NUSJA QE KËRKONTE DYSHEK ME PUPLA

 

 

Ramadan Pasmaçiu

 

Me të dëgjuar e kam, pa se është a se nuk është e vërtetë s’mund të them, s’e vë dot dorën në zjarr. Veç di si një e një që bëjnë dy, se kështu ka ardhur gjer te ne, gojë më gojë nga kohërat e shkuara. Që një baba na kishte një djalë. Që ky djali na qenkësh e ç’na qenkësh! I mirë e i mirë, sa nuk i gjendej shok. Mor po, sikur edhe botën të tërë të bridhje me pëllëmbë! Në do për punë, në do për mend, në do për trimëri…

I thotë një ditë babai:

– M’u bëre burrë, or bir. Qysh sot do të hap fjalë se dua të të martoj.

Dhe ashtu bën.

E na u përhap fjala si erë shtatë male kaptuar.

Nuk ishte zakon të kërkoje burrë për vajzën, po për të bërë dhëndër një djalë si ai, kush pyeste për zakone!

Na shkulen njerëzit nga ana e anës.

Lëshohen drejt shtëpisë së tij e të na trokasin te porta:

Dang – dang! Sa njëri, sa tjetri!

Dang – dang, nga mëngjesi gjer në drekë!

Nga dreka në darkë!

Dang – dang gjer në mesnatë, gjer në të gdhirë…

Babait i qesh buza. E kupton ç’janë dhe del e pyet rëndë – rëndë:

– Kush është?

– Jam unë… E do për nuse vajzën e filanit? Fshatar si ti ai, punëtor dhe bujar, i ndershëm dhe i besës.Dhe bija – bletëz e sherbelës dhe e trëndelinës. Apo e bukur! Si hënëz! Apo e paqme! Si rrezja e diellit! E me zemrën të bardhë si dëbora e malit. Do t’jua mbushë shtëpinë me gëzim e dritë. Hë, e do për djalën?

Dëgjon djali, i afrohet të atit ngadalë, e zë lehtë nga krahu dhe i pëshpërit:

– Qenka e mirë, baba! Thuaji po!

– Ti hesht! – ia kthen babai. – Turp për ty t’i japësh mend tyt eti!

Dhe i përgjigjet atij tjetrit:

– Jo, jo, nuk e dua nuse për djalën, se po të na bëjë mot i thatë e të mos na rriten të mbjellat, e të na mbeten hambarët bosh, s’na e mban dot shpirtin gjallë me shkathtësinë e bukurinë që paska, e as me bardhësinë e zemrës.

– E po, mos u bëfsh pishman!

Dang – dang prapë.

– Kush është?

– Jam unë, unë… E do për nuse bijën e filanit? Vërtet jetime dhe e vuajtur, por lum kush e fut në shtëpi! E ka rrahur era e breshëri, ka pirë ujin e bjeshkës.E hijshme dhe e bëshme si pisha e shkëmbit.E mençur dhe duarartë.Tamam për tët bir. Do t’jua mbushë shtëpinë me një mëhallë fëmijë të shëndetshëm. Hë, e do?

Dëgjon djali, zë lehtë të atin nga krahu dhe i pëshpërit:

– Qenka e mirë, baba! Thuaji po!

– Ti mos fol! – ia kthen babai. – Turp për ty t’i japësh mend tyt eti!

Dhe i përgjigjet atij tjetrit:

– Jo, jo, nuk e dua nuse për djalën. Se po të na bjerë vrugu në të lashtat, e të mos korrim dot një kallëz, s’na nxjerr dot nga moti i keq, edhe pse qenka e argasur me vuajtje e halle.

– E po, të daltë mbarë!

Dang – dang për të dhjetën herë, për të njëmbëdhjetën…

– Kush është? – thërret babai dhe i afrohet portës. Dhe na sheh në prag një goxha burrë me një okë mustaqe e me bellus në kokë, e me qostek të artë sahati mbi bark.

– E do çupën e filanit nuse për djalën, or plak? E bukur si zambak i bardhë ajo dhe e kamur. Ju sjell plaçkë sa s’kanë dy fshatra bashkë. Dhjetë ara nën ujë do të ketë për pajë, pesë pendë qe, një mulli, tre vreshta, dyqind rrënjë ullinj, qilima e sixhadera sa t’i vishni konakët me to jashtë e brenda, kazanë bakri për të zjerë rakinë të ardhur nga Stambolli, enë të arta e farfurie…

– Mirë, mirë, mos është e kaluar në moshë? – ia merr fjalën nga goja plaku, se djalën e kam lastar unë. S’më hyn në sy malli e gjëja, në s’është nusja siç e ka hak.

