Shefqet Meko: NJË LIBËR PËR SOT, NESËR DHE PËRTEJ…

 

-“Të bijtë e diellit të Jugut” si një “gërmim arkeologjik” i publicistit  Petro Lati-

 

Në  ditët e sotme, shumë  shkrime sjellin citime nga të mençurit e Lashtësisë Greke, ndër të tjera edhe për të  rrëfyer një lloj eruditizmi. Këtë lloj të shkruari e lakmojnë jo pak autorë, veçse kur mbaron së lexuari librin e gazetarit të mëvetshëm Petro Lati, për nëntë figura të shquara të Jugut Shqiptar, që autori krenarisht i quan “Bijtë e diellit të Jugut…” në heshtje thua: “Ç’pasuri   të shkëlqyer paskemi dhe sa pak kemi ditur…” dhe, si  në sekuenca filmike, të vijnë në mendje heronjtë realë të autorit: Dhimitër Anagnosti,  regjisori i madh që filloi karrierën me kamerë në duar, Jorgji Gjikopulli, piktori me  “penelata të përlotura”, Lefer Çipa, njeriu i madh i këngëve që i dimë përmendësh, Neço Meço, krijuesi i madh me vizionin e shekullit që jetojmë, por me “fat që mos e paçi kurrë..”, Odhise Grillo, talenti i rrallë i rrëfimeve për fëmijë, që “nuk dha shpirt pa parë Atdheun”, Perikli Sheti, doktori i talentuar që shërbeu për të lehtësuar dhimbjet duke ikur nga Shqipëria me dhimbjen më të madhe, Petro  Marko, drama e një luftëtari ta pashoq, që erdhi dhe iku me ideale të mëdha, Robert Ndrenika, aktori i dashur i gjithë brezave, i cili nuk mplaket kurrë dhe Spiro Çomora, talenti që shëtiti nëpër Ballkan dhe lulëzoi në Shqipëri duke “vdekur më këmbë” …  Të gjithë së bashku dhe secilin veçmas, Petro Lati  i “gdhend” në fjalë shqip, i portretizon me karakteristikat rrënjësore, duke na dhënë një pejsazh publicistik të arrirë dhe për të mbetur në etazherët e libradashësve si një “Vlerë Gjithëshqiptare”.

Them me bindje se në këtë libër jetëshkrimesh,  bregasi i talentuar Petro Lati, vjen si një Cvajk shqiptar, që me fantazi dhe realizëm na sjell të prekshme dhe emocionalisht të lexueshme jetën e disa prej figurave të spikatura  të kësaj krahine qytetare e patriote të Shqpërisë me “shikim nga deti, andej nga perëndon dielli”. Jeta e tyre, me ëndrrat e rinisë, pasionin, punën, talentin, andrallat dhe dramat e kohës, sikur “transfuzohen” brënda teje, falë mjeshtërisë  portretizuese të autorit që jeton “jetën e tjetrit”. Së paku kështu e kam ndjerë leximin e kësaj vepre prej 512 faqesh, botim i “Ombra CVG”, me redaktor shkrimtarin shqiptaro-kanadez, Faruk Myrtaj. Sinqerisht e kam të vështirë t’i përcjell lexuesit ato momente krenarie që të ngjall ky libër, të cilin e shfleton me ëndje dhe të kthehet si një fantazi letrare, me drithërimën që të fal mjeshtëria e autorit edhe pse ke të bësh me  njerëz të vërtetë të Jugut tonë.

Petro Lati, e fillon këtë libër duke  të rrëfyer me krenari të pashoqe  dashurinë e vet për vendlindjen. Me sa duket vetëm kjo lloj dashurie është “testamenti” i vërtetë, që  ai ka trashëguar nga “Bregu shqiptar” dhe do ta trashëgojë pa nevojën e “noterizimit” nga   kadastrat e sotme, të cila realisht janë bërë “varri” i pronarëve të vërtetë…Kjo dëshmohet aq qartë edhe në “gërmimet”  dhe “gjetjet historike” për Bregun dhe veçmas për fashtin e vet  Ilias-Vuno.

