Ndue Gjika: Një kafe me “Kalorësit e shiut”

Pak nga sa e çfarë mund të thuhet rreth vëllimit përmbledhës, “Kalorësit e shiut”, të Sadik  Bejkos, Botimet Onufri, Poezi, Tiranë 2021.

Nuk është punë moti, por çështje kohësh është gjithsesi në plotshmërinë e vet ky vëllim. Gjithnjë, ai që i detyrohet plotshmërisë mbetet jashtë në mot e pa mot. E kështu i ndodh Sadikut, u ndodh edhe personazheve, kalorësve të tij. Njëri synon të plotësojë veten intelektualisht, personazhet, ku nuk përjashtohet as vetë autori, rreken pa hezitime të skajojnë mundimet e jetëve të tyre. Në këtë rrëpirë sizifiane japin e marrin ata. Këtë përjeton emocionalisht edhe lexuesi.

Me librin e Sadikut më ndodhi diçka e çuditshme, siç më pat ndodhur edhe me një libërth fort të rrallë të Martin Camajt “Poezi”, për mua më i miri i tij. Kur isha emigrant në Itali (2000-2006), e nisja atë libër dhe kisha frikë ta mbaroja. E shijoja pak e nga pak ashtu siç bën një fëmijë me ëmbëlsirën, që e çukit rreth e rrrotull me shpesën se nuk do të mbarohet kurrë. Edhe unë nuk mbaj mend në e kam mbaruar apo jo, por dyshime kam edhe për këtë “libër-malukat të mrekullueshëm” të Sadikut. Para se të nisja këtë shënim e shpuplova dhe pashë se e kisha shkarravitur e nënvizuar gjithandej. Doja një pikëpyetje! E doja një të tillë, se nuk do të ngjanin këto mendime panegjirizëm…

Duke ecur nëpër libër, erdhi duke m’u kristalizuar në kokë detyrim që; këtë libër duhet t’ia lë mbesës sime, sot trevjeçare. Ajo do të rritet në qytet e nuk ka si ta njohë dhe ndjejë më mirë e më thellë malin, tokën, natyrën, hijen e hënës që mbulon misteret e jetës, të mësojë se melodija e billbilit është në ugarët e arave dhe aroma e trëndafilit i ka rrënjët në tokë. Ajo do të ndeshë edhe poetët amerikanë, por Hekerberi Fini i Twenit tashmë është plakur paksa dhe brigjet e Missisipit mbi të cilët mbështetet Saint Louisi nuk janë më ashtu si të asaj kohe. Edhe xhaxhi Witmani mbetet aktual, por aktual si gjithë klasikët. Në këtë rrafsh hyn Sadiku, tamam kohorë, me atdhe dhe në rrënjët e thella të vetë jetës. Peizazhi, vesa, mjegulla, guri e bari, tek të cilët është ndalur gjatë ai çamarroku që heton në detaje dhe ato mbresa të pa përsëritshme (ngaqë avullojnë, rriten e kapërcejnë stinë) i ka pasqyruar poetikisht me kolorit aq të freskët e impresionist leksikor. Nuk të shqiten mbresat që janë aq të gjalla, detyrohesh të presësh mendjen që ka mbetur pas e ka humbur nëpër… Opo, ka mbetur atje prapa, te gjerdhet, gardhet, këmishët e grisura në ferrat e ngulura nëpër këmbë. Ky është kopshti, shkolla e kohës sonë, të cilën nuk e paska braktisur Sadiku as kur qenkësh rritur.