– Jo, për atë Zot!

– Mirë, mirë, po se mos ka ndonjë cen? Se djalën e kam si ylli i mëngjesit unë. Botën të më falësh, s’ia jap nusen derr në thes.

– Jo, jo! Veç është një çikëz e përkëdhelur, me ndonjë naze të vogël e ku di unë!

– Sa për aq s’na prishet puna neve. E re, aguridhe, doemos. Do piqet. Tjetër gjë ke të më thuash?

– Ç’të të them! Të gjitha të mirat i ka! Fol tani, e do nuse për djalën?

– Dëgjon djali, e tund të atin nga krahu dhe s’i pëshpërit, po i flet shkoqur:

– Larg e tutje, baba! Kush ka nge të shkojë pas përkëdhelive të nuses e të durojë nazet e saj! Thuaj jo dhe përcille!

Nxehet babai dhe ia kthen të birit:

– Të na vijë e mira në derë dhe t’i vëmë shqelmin thua?! Thirri, or, mendjes dhe qepe! Ajo është për shtëpinë tonë! Kur të bëjë mot me thatësirë e të mos na rriten të mbjellat, e të na mbeten hambarët bosh, do mos t’ia kemi për gale. Kur të na bjerë vrugu në të lashtat e të mos korrim dot një kallëz, as që do të na lëvizë qerpiku. Se do t’i kemi thënë fukarallëkut def. Do ta blejmë bereqetin tek të jetë më i miri. Ku do të vejë më!

Pastaj i përgjigjet atij tjetrit:

– E dua, qysh s’e dua! Shkurt muhabeti! Ajo të bëhet gruaja e tim biri! Hajt, të na trashëgohen!

– Rrofsh! Se edhe i ati i çupës e ka me shpirt të të bëjë mik.

Dhe të na vjen ora e mirë e të na e bëjnë djalin dhëndër!

Dhe na fillon dasma.

Dasmë, jo shaka!

Veç, dhëndëri – ca si i hutuar e pa ndonjë gëzim kushedi se çfarë!

Pa kur të na arrin karvani i gjatë me pajën!

Hajde pajë, hajde!

Pa kur të na sjellin nusen!

Majë kalit të bardhë e me duvak të kuq mbuluar fytyrën.

Me njëqind krushq para e dyqind prapa…

Mblidhen graria rrotull nuses përmes ahengut e të na e vënë në krye të konakut me një varg këngësh të ëmbla.

Eh, ç’të nusëruar që bën nusja!

Kokulur nga turpi.

S’pipëtin.

E urtëz – manare.

Dhe e nisur, e stolisur.

Gishtat e duarve – me unaza të trasha floriri.

Veshët – me vathë që vetëtijnë.

Gushën – me tre gjerdanë të artë…

I hedh vështrimin nuses babai.

“Thëllënxë mali qenka!” – thotë me vete.

I hedh vështrimin pajës dhe sa s’fluturon me krahë!

“Ç’fat që patëm! Na u mbush shtëpia. Rrofsh, moj nuse, rrofsh! – mërmëron pareshtur.

Theren radhas dele e desh.

Shkohen në hell dhe piqen me merak.

Rakia derdhet lumë dhe kofshët e mishrave të pjekur shqyhen me duf.

Qentë turren pas kockave dhe vërtiten më të majtë e më të djathtë të sheshit nën rap.

Daullja tund dheun.

Gërneta qan.

Cyrlja e fyelli ndjellin zogjtë e çaireve.

Vallja dhe kënga s’reshtin një çast.

Gëzimi bën të ri edhe më plakun.

Çunat këmbejnë shenja me çupat fshehurazi dhe ëndërrojnë dasmat e tyre.

Fëmijët – si keca.Ngjishen me të ngrëna dhe kërcejnë pupthi e kollotumba nëpër bar. Gjumi është arratisur… E ku dëftehen të gjitha!

Pa pastaj nata thyhet.

Nuse e dhëndër mbyllen në gjerdek…

Këndojnë kaponjtë e parë, të dytët, të tretët…

Dasmorët nisin e largohen.

Burrat – marramendshëm e tërë qejf nga pija.

Gratë – duke u argalisur pas tyre.

Dhe, dalëngadalë, gjithçka shuhet e tretet.

Veç bukuria e asaj nate mbetet në çdo mendje.

 

Kalojnë pak ditë.

Zgjohet nusja mëngjeseve me përtim, sypërgjumur e buzëvarur. Tund kokën e supet andej – këndej e më t’i kthehet plakut:

– Dua të fle në dyshek me pupla! Nuk dua të fle në dyshek me lesh!

