tashmë e mbetur dhe e humbur nën Greqinë. Kur e kujtova këtë, vet kjo më ngjalli një trishtim. Sa njerëz të mëdhenj kanë lindur në tokat tona dikur e sot ato toka nuk janë më tonat! Mund të themi se ishin, por s’mund të themi se janë më. Pothuajse nuk ka vend ku të mos ketë një gjurmë shqiptare që dikur ishte e jona, të paktën në Ballkan.

Por le të ndalemi te Faik Beu. Kush ishte ai? Ka shumë që e lavdërojnë, ka të tjerë, madje edhe që e shajnë. Ç’guxim i tepruar për ta sharë? Secili ka ndonjë arsye, por arsye për ta lëvduar ka më shumë se sa për ta sharë. Faiku mund të kishte shumë “kusure” siç thotë Noli, por kishte bërë edhe ca punë të mira e të mbara për Shqipërinë. Që i vogël u largua nga Konica dhe nuk u kthye më kurrë. Por përkundër që nuk u kthye dhe vdiq larg përtej Atlantikut, ai edhe frymën e fundit e kishte dhënë duke menduar dhe duke punuar për Shqipërinë, për atë tokë të shenjtë dhe të shtrenjtë. Për atë Shqipëri ashtu siç ishte, qoftë edhe e vogël, siç e coptuan europianët. E ai jetoi dhe punoi për të. Jetoi dhe punoi pafundësisht, siç ishte i bërë dhe i tërë. Mori dije gjithandej nga mundi dhe gjithandej nga shkoi dhe atë dije e vuri në përdorim për atdheun e tij, për vendin e tij, për lirinë e tij. Ai ishte një princ i madh i kulturës. Ishte i rrallë në sojin e tij në atë kohë. Ishte i veçantë në mesin e të veçantëve. Që i ri u vu në shërbim të atdheut. E donte shumë atdheun, prandaj edhe punonte shumë për të. “Albania” e tij, kjo kryevepër publicistike, a nuk ishte edhe një enciklopedi historike, kulturore, gjuhësore, letrare, politike, që u botua edhe për ta lexuar edhe të huajt? Kaq i ri dhe kaq entuziast të jetë njeriu për vendin e tij në dhera të huaja është e habitshme? Por edhe nuk thuhet kot, se duhet të jesh larg atdheut, që ta duash më fort atë, gjë që edhe vet ai e ka paraqitur në skicën eseistike “Mall’ i Atdheut”. Por intelektualisht këtë mund ta bënte vetëm një mendje siç ishte ajo e Faik Beut, që e donte atdheun e tij pafundësisht dhe dijen që kishte e përdorte për këtë atdhe. Por si e donte Shqipërinë ai? Ai e donte më të mirë, më të lirë, më të mbajtur, më zonjë. Nga kush? Nga njerëzit e saj. Nga ata njerëz, të cilët kapardiseshin me një pushkë në krah, por jo aq për të mbrojtur vendin e tyre, sa për të vrarë njëri-tjetrin edhe për hiç gjë, apo edhe për një kec siç do të thoshte Faik Beu. E Faik Beu i kritikoi dhe i qortoi shqiptarët pa kursim, fuqishëm me kamxhikun e tij të pamëshirshëm, sepse ai i donte ata më ndryshe, më të përparuar,më të qëruar, më të zgjuar, më trima, tamam me vepra dhe me të bëra e jo me fjalë si rrahagjoksa të mëdhenj. Ai i qortonte dhe i fshikullonte ata për fodullëkun dhe paditurinë, për përtesën dhe dembelinë, për budallallëkun dhe djallëzinë. Ai i qortoi ata, sepse ai i donte ata dhe sepse mbi të gjitha e donte Shqipërinë. E donte atë Shqipëri , fundja ashtu si ishte apo si u bë dhe politikisht e atdhetarisht punoi për të. Në kohën kur në Londër po mbahej Konferenca e Ambasadorëve në Londër, për fatin e Shqipërisë, kush mund të ishin më të denjë se Noli dhe Konica që të shkonin atje dhe ta mbronin ekzistencën dhe pavarësinë e Shqipërisë? “Si mund të jetë një vend i robëruar kur ka kaq njerëz të ditur?”- kishte thënë dikush atje. Sepse Faik Beu dinte të bënte mrekullira: me gjuhët dhe poliglotizmin e tij, që ishin aq të shumta, me stilin e tij, që ishte pikant, me dijen e tij, që ishte universale, me sjelljen e tij, që ishte aristokratike, me artin e tij, që ishte i një realizmi kritik, me kulturën e tij, që ishte për t’ u admiruar.Ai ishte një njeri erudit dhe enciklopedist. E kënaqësia e tij shpirtërore ishte muzika që aq çmendurisht e dashuroi dhe e njohu, sa ai e provoi edhe në Londër përpara Greyt, kur u ul në pianon e shtëpisë së tij dhe ekzekutoi ca