Parathënia “Përtej mjergullës së Mjegulloshit”, që paraprin botimin në fjalë, për mendimin tim është një “kirurgji historike” që Lati ja ofron lexuesit për t’i rrëfyer gjëra të patreguara më parë, për të kthjelluar turbullira rreth kësaj pjese të ndritëshme të historisë,  qëndresës dhe vetë ekzistencës  shqiptare.

Petro Lati të “merr përdore” në vendlindjen e vet, në Himarë dhe në gjithë  Jugun e Jontë, që ka vërtet një trashëgimi të rrënjësuar shqiptare dhe po aq patriotike. I rritur me kokra ulliri,  kësaj peme të jetës, që është në thelb historia e himariotëve, ai na përcell kujtime dhrithëruese për  ullirin e  moçëm shqiptar, rreth të cilit janë kënduar këngë dhe vaje, është derdhur djersë e mund, përzier me dashuri, paqe dhe shpresë.

Ky shkrim, që është një  “portë hyrëse” e librit, të ve në mendime, shtron pikpyetje, të cilat besoj se nuk mund të kalohen në heshtje. Autori rreket t’i japë Bregdetit hapësira të reja, një mjedis mesdhetar, me njerëz të dalë e të “gjezdisur.”

Autori jo vetëm “shkruan” vetveten, por thërret  modestisht edhe të tjerët, citon fjalën e tyre dhe ndihet disi i çlirë. Të bie në sy referenca  që sillet nga Dhimitër Anagnosti, i cili është sipari i kësaj plejade “dishepujsh”. Më ka ngelur në mendje ilustrimi që sillet duke cituar regjisorin nga libri “Ulliri, pema e dhimbjes”: “Me tingujt e kembanave, çdo mëngjez niseshim për në shkollë, se sahat nuk kishin të gjitha shtëpitë…Këmbanave u binte kujdestari plak i shkollës, barba Petrua, që vishej me kostum të zi dhe bombe në kokë, kishte qënë kurbetlli në Francë”…

Bregu ynë, ishte dhe mbetet urë me “dy korsi”, pra me vajte-ardhje drejt perëndimit dhe kjo dëshmohet edhe nga jeta e  nëntë  “bijve të diellit të Jugut”.

Një nga temat më të nxehta që trajton në hyrje të librit janë edhe fakte nga historia e krahinës, të cilat ka ndodhur të lihen mënjanë. Petro Lati ka guximin të dalë me “konkluzione historike”, veçmas kur flitet për atë tokë ku ai u lind, ëndërroi dhe kurrë nuk u bë “bukshkalë”. Me fuqinë  që të jep atdhedashuria e “qëndisur” në shpirt  dhe e “projektuar” në mendje, Lati vjen në këtë libër me një ide përmbysëse, vërtet të guximshme. Ndryshe nga ç’kemi mësuar në shkollë, ndryshe nga ç’na ka thënë historia letrare, ai  konkludon se “Këngët e Milasaos” të  Jeronim DeRadës nuk janë për Shkodrën, por për “Bregun” e himariotëve. Me dritën e dijeve të veta ai shkruan:

“Pranë Vunoit shtrihet një kodër  e madhe, ku një grusht lisash nuk mund të fshehin një terren të mbushur me shkurre, driza, përrare, shkurt: një mjedis sa i virgjër, aq i sertë e i vështirë. Quhet Skutara. Një emër paksa i çuditshëm, sepse  njëherësh të kujton Shkodrën, që në kohën e lashtë thirrej “Skutari” … Pikërisht këtu autori me guximin e dijes së vet, disi “lakuriq” nga nostalgjia për vendlindje  thotë… “Ky emër, “Skutarai”, mjedisi piktoresk, toponimet rreth e rrotull, kanë nxitur disa studiues të argumentojnë se “Këngët  e Milosaos” e kanë burmimin nga ky vendbanim i hershëm dhe nga gjithë krahina e Himarës…Kjo poemë të nxit të besosh se nuk ka lidhje me Shkodrën, sikurse është menduar më parë.”