Çakërrit sytë plaku e sa s’i bie pika.

“Nuk është parë e dëgjuar t’i ndihet zëri i gojës nuses që sefte!Pa le, edhe të hedhë vickla te vjehrri për kësisoj gjërash!” – mendon. Po, prapëseprapë, e mban veten e i flet butë – butë:

– Nga ta gjejmë, moj bijë! Të rrjepësh tërë pulat e fshatit, s’i nxjerr dot puplat për të mbushur dyshekun tënd.

Nusja thartohet, tund rishtas kokën e supet andej – këndej dhe përplas këmbët:

– Dua, dua dyshek me pupla!

E dëgjon djali dhe habitet. I afrohet të atit dhe i flet ngadalë në vesh:

-Të thashë, baba, do të na plasë buzën kjo! Ta kthejmë tek i ati sa s’është vonë!

– Mos ma thuaj atë fjalë! – e qorton babai. – S’ia heq zakoni derës sonë të përzëjë gratë. Kjo është shtëpia e saj tani, për jetë e mot! Këtu do të plaket e trashëgohet!

 

Nusja tundet e shkundet.

– Dua përshesh me qumësht dallëndysheje!

– Nga të ta gjemë, moj bijë! As që e dimë në fshatin tonë se ç’është ky lloj qumështi!

Rrudh hundën ajo, tund kokën e supet sa andej – këndej dhe prapë përplas këmbët.

– Dua, dua!

I afrohet djali të atit e i thotë në vesh:

– Baba, ta kthejmë!

– Jo, këtu do të lëshojë rrënjë!

 

Nuses i kërcejnë kacabunjtë keq. Gërthet:

– Dua të ha me lugë floriri!

– Nga të ta gjejmë, bija e babait! As që dimë se u ngrënka edhe me asisoj luge!

– Dua, dua lugë floriri!

Plakun e mbulojnë djersët.

Prapë i thotë i biri në vesh:

– U pa kjo punë, baba! Ta kthejmë!

– Në gur e në dru fjala që thua! – i përgjigjet babai. – Këtu ku futi këmbët, do t’i bien dhëmbët!

– Po qenka piperkë që djeg, or baba! Qenka si mushkë e pashtruar!

– Ashtu, or bir, po s’ka sëmundje pa ilaç!

Dhe vrasin mendjen të dy të gjejnë ilaçin, por s’i bien në të.

Prapë vrasin mendjen.

Më në fund, vendosin:

Të shkojë djali të gjejë plakën njëmijëvjeçare, që mban në kokë mençurinë e botës! Ajo i di të gjitha.

Del djali në oborr, shalon kalin, ia hipën e bëhet erë.

Nuk bredh kali, po fluturon.

Fluturo ditë e fluturo natë, kapërce një kodër e mal këtu, kapërce një kodër e mal atje!… Përshko një fushë e pyll këtu, përshko një fushë e pyll atje!…Arrin buzë një lumi të thellë e të gjerë gjithë shkumë e valë. Sheh përtej lumit, ulur mbi një kërçep të thatë, në mes të shkurreve e rrapishteve një plakë gërmuqe që qan me lot.

I vjen keq djalit për plakën e i qaset shpejt. Zbret nga kali, bie në gjunjë para plakës dhe e pyet me dhimbshuri:

– Po ç’ke kështu, moj nënë?! Pse më qenke kaq e hidhëruar?!

– E ç’të mos jem, të marrsha të keqen! Kam dhjetë vjet këtu, në këto shkurre e rrapishte, që rripem e ndukem dimër e behar të hidhem matanë dhe s›mund.

– Ashtu! – habitet djali dhe, hop, e ngre në krahë, e vë përpara mbi shalën e kalit dhe çan përmes valëve. Me një dorë mban plakën të mos troshitet e me tjetrën tërheq frerin.

Hë e hë, hë e hë, e nxjerr në zall shëndosh e mirë.

Kënaqet plaka.

– Gëzofsh! – i thotë. – Ma paske zemrën qelibar! Thuamë ç’do nga unë si shpërblim?

-Të më dëftesh ku ta gjej plakën njëmijëvjeçare, që mban në kokë mençurinë e botës.

Ajo buzëqesh.

– Gjetur e ke! Unë jam, t’u bëfsha! Po nuk t’u hapa, se s’të njihja.Tani që të provova, të njoh.Je xhevair. Thuamë pa druajtje ç’do nga unë, or bir?

– Qyyysh! – hap sytë djali dhe i tregon hallin një për një.

