Dokumentari i një regjisori ukrainas për masakrën e Babi Yar të hebrenjve në një kontekst të paparashikuar

(JTA) – A është tani momenti i duhur për të shqyrtuar mënyrat se si ukrainasit bashkëpunuan me nazistët gjatë Holokaustit? Më shumë se një muaj pasi presidenti rus Vladimir Putin pushtoi Ukrainën dhe filloi një luftë që perëndimi e ka dënuar botërisht, e kaluara ka vazhduar të gjejë mënyra për të hyrë në të tashmen. Memorialet e Holokaustit supozohet se u dëmtuan nga forcat ruse, presidenti hebre i Ukrainës Volodomyr Zelensky mërziti historianët me interpretimin e tij të Luftës së Dytë Botërore dhe justifikimi i “denazifikimit” të Putinit është denoncuar gjerësisht si propagandë e pastër. Tani një dokumentar i ri, “Babi Yar. Konteksti,” e çon bisedën një hap më tej. Duke përdorur një koleksion të gjerë të videove arkivore, regjisori Sergei Loznitsa – një nga kineastët më të shquar dhe më të zëshëm të Ukrainës – bashkëpunoi me Qendrën Përkujtimore të Holokaustit Babyn Yar në Kiev për të gërmuar ndoshta kapitullin më të errët në historinë e vendit të tij, kur forcat naziste dhe bashkëpunëtorët ukrainas së bashku vranë më shumë se 33,000 hebrenj. (Babi Yar është drejtshkrimi i rusifikuar për sitin; Babyn Yar është transliterimi ukrainas.) Filmi fitoi një çmim special për dokumentar në Festivalin e Filmit në Kanë të vitit të kaluar, por mbërrin në Shtetet e Bashkuara vetëm këtë javë, pak pasi Loznitsa u përjashtua nga Akademia e Filmit ukrainas për shkak se ishte shumë “kozmopolit” sepse ai refuzoi të bojkotonte kinemanë ruse për shkak të luftës.

Në një letër të hapur, drejtori, i cili nuk është hebre, tha se akuzat kishin konotacione antisemitike; ai gjithashtu u largua së fundi nga Akademia Evropiane e Filmit sepse mendonte se grupi ishte “shumë neutral, pa dhëmbë dhe konformist” ndaj pushtimit rus. Kështu, “Babi Yar. Konteksti” tani mbërrin në një atmosferë shumë të ndryshme nga ajo që Loznitsa e kishte parashikuar fillimisht. Kur realizoi filmin e tij, me theksin e madh jo vetëm mbi veprimet naziste, por edhe për bashkëfajësinë ukrainase, Losnitza nuk ishte i shqetësuar kryesisht për t’i mbijetuar një sulmi rus, por për t’i detyruar bashkëkombësit e tij ukrainas të pranonin të vërtetat e vështira historike për trajtimin e tyre ndaj hebrenjve. (Ai nuk iu përgjigj pyetjeve nga Agjencia Telegrafike Hebraike.) Pamjet përfshijnë disa muaj në vitin 1941, duke filluar në korrik, ndërsa publiku ukrainas përgatitej të mirëpriste mbërritjen e forcave naziste në Kiev. Ka sekuenca paradash të mbajtura për gjeneralët e SS, me burra, gra dhe fëmijë që tundin flamuj me svastika dhe japin përshëndetje të Heil Hitlerit. Anëtarët e buzëqeshur të milicisë duartrokasin me padurim urdhrat naziste që kundërshtojnë Stalinin dhe i trajtojnë hebrenjtë si bashkëpunëtorë komunistë si pretekst për t’i grumbulluar dhe vrarë ata. Ka skena të tmerrshme të ukrainasve që fshikullojnë dhe rrahin grupe të mëdha hebrenjsh dhe organizojnë grupe të mëdha burrash dhe grash që gërmojnë me gëzim llogore në periferi të qytetit, qëllimi i të cilëve nuk është i vështirë të merret me mend.

E gjithë kjo është një prelud i tmerrit qendror të Babyn Yar: vrasja masive, në një hark kohor treditor në shtator 1941, e hebrenjve nga duart e ushtarëve nazistë të ndihmuar nga autoritetet ukrainase. Ajo u parapri nga një urdhër zyrtar nazist për të spastruar Kievin nga 150,000 hebrenjtë e tij dhe për të ekzekutuar të gjithë ata që refuzuan të largoheshin. Filmi tregon tekstin e këtyre urdhrave dhe imazhet statike të varreve masive, të vendosura mes pamjeve video të jetës së përditshme në qytet në atë kohë (nuk kishte asnjë filmim video të masakrës aktuale). Më vonë, pasi territori ndryshoi nga sundimi nazist në sovjetik, ne shohim dëshmitarë okularë që japin dëshmi për atë që ndodhi, duke përfshirë një ish-ushtar SS që fajëson komandantin e tij për urdhërat e shfarosjes. Në një sekuencë rrëqethëse, një grua përshkruan gati se ishte përdhunuar nga duart e një burri që kishte menduar se ishte nazist, por doli të ishte një polic ukrainas; një tjetër thotë se i mbijetoi një skuadre pushkatimi vetëm duke u shtrirë mes grumbujve të të vdekurve. Menjëherë pas kësaj, na thuhet, gryka Babyn Yar që mbante trupat u mbush me mbeturina industriale.

“Babi Yar. Konteksti” nuk është hera e parë që Loznitsa heton kujtimin e Holokaustit në Evropë. Tepër pjellor, ai punon si në filma dokumentarë ashtu edhe në filma fiction, duke gërmuar në kapituj shqetësues të së kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes së Evropës Lindore. Filmat e tij të mëparshëm përfshijnë dokumentarin e vitit 2005 “Bllokada”, për rrethimin nazist të Leningradit, dhe “Austerlitz” të vitit 2016, një profil i kampeve naziste të përqendrimit në mishërimin e tyre të sotëm si vende turistike. Sjellja që filmi kapi mes vizitorëve (si marrja e selfieve në portën famëkeqe të Sachsenhausen “Arbeit Macht Frei”) shërbeu si një koment mbi statusin e deformuar të kujtesës së Holokaustit për publikun e gjerë. Tani, Loznitsa ka arritur statusin unik të tjetërsimit në dukje të të gjithëve në Evropë – e gjithë kjo ndërkohë që filmi i tij nuk bën gjë tjetër veçse tregon pamje dokumentare të një gjenocidi hebre. Publikimi i filmit po promovohet në Shtetet e Bashkuara si një masë solidariteti me Ukrainën, me kinemanë e Forumit të Filmit që zotohet të dhurojë të gjitha shitjet e biletave gjatë ditës së hapjes për organizatat ukrainase të ndihmës.

“Babi Yar. Konteksti” hapet të premten në Forumin e Filmit në Nju Jork.