15 JANAR 1877 – KONVENTA E BUDAPESTIT

Mbahet në 15 janar të vitit 1877 nje takim me dyer te mbyllura midis Franc Jozefit, carit rus Aleksandrit të Dytë dhe kancelarit të Gjermane, Oto von Bismark. Kancelari i Gjermanisëe, Oto von Bismark i siguroi carit ruse, se “nuk jam i interesuar në debatin për luftra territorialesh”.

Pas humbjes së disa kryengritjeve popullore në vitin 1876 në Ballkan nga Perandoria Otomane, Rusia pretendon të bëji një luftë kundër armikut tij të vjetër. Në 8 korrik të 1876 u nënshkrua ’’ Konventa imperiale’’ nga ministrat e jashtëm rusë Aleksandër Mihajlloviç Gorçakov dhe austro-hungarezi Gyula Andrásy në fshehtësi, në qytetin e perandorisë austro-hungareze, Budapesti.
Konventa Imperiale ishte një marrëveshje e politikës së jashtme në mes Austro-Hungarisë dhe Perandorisë Ruse, në prani të Car Aleksandrit të II-të dhe perandorit Franc Jozefit. Marrëveshja u arrit në zgjidhjen e përbashkët të çështjes lindore(perandoria osmane). Kjo ishte e nevojshme nga problemet e brendshme të Perandorisë Osmane dhe të interesave të pushtetit të dy fuqive të mëdha në Ballkan. E mandej marrevëshja e ndanë Ballkanin në sferë influence austriake dhe atë ruse.

Pikat kryesore të Konventës(marreveshjes) së Budapestit ishin:

• Në rast të një sulmi rusë kundër Turqisë duhet Austria të mbajë një qendrim “neutralitet mirëkuptues”.
• Pas luftës nëse fiton Rusia ka të drejtë Austria ta pushtoji Bosnje – Hercegovinën, por me kushte qe të mos te marri Sanxhakun e Novi Pazarit.
• Serbia, Mali i Zi dhe pjesa e ndërmjetme e Bosnje – Hercegovinës të jenë dy shtete ne një zonë “neutrale”, qe do te thote te mos preken.

• Pasi të humbi luftën Perandoria Osmane, atëherë Austro – Hungaria dhe Rusia duhen të kontribuojnë në vendosjen e balancave ne gadishullin e Ballkanit, prej një numër shtetesh sovrane, qe të mos lejohen qe te behen bllok shtetesh sllave në aspektin e fuqisë ushtarake sepse si tendencë për agresione rrezikojnë ’’ekuilibrin europian.’’
• Stambolli ose “Konstandinopoja” dhe zonat përreth duhet te jene “qytete të lira”.
• Rusia duhet te marre Besarabine(Moldavine).
• Bullgaria, Shqipëria dhe shtetet brënda vilajetit të Rumelisë(500 vjet asht quajtë prej osmaneve Rumeli; ishte nje rajon-vilajet i madh i pushtuar nga otomanet qe perfshinte Çamerine, Maqedonine, Greqine e Mesme e perfundonte ne Turqi) duhet të jenë të pavarur.
• Thesalia, e përbame prej Epirit dhe prej Kretës duhet të perfshihen në Greqi