Petro Lati nuk rrëfen thjesht nga verbëria e dashurisë për vendlinden dhe krenaria  e rrënjëve të veta. Ai, sikurse thamë, gërmon me pasion arkeologu, sjell shumë detaje, cikërima që provojnë tezën e “përmbysjes”, ku referencat janë më kokëforta.  Si njeri i modestisë dhe së vërtetës, ai nuk bërtet “Eureka”, por të rrëfen se i pari me këtë ide ka qënë poeti Sulejman Mato, i mbështetur më pas edhe nga eruditi i kulturës shqiptare Moikom Zeqo, si dhe konfirmimet toponomike të  rreshtuara edhe nga Prof.Dr. Bardhosh Gaçe. Thënë shkurt dhe thjesht, duke lexuar  shënimet e Petros, bindesh se De Rada nuk bën fjalë për Shkodrën, por për Bregun e Famshëm Shqiptar. Të dhemb fakti se si janë lënë mënjanë të vërtetat gjeo-toponomike, por me sa duket kjo është “drama shqiptare”…

Unë do thosha se ky libër ja vlen të lexohet qoftë edhe për këtë ese-“arkeologjike” përmes së cilës Petro Lati mbështet idenë e një histo-letërsie “ndryshe” duke ardhur me prova, fakte dhe të vërteta se “Shkodra nuk del në det” dhe se “Bregu sheh nga deti….” Autori me durim sjell shumë detaje, madje edhe vogëlsira gjuhësore dhe toponomike për të vërtetuar se De Rada 22-vjeçar këtë poemë ja kushtoi “Shkëlqesisë së Tij General Brigadier, Komandator, Zotit Dhimitër Leka…”

Petro Lati ndihet, mirë kur në një “linjë me autorin”, është edhe Ismail Kadare kur shkruan “Duket sikur tërë këtë  histori nuk e tregon një pendë shkrimtari, por bregu i detit, këmbanat e kishave, ulinjtë e shkundur, rrugët e përbaltura të fshatit(!), tërmeti që dredh tokën”.

Eseja për vendlindjen shkon rreth 40 faqe, por është aq e thellë, aq e detajuar saqë të bën të ndihesh bregas. Fola disi gjatë për këtë “portë” të librit,  sepse në të vërtetë, autori ka dashur për të na rrëfyer se ky është djepi ku janë lindur e rritur “Bijtë e diellit të Jugut’… Dhe unë jam dashuruar me këtë libër për dy arsye: Im atë ka qënë xhandar me karabinerinë italiane në Qeparo-Borsh nga ku është arratisur (1942) dhe u bë partizan duke ju bashkur çetës së Mustafa Matohitit. E dyta, unë kam bërë “muajin e mjaltit” në Dhërmi, pasi (ditën e dytë të martesës) kam fjetur një natë jashtë në hollin e Hotel Turizmit Vlorë… Lexuesit e rinj e kanë të vështirë ta kuptojnë ironinë e këtij fati, por unë shkruaj për ta dhe brezin tim. Thjesht ai më ka dhënë një “perlë shqiptare” me librin e vet.