partitura muzikore të një kompozitori nga fisi i tij i hershëm. A nuk ishte ai që e mrekulloi Apolinerin, kur ky i fundit thoshte se ai e flet frëngjishten më mirë se francezët, dhe a nuk ua korrigjonte edhe gabimet drejtshkrimore në frëngjishte vet francezëve, madje francezëve që merreshin me letrat në gazetari.Faik Beu, ky princ i gjuhës shqipe ishte i dashuruar në Shqipërinë dhe gjuhën shqipe dhe në një rast madje i kishte shkruar të vëllait Mehmet Konicës që të mos i shkruante me gabime, sepse pastaj ai vet Konica, vëllai i ministrit Mehmet Konica, nuk do t’ ia lexonte letrat fare të vëllait! Gjuha dhe atdheu ishin për të mbi të gjitha!Kaq i ashpër ishte ai, sepse e çmonte dhe e donte shenjtërinë e gjuhës shqipe, në të cilën shkroi mjerisht pak, por shkroi fatlumërisht bukur.I dashuruar në libra, sepse ishte bibliofil, ai kishte një bibliotekë të madhe personale tepër të rrallë për atë kohë. Gazetari amerikan Mabille Gennings një nga gazetarët e njohur amerikan të “New York Journal” kishte shkruar më 28 maj 1934 se: “Kënaqësinë me të madhe, përveç kur ka pranë miqt’ e tij, ministri e ndjen kur këndon libra me biografira dhe shënime kronologjike, që zgjeth nga libraria e tij e cila ka më shumë se 1200 libra dhe është nga më të plotat”. Ai kishte një dashuri të veçantë për artin e muzikës dhe kishte vesh të dëgjonte dhe t’ i shijonte kryeveprat botërore të kompozitorëve të mëdhenj. Kudo që kishte shetitur nëpër botë, së pari kishte vizituar koncertet nëpër sallat koncertale të botës apo kishat katolike për të dëgjuar kompozitorët e tij të preferuar si: Betoven, Bach, Moxart, kurse çmendurisht ishte i dashuruar në muzikën e Vagnerit dhe linte kokën pas tij, me të cilin edhe Noli, kur kishte vdekur Konica i kishte kërkuar organistit që të varrosej me muzikën e tingujve të Vagnerit, pikërisht në çastin kur do ta lëshonin në varr trupin e pajetë të adhuruesit të tij, Faik Bej Konicës. Ai kishte vërtetë një shije të hollë, madje mund të thuhet se ishte edhe sqimatar, një njeri, që edhe imtësirat më të vogla i vërente dhe i korrigjonte dhe nuk i duronte apo nuk i toleronte, sepse shija e tij ishte aq e hollë. Kishte shijen e një princi të salloneve të rralla dhe më aristokrate të Europës dhe Amerikës. I shkolluar në Shkodër, Stamboll, Bruksel, Londër, Dizhon dhe Uashington ai kishte marrë aq njohuri, sa të mund të quhej njeriu më i ditur i kohës dhe thuhej se se ishte i tillë madje edhe nga gjithë trupi diplomatik i ministrave në Uashington, kjo nuk kishte asnjë dyshim. A nuk e kishte thënë edhe Sotir Peci në një rast se Faik Konica ishte “enciklopedi që ecën”? Duke jetuar bashkë me Nolin në Amerikë, duke bashkëpunuar edhe për punët e mëdha të Shqipërisë poashtu bashkë me Nolin, Faik Konica ishte njeriu që e kishte frymëzuar këtë të fundit, madje ishte shndërruar një mësues shpirtëror. Vet Noli e thotë njëherë se i detyrohet shumë atij, madje duke e quajtur veten edhe nxënës i tij në fushë të letrave shqipe. Për të qenë më i besueshëm, le ta citojmë peshkop Nolin! “Të gjithë autorët shqiptarë, që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë edhe shkruesin e këtyre radhëve.” A nuk e tregojnë këto fjalë se sa i madh ishte Noli dhe se sa i madh ishte edhe miku i tij, Faik Bej Konica, me të cilin edhe kishin polemizuar ndonjëherë, por edhe ishin takuar pastaj miqësisht, duke u ulur pranë e pranë kur e donte interesi kombëtar i Shqipërisë apo në takimet e veteranëve vatranë, siç kishte ndodhur në festimet e 28 nëntorit të vitit 1937. Madje gjatë një interviste dhënë Nelo Dizdarit Faiku ishte shprehur kështu: “Heronjtë e Homerit çkëmbejin fjalë të ashpra, pastaj bashkoheshin si më parë. Sado  që s’ jemi si ata heronj, m’ u kujtuan, kur u poqa me një fytyrë, me të cilën kam luftuar aq shumë si shok edhe pak kohë si kundërshtar”.