Marrëveshja e shpalljes së Stambolli një qytet “i lirë”, nuk ishte pjesë e përmbajtjes të konventës sekrete. Ajo u ndal në një marrëveshje shtese edhe më shumë sekrete se ajo me siper. Nga këto dokumente pasqyrojnë atë se cari rus i dytë në atë kohë synonte në faktë sikurse paraardhësi i tij, Car Nikolla i I-re, të zbatonte projektin grekë(ishte nje plan per ta copetuar perandorine osmane nepermjet nje lufte ruse-turke) më në fund koha erdhi. Ai ndjente obligim moral për ta realizuae kët andërr të paraardhësit tij. Një principë i udhëhiqte dy perandoritë; Perandoria Osmane duhet të shkatërrohet me çdo mjet. Ballkani duhet të jetë sfera e ndikimit të perandorive Austro – Hungareze dhe Ruse.Të dy shtete kishin miratuar nuskën e saj me një shqiponjë dykrenash, që e kishte pasë dikur Perandoria Bizantine, ku ishte përdorur edhe nga Palaiologos(dinastia greke që sundoi në krye të perandorisë Bizante në Kostandinopojë të Turqisë)
Për Austrinë ishte e rëndësishme se Rusia nuk pretendon, nuk pranon ” shtete mëdha, kompakte sllave në Ballkan, e cila mund të ndikojë te popujt sllavë qe janë nën perandorine austro-hungareze.
Traktati i Budapestit ishte një prej disa marrëveshje të fshehta me të cilat Rusia i kërkoi ta siguronte dhe ta mbështete idene e neutralitetit nga ana e Austrisë(pra kur të fillonte lufta ruse-turke të mos sulmonte në Ballkan ndonjë shtet sllavë). Përveç marrëveshjes së viti 1876 te mbajtur në qytetin Imperial të Budapest ne mars të vitit 1877 u nënshkrua një shtesë ne marreveshje.
Gjithashtu, në një takim me Britaninë e Madhe më 18 marsë te viti 1877 u vendose që Rusia do te ndjeki nje politike të mos lejimit të zmadhimit territorial të shteteve sllave në Ballkan.

Mizoria turke e ushtruar kundër popullatës bullgare shtyu apo me mire me thene e pershpejtoi Rusine per t’i shpallur luftë Perandorisë Osmane në prill të vitit 1877 dhe pas një kohë të shkurtër peranodria osmane u shkatërrue, pra u pushtue nga Rusia. Menjëherë u mbajtë në Turqi konferenca e fuqive të mëdha për kushtet e armëpushimit midis Rusisë dhe Turqisë nëpërmjet një traktati që u quejtë Traktati i Shën Stefanit. Në Traktatin i Shën Stefanit u detyrua të njohe Perandoria Osmane, pavarësinë e plotë të Rumanisë, Serbisë dhe Malit të Zi.
Ne dispozitat kryesore ishte krijimi i një shteti të madh bullgar, i cili duhet të shtrihet deri në jugë të Ballkanit si madhesinë e shtrirë te Deti Egje dhe në perëndim te Liqeni i Ohrit. Kjo lloj dispozite, që i lejonte te aneksonte Bullgaria sipas orekseve shoviniste në Ballkan ishte për Austrinë dhe Britaninë e Madhe aktë teper fyese dhe e papranueshme. Madhësia e territorit te Bullgarise ishte në kundërshtim flagrante me Traktatin e Budapestit.
Rusia shkaktoi një krizë serioze diplomatike mes fuqive të mëdhaja evropiane. Në Ballkan, trazirat shpërthyen në popullsinë muslimane shqiptare kundër dhënieve të territorit sipas pazarllëqeve te Rusise pa dijenine e fuqive te medha. Per të shmangur një tjetër konfliktë lufte u mblodhe me te shpejte Kongresi i Berlinit. Duhet të theksohet gjithashtu se ka ndodhur një ’’ foederis casus’’ – një ’’shkakë për luftë’’. Në këtë incidentë diplomatikë ishte fakti se Rusia i kishte vendosë pa dijeninë austro-hungarezve dhe anglezve.

Megjithatë, duhet pranuar se marrëveshja e Budapestit, pavarësisht nga këto aspekte negative, ishte akti i parë diplomatik ndërkombëtar që pranoi në parim idenë e krijimit të një shteti Të Pavarur Shqiptar. Kjo ide ishte e Austro-Hungarisë, e cila u nis nga interesi për të krijuar në Ballkanin Perëndimor një barrierë kundër ekspansionit serb drejt Adriatikut e Maqedonisë. Tjetër randësi ishte se popujt e ballkanit u çliruen nga robëria gati 500 vjeçare turke. Apo ju tregue kufiri i andrrës shoviniste – imperialiste të Rusisë në Ballkan nga fuqitë e mëdha.