Mendoj se Petro Lati ka arritur të realizojë një botim unik. Një libër “koleksion figurash” nga Bregu Shqiptar, që mund ta shijosh gati njësoj edhe po ta lexosh nga fundi drejt fillimit dhe nga fillimi drejt fundit. Është një histori treguese e “qepur” me tegelin e fjalës shqipe, që autori di ta përdorë mjeshtërisht duke ilustruar me referenca dhe mendje të mençura, që unë shpesh e kam vështirë ta bëj me atë përpikmërinë e tij të admirueshme

Duke shpenzuar kaq radhë për “esenë arkeologjike” të  Bregut dhe vendlinjdes së autorit, shkarazi do përpiqem të cek disa nga momente pikante  të “Bijve…” që afrohen në faqet e këtij botimi me një fjalor të pasur, me detaje të mahnitshme, shpesh të pa dëgjuara më parë. Në këtë plan, libri në fjalë është një enciklopedi e bukur e fjalës së zgjedhur, mendimit të “fermentuar” dhe deduksioneve  befasuese.  Në këtë plan Petro Lati,  me librin e vet, është edhe “shkrumb” i atyre tezave antishkencore për historinë e Bregut, të nxitura nga segmente të cakuara, që nuk u përgjigjen të vërtetave historike.

“Unë jam një himariot nga Vunoi, i lidhur me atë truall, thotë Anagnosti. Bregdetasit janë kryelartë, kapedanë, por edhe fodullë…Nuk i kanë njohur pushtuesit…. Krahina e Himarës në mesjetë, por dhe në kohën e Turqisë, ka patur venomet e veta…ata në një mënyrë i ka plazmuar deti dhe mali. Përpara ishte një hapësirë e madhe, Italia dhe Mesdheu… Ajo krahinë ka mal, pak tokë, e cila nuk është fushë, është një tokë e bërë, e punuar, duke hequr gurët, duke bërë mure…Tokë e fituar…. Deti është ai që i jep Himarës të veçantën. Gjithmonë ka komunikuar përmes detit me Italinë, me Greqinë…Por shumë pak me Shqipërinë, në brendësi të saj….

Ekonomia ishte e pamjaftueshme. Kështu që vetvetiu do të iknin. Kjo hapje ka prurë një mentalitet tjetër. Aty fliteshin tri gjuhë: greqishtja, italishtja dhe anglishtja. Në Vuno, Himarë, gjithandej, sepse ishte një gjë normale të fliteshin këto tri gjuhë. Për të shkuar që andej për në Vlorë, duhej të kaloje male, kurse në Itali dhe në Korfuz shkoje më shkurt. Aty merreshin të gjitha materialet industriale, pajat e nuseve, orendi e më the të thashë.”

Petro Lati nuk sjell jetëshkrime apo biografi. Ai depërton thellë tek heronjtë e vërtetë të cilët, pasi kanë bërë “inkubacionin” letrar tek autori, na rikthehen siç janë, të vërtetë, të bukur, frymëzues, por me “penelata” fjalësh që janë përpunuar tek  laboratori krijues i autorit.

Dihet se Petro Lati ka lënë gjurmët e veta në televizionin  publik shqiptar me emisione të spikatshme në fushën e kulturës, artit dhe historisë shqiptare. Në libër Petros i mungon kamera dhe “loja e ekranit” ndaj ai bën një kujdes të veçantë që  heronjtë e zgjedhur të vinë  sa më të plotë tek lexuesi, dinamikë, shpërthyes dhe të veçantë siç realisht kanë qënë. Ndaj në çdonjërin prej tyre ai ka mundur të kapë pikantet, duke mbetur gjithmonë njerëzor dhe i besueshëm në  përshkrimet e veta.  Psh. Dhimitër Anagnosti  sikur fillon  nga “pika zero” dhe ngjitet drejt artit regjisorial shqiptar, duke u bërë një figurë e spikatur e këtij arti kompleks. Anagnosti, që vjen gjithë ndroje në Tiranë, pastaj fati e çon me studime   në Moskë për të qënë një nga kinoperatorët e parë shqiptarë. Unë përherë kam pyetur veten qysh në rini dhe veçmas kur mësoja se disa shqiptarë “dilnin jashtë” për studime, me bursa apo specializime…Cili ishte kontrasti? Si ndihen kur vijnë?… Dhe për çudi Anagnosti jep përgjigjen që kam pritur:

“Kur u ktheva në atdhe,…mu duk i vogël, i ngushtë, një provincë e përgjumur. Një student i lirë papritmas e sheh veten në mjedis fizikisht të ngushtë, ziliqar, dyshues e deri i  rrezikshëm”.