“Kaloi ora, harrove të marrësh ilaçet, çou ore”, i them vetes e nuk ngrihem dot se më duket mëkat ta lë, ta braktis këtë “Ndarje në maj”… Ende shoh jetën në filizin dhe trungun e pemës së jetës, tek figura e mrekullueshme e tezes, tek “si vdes gruri”, që mban dhe peshën e një vëllimi poetik të Sadikut. Sapo e kam kaluar e s’e kam kaluar. Mbetem i shqyer mes këtyre poezive, që janë ilaçe, por ja që dashkan pirë edhe ato të farmacive, jemi plakur…

I jap trupit e ngrihem. Po librin vallë pse e mora në dorë? Kjo është një plagjiaturë e shënimit tim diku te çereku i librit. Pa të nis e të citoj, e di unë se si  ndjehem: Cilën të kujtosh më gjatë, ta këndosh si lejtmitiv udhe, pirje kafeje apo ta kesh si epilog  bisede mes miqsh: Verilindje, Dritë. Mos më lexo në mbrëmje, Magdalin, apo Lamtumirat? Poema “Kënga e Solomonit” është zhytje këmbë e kokë në folinë poetike, nga e cila nxirret një gjigant nga liqeni i madh i jetës biblike e reale të prekshme e të pa prekshme të njeriut. Te kjo vepër në dimensionet më kacafytëse e fitimtare të gjithë krijimtarisë së autorit. Po kështu për një këndvështrim universal do të përmendja ndër të tjera: Baladë, Mbjell ullinj, Qershitë, Shqipëria e karafilave, Apokalips 2016, Letër mikut të mërguar, Ditë të acarta, Të pikturosh fikun, Kaçubja e fshehur, etj., etj.

I vetmi citim i saktë do të ishte: Libri “Kalorësit e shiut”!

*

E vërteta e këtij libri është thjeshtë jeta, por në atë thjeshtësi lëvrijnë e shpalosen aq e aq nënshtresime të thëna e të pa thëna… Sadiku është një njeri i ditur, një njeri që edhe kur nuk e ka vra jeta (në fakt ajo nuk është kursyer aspak me të, por hiqet si i tillë), ai prapë e gërric, e tendos, e gris përditshmërinë, që të mos ikë si uji, të avullojë si vesa apo të njolloset si tepri pallavrash pa temë e seriozitet. Ai e lë mënjanë këtë kategori, nuk shkruan poezi sociale të kësaj kategorie, jo se nuk ka vlera, por nuk janë të përfshira në matriksën e tij, në rrethin dhe numrin e gjërave që ai shqyrton, përdor ose zgjidh në perimetrin e analizës së tij krijuese. Në thelbin e tij vjen natyra shqiptare në rrënjët e veta të një filozofie që, thellë–thellë të shpie te filozofia e lashtë greke me të cilën ishte në mos motër, kushërirë. Të shpie tek Physis–i në kuptimin e filozofisë së lashtë që nënkuptonte natyrën.

Atë jo si peizazh e bukuri, por si krijuese dhe mbarështuese e gjallesave dhe fenomeneve të mëdha e të vogla jetësore, në energjinë e saj të pashtershme, me ciklet e saj stinore të veta e bimore si ciklet e zhvillimit, të jetës dhe vdekjes së qenieve njerëzore.

Poezia e Sadik Bejkos, si strukturë, në një dukje timen, më kujton këngën labe siç e kuptoj unë atë. Ashtu si Marrësi në këngë, autori shtron shqetësimin poetik, pastaj siç bën Isoja ai vazhdon ta demonstrojë atë përmes detajeve e figurave poetike; me gjethin, gurin, pluhurin, hijen, grunajën nën dritën e hënës, gurin … , pastaj i rikthehet idesë duke e thelluar atë dhe duke e përmbushur me detaje të tjera po si Isoja labe, por në kontekstin e shqetësimit, apo emocionit qendror. Isoja si formë që duket e një llojtë, për mua ajo nuk është kurrë një lloji, sepse herë amortizon dhimbjen e herë i bën eccho trimërisë, apo shumëfishon emocionin. Prandaj kënga labe luan me fjalën dhe jo me fjalitë, se fjalët i ka tepër të kursyera e të skalitura si qoshetë, luan me Ison në nënkuptimet që variojnë sipas rasteve të serisë pa fund që ka kënga e mrekullueshme labe apo toske me iso në gjithë llojet e veta.