Anagnosti flet më bukur se të gjithë dhe për të gjithë ata që “ktheheshin nga jashtë”…Madje ky përcaktim sikur është bërë edhe për sot. Në jetën e Anagnostit dhe më pas në “çiftin Anagnosti” të rrëfehet bukur çdo detaj që ka një mesazh të posaçëm, gati ultimativ…

Jeta e Jorgji Gjikopullit nuk i ngjan asaj të regjisorit të madh Anagnosti. Familja e tij i rikthehet vendlindjes duke lënë Greqinë ku kishin emigruar dhe ku “hante njeriu njerinë”, siç shkruan autori, duke të kujtuar se egrësia njerëzore në Ballkan është  gati e ngjashme kudo. Gjikopulli bëhet artist me vlera në artet pamore duke, duke arshivuar 12 vepra në Galerinë e Arteve dhe duke dokumentuar rreth 115 vepra artistike.   Petro Lati duke sjellë referenca të besueshme si nga i madhi Abdurrahim Buza, ashtu edhe nga të tjerë; ai i bën një “autopsi” profesioniste gjithë veprës së piktorit të bregdetar, që me ngjyrat e veta është bërë i njohur  në artet pamore.

Natyrisht kur gjen në historinë e Bregut edhe kontribute nga vendlindja jote ndihesh mirë, siç del në këtë jetëshkrim edhe ish-mësuesi Xhelal Starova nga Pogradeci, që zbuloi dhe inkurajoi talentin e Gjikopullit. Petro të zbërthen  dekodon përmes nuancave të ngjyrave çdo vepër të spikatur të piktorit pasionant duke të shokuar  më tej edhe me “bakshishin” e ish-kryeminstrit shqiptar Mehmet Shehu, duke të sjellë një realitet të habitshëm të kohës së  çuditshme që jetuam…

Lefter Çipa, ky talent i madh i këngës së Jugut, vjen dhe ikën përmes këngës në këtë libër  mozaik figurash bregase Ai është përjetësuar në shumë vargje dhe këngë që brezat tanë i dinë përmendësh dhe shpesh kanë njehsuar autorin me pseudonimin “Populli”. Por Petro Lati bën kujdes që  të “rizbulojë” autorin e vërtetë të këngeve që ne i kemi kënduar sa e sa herë në dasma dhe sebepe siç është “Thëllëzat që hedhin valle, moj thëllezat…” apo dhe shumë këngë të tjera aq popullore ku Lefter Cipa ka qënë “brumatriçja” e vargjeve të bukura…

“Po, unë jam lab. Jam nga Piluri i këngëve brilante… “Ballkoni i Rivierës”, thotë autori i mijra vargjeve tashmë aq popullore. “Pilur do të thotë  shteg malesh, flokë bore”-ky është Lefter Cipa, që e ka lënë shtëpinë e vet si një muze të këngës dhe vargjeve, ku ai është aty, duke kënduar “O shokë vdeksha nga kënga”.

Në të njëjtën linjë Petro Lati të jep “identikitin” e Neço Mukos, këtij “marathonomaku” që reformoi këngën himariote, dhe bëri aq shumë për të përjetësuar këngën dhe kulturën tonë, deri në kafen e fundit në vendlindje, në gulçimën tronditëse “Mos paçi fatin e Neço Kukos!”. Autori i sa e sa vargjeve që bartin shpirtin e paepur dhe dashurisë së një populli, “babai” i vargjeve “Moj nepërka pika pika”, u la në harresë, por Petro Lati e “ringjall” duke gërmuar në arshiva dhe botime  duke i dhënë dritën e merituar një talenti popullor.

Për Odhise Grillon, autori e fillon “portretin”  duke medituar për fjalën. “Fjala i ka dhënë kuptim jetës”, shkruan Lati. Ajo është si një gur i çmuar; na lidh domosdoshmërisht me të tjerët…”. Edhe ky botim i autorit dëshmon këtë, sepse në gjithë faqet e librit, është fjala dhe vetëm fjala, ajo fjalë shqip e përzgjedhur kujdeshëm që “na lidh domosdoshëmrisht me të tjerët”…Pa këtë mrekulli shqipe ne nuk do dinim se kush ishim dhe nuk do mund të ëndërronim se kush mund të jemi.

Odhise Grillo, për autorin, është një “thesar i fjalës shqip”, por ndryshe nga “aktorët” e tjerë të “dirigjuar” nga Petro Lati, Grillo magjinë e fjalës shqip e “investon” për brezat e rinj, vogëlushët që bëjnë belbëzimet e para dhe më këtë plan shkrimatri Odhise Grillo është një “vullkan që nuk shuhet”.  Ai ka redaktuar 1500  libra për fëmijë dhe me qindra botime të veta.

Atdhedashuria e Odhise Grillos është e pashoqe, e rrallë, sikurse citohet edhe poeti shkodran Xhahid Bushati tek shkruan: “Kush nuk e do Odhisenë/Nuk e do Mëmëdhënë…”

Është pikëlluese shpirtikja e kësaj legjende të shkrimatrit për të vegjël. Petro Lati duket se e përjeton në çdo ndjeshmëri nervi ikjen unike të Odhisesë, që e rrëfen aq njerëzishëm përmes rrëfimit të vajzës së vet…Edhe pse “vdekja klinike” e kishte “pushtuar” qysh në Amerikë, atij i “iku shpirti” vetëm kur iu tha se “ishte në Tiranë”…Petro Lati të bën  të mos i kontrollosh lotët e shpirtit ndërsa të “pikturon” talentin Odhise Grillo.

Jeta e mjekut Perikli Sheti të shpaloset pas  “protretit” të Odhise Grillos. Ka një kontrast të madh rrjedha e fatit të këtij mjeku të talentuar, që regjimi u mundua t’ja vriste shpresën dhe talentin, por nuk mundi…Autori  kërkon të rrëfehet si “skluptor”, kur  tregon jetën e këtij njeriu human… Petro rastësisht ka qënë pacient i mjekut që studjoi në ish-Bashkimin Sovjetik.

Jeta e Perikli Shetit është një dramë e së padrejtës, e cila gjen dritën e lirisë në Amerikë, ku mjeku i talentuar “rigjen” miqtë, që nuk ja rrëfente sistemi i dyshimit ndaj vlerave… Si askush tjetër, Petro Lati rrëfen me “bisturinë” e fjalës jetën  e dhimbëshme të Perikli Shetit… “që është një emër i lartë në Vuno dhe Himarë e në gjithë vendin…që ka shpëtuar mijra jetë.”  Në tri dekada shërbimi në kirurgji ai “ka kryer 17 mijë operacione”, thotë autori. Mjeku i talentuar e rigjeti veten larg Shqipërisë, në Amerikë ku liria e individit është themeli i ekzistencës së çdo qënie  njerëzore…