Loja e Isos nuk ndryshon si formë, por si funksion në nënkuptueshmërinë e saj. Te Sadiku ndryshon edhe si strukturë edhe si funksionalitet, prandaj nuk del në sipërfaqe të duket si skemë e as është zgjedhje e qëllimtë racionale, por funksionon për bukuri, si nënshtresë psihike e nënvetëdijes. I vjen vetvetiu nga konsistenca turfulluese e folisë ku lëviz kënga dhe Erosi, nga të cilët lindin sublimime e ngjizen krijimtari madhore në përgjithësi. Folia, në kuptimin Platonik që nënkuptoj unë, është gjendje në të cilën arsyeshmëria rri pezull, nuk respekton principet kontradiktore dhe gjërat marrin shumëllojshmërinë e tyre domethënëse të origjinës, të cilën ne i kufizojmë përmes racionalitetit.

Është pjesa impulsive e jonë që është vazhdimisht në ndeshje me Unin tonë, që është më i dobët se follia (në kuptimin e zakonshëm; marrëzi, lajthitje).

Veç kësaj krijimtaria e Sadikut në përgjithësi nuk na pasqyron si sende në botë, por si qenie që para nesh kemi një botë me të cilën duhet të ndeshemi, jemi në një kontradiktë të vazhdueshme, sepse ky është realiteti ynë dhe po nuk luftuam e nuk fituam nuk mbijetojmë. Mbijetesa jo vetëm në çështjet fondamentale, por sidomos në gjëra të tjera të anëve emocionale që është vështirë të maten e të përcaktohen me kufij e kohëzgjatje definitive, por ato i mbajnë gjallë e i çojnë përpara përpjekjet tona. Në këtë zgrip operon poezia e Bejkos duke na u ofruar përmes metaforash e figurash të pasura letrare.

Të gjithë ne e kemi nga një shpellë në të cilën jemi eremitë, kemi “mesharin” e lutjeve tona, aty ne mbledhim flatrat e ëndrrave, dëshirave, tjerrim e thurim mallet tona të përhumbura nëpër botë, aty krijojmë perëndinë tonë të vërtetë që s’është gjë tjeter, veç shpresa që gjallet tek ne. Në këtë libër kemi njeriun e ulur këmbëkryq e shqyrton hallin si burrë i përgjegjshëm, si dashnor që dashurinë e ka gjithnjë prej vërteti e shqetësohet e brengoset për të jo si aventurier, por për zjarrin e saj që e djeg, si plagën që nuk i zë kore dhe e mundon gjatë në heshtje e meditim; dashuri që shkon deri në lashtësi, te Solomoni, te krijimi i qenies njerëzore.

Ngjan sikur jemi ulur diku në intimitet shoqëror e me urtësi , me mendje e nerv që prek vlerat më të qenësishme jetësore, nis e t’i fishkëllen nën zë si uverturë të gjitha, që nga maja e murrizit te trungu i rrapit që çel sy në sythe e degë, te fiku që pikturon me frak e te lisat e Naimit që nuk janë më, veç vragave të ujit. Ai që stuhitë e jetës ia kanë çërrmuarr të gjitha, ato që shihen, ndjehen, ato që thuhen e nuk thuhen, që vlerësohen e që nuk falen kurrë. Është ndër të vetmit që ia numëron kokrrizat e rërës sandaleve të Salamithit që nuk është vashë që gënjehet e as bukuroshja besnike, por ajo që bredh duke mbjellë ëndrra nëpër shekuj pa u prerë nga sytë me thika të burrave.

Sadik të kam lexuar ngadalë, shumë ngadalë, për “qejf e muhabet” dhe kam bindjen se është libër i mrekullueshëm. Një libër hermetik, si tharmi i Martin Camajt (jo ndikim apo imitim, por thjeshtë përkim), me një poezi tepër të figurshme e me mbathje të argumentit që merr në pasqyrim, poezi që nuk është fishkëllimë zogu, një fabul që të jep zgjidhje apo këshillë në fund të saj, por i gjithë libri është një kopsht i ujdisur nga emocionet e thella, andrallat e jetës dhe dija. E konsideroj prurje dinjitoze në thesarin e poezisë së sotme shqiptare ngjizje vlerash të larta artistike.

Urime miku im i shtrenjtë!