Ka një tjetër dramacitet jeta e Petro Markos, idealistit të madh të shekullit që shkoi. Ai është nga ata shkrimtarë  dhe mendimtarë të  mëdhej që i kapërcen kufijtë shqiptarë disa herë. Petro Lati sikur e shikon  jetën e Markos “përmes syve” të bashkëshortes pogradecare piktores Safo Marko. Jeta e shkrimtarit është një trazim pa fund, por edhe një qëndresë e pashmbullt ndaj konformizmit neveritës të kohës që shkoi. Kur depërton në jetën e Petro Markos, shkruar mjeshtërisht nga Lati, të dridhet shpirti për fatin familjar të këtij “nobelisti” të fjalës së lirë, që mundi të shkruante, siç shënohet diku “vetëm 5% të atyre që kishte menduar”. Të mendosh ikjen e këtij idealisti të letrave, dhimbjet që i shkaktoi regjimi atij dhe birit të vetëm të talentuar (Madus së Petro Markos) po aq sa i ati, sikur bie në një humnerë keqardhje. Publicisti Petro Lati  të përfshin në drithërima  me “magnitutë tërmetesh”, sepse e tillë ka qënë realisht jeta e emankut të autorit, shkrimtarit të stoicizmit krijues shqiptar, Petro Marko. Ai luftoi heroikisht tërë jetën, siç shkruan Lati, si “njeri i së ardhmes, por jo i kohëve që jetoi”.

Në jetën e aktorit të madh, nga Bregu, Robert Ndrenika, sikur gjen një rrejdhë disi normale të jetës, krahasuar me dramën e madhe Marko. Autori i librit “Bijtë e diellit të Jugut”, me një mjeshtëri të rrallë, në “magjen” e vet rrëfyese, të bën të jetosh  me çdo “bir të Jugut”. Ai nuk ngurron të të thotë se janë miq me Robert Ndrenikën, por kur futet në hullitë e rrëfimit Lati e fut fjalën e vet  në “kudhrën” publicistike e krijuese duke të rrëmbyer në momente, drama dhe “tehe rreziqesh” që ka kaluar Ndrenika i madh, i cili është bërë pjesë e memories sonë si spektatorë  dhe ithtarë të talentit të tij, që në një kohë dhe sistem tjetër do ishte “Yll Hollivudi”.

Spiro Çomora, është si një “kapak floriri” për  librin e autorit, sepse në jetën veprën dhe kontributin e tij, njeriu mëson se sa  seriozisht e ka pasur ai brez artin, kulturën, fizionominë  qenësore shqiptare dhe mbi të gjitha trashëgiminë për brezat. Mjafton të “përtypësh” ato që thuhen për Çomorën, veprat e tij, përkthimet, kontributet, të qeshurën pambarim që na sjell me “Karnavalet e Korçës” dhe plot të tjera,  dhe ndihesh krenar për këtë intelektual krijues që “vdes më këmbë” duke mbetur i pavdekshëm.

Nëse lexon kujdesshëm jetën e Çomorës, ajo është një “tabllo shqiptare” që nuk u zhduk dot në ecejaket e hershme në Korfuz e gjetkë dhe mbeti si një Monument Kulture buzë Jonit.

Të gjithë “Të bijtë…” e Petro Latit janë një  “Panteon”   plot dritë i artit dhe intelektualizmit shqiptar, që mbeten frymëzim për lexuesin dhe brezat.Një nga meritat hulumtuese të Petro Latit në librin e tij është se ai ka mundur të realizojë një “dialog mbarëshqiptar” rreth “bijve të Jugut”. Autori  i ka kushtuar kohë, vëmendje dhe “shfeltim pa fund” për të  rrëfyer  jetën e personazheve reale, edhe me referencat pa fund që vijnë nga Shkodra, Prishtina, Vlora, Tirana  dhe deri nga Çikago në Amerikë apo Parisi në Francë. Shkurt, Petro Lati ka punuar që të shkrijë si “llavë çeliku” mendimet dhe vlerësimet për  “ Të Bijtë e Diellit të Jugut”. Është puna e autorit, fantazia dhe realizmi publicistik  që vendos këtë botim denjësisht në radhën e botimeve serioze që brezat e ardhmë do të interesohen dhe  befasohen sepse nuk ka një libër të dytë me një “kondesim” vlerash shqiptare si “Të Bijtë e Diellit të Jugut”.

 

Shefqet Meko

Minneapolis, Maj  2022