Merr frymë thellë plaka, mendohet ca e ia kthen:

– Do të të ndih, doemos. Si mos të të ndih ty! Mbamë vesh tani! Nazet që bën nusja jote e kemi në dorë t’ia largojmë fët – fët. Hiç mos u merakos! Dhe me atë do të plakesh e do të trashëgohesh, siç do edhe yt atë!

Fut dorën në një trastë lëkure varur në qafë ajo dhe nxjerr tri pendëza zogu fluturak: një të zezë, një të bardhë, një të verdhë. Dhe e mëson:

– Fryji së zezës, kur të duash, dhe do të kesh përpara, sa hap e mbyll sytë, dyshekun me pupla për nusen! Me pupla e lëre se çë! Fryji së bardhës, kur të duash, dhe do të kesh përpara, sa hap e mbyll sytë, një tas plot përshesh me qumësht dallëndysheje. Me qumësht dallëndysheje e lëre se çë! Fryji së verdhës, kur të duash, dhe do të kesh përpara, sa hap e mbyll sytë, lugën e florinjtë për nusen! Të florinjtë e lëre se çë! Po e teproi edhe më shumë nusja, thuaj tri herë: “Qejfi në qejf, haka në hakë!” Kaq!

– Të faleminderit shumë! Të paçim sa Tomori! – e uron ai. Merr puplat, i puth dorën plakës, i kërcen kalit sipër me një hov dhe largohet vetëtimë.

…Pas pesë ditësh, ndaj të ngrysur, sos në fshat.

Lidh kalin në oborr dhe i fryn pendës së zezë.

Frap i shfaqet dysheku me pupla. E hedh mbi sup, hyn brenda e ia lëshon nuses te këmbët.

– Ta solla!

Gëzohet ajo e gëzohet, los e qesh dhe e rrëmben sakaq.E shtron duke kënduar dhe bie të flejë.

“O-o-oooz!, – ia bën nga kënaqësia, – o-o-oooz!” dhe pulit qepallat me qejf të madh.

Por, aty nga mesi i natës se përse përpëlitet! Pa edhe nis e kruhet me thonj, gërr – gërr, sa gjakos lëkurën!

Pas ca, zgjohet e llahtarisur, flak tej jorganin, vërtitet në dysheme dhe bërtet në kupë të qiellit:

– E mjera, ç’më gjeti! Obobo! Hiqmani dyshekun me pupla! Obobo! Nuk dua dyshek me pupla! Hiqmani! Obobo!

Çohet i shoqi e i thotë:

– Po ti vetë e kërkove!

I afrohet vjehrri dhe i thotë:

– Po ti vetë e kërkove!

– Jo, jo, nuk e dua, nuku!

Heq dyshekun me pupla nusja dhe merr përsëri dyshekun me lesh.

Fle sa ngopet dhe në mëngjes kërkon përshesh me qumështin e dallëndyshes.

Del djali – dhëndër jashtë, i fryn pendës së bardhë dhe, frap, i shfaqet përpara tasi plot me përshesh me qumështin e dallëndyshes! E merr dhe ia jep nuses.

Gëzohet e gëzohet ajo, los e qesh dhe kërkon lugën e florinjtë!

I fryn pendës së verdhë djali – dhëndër dhe, frap, i shfaqet në dorë luga e florinjtë! Ia jep nuses i qeshur. Gëzohet e gëzohet ajo, los e qesh, dhe fillon të hajë. Ha e ha, kur, pakujtuar, flak syshqyer tasin në dysheme, flak edhe lugën e florinjtë dhe bërtet gjer në kupë të qiellit:

– Nuk dua përshesh me qumësht dallëndysheje, nuk dua nuku, se ma bëri gojën flluga-flluga! Nuk e dua lugën e florinjtë, nuk e dua, nuku, se më shqeu buzët!

I afrohet i shoqi:

– Po ti vetë i kërkove!

I afrohet vjehrri:

– Po ti vetë i kërkove!

– Jo, jo, nuk i dua, nuku!

Pastaj bërtet, se nuk do të pastrojë dyshemenë, se nuk do të lajë enët, se nuk do t’u shkojë fshesën konakëve e shkallëve…

– Ju të pastroni, ju të fshini! – thotë. – Mua më prishen duart!

I shoqi e vjehrri shihen sy në sy, i hedhin nuses një vështrim të habitur dhe s’lëvizin vendit.

I prishet qejfi asaj që s’i shkon fjala.

– Oiii, ç’më gjeti, oiii! Këtu s’më do asnjë, oiii!

Thotë tri herë me vete djali – dhëndër:

“Qejfi në qejf dhe haka në hakë!”

Pa kur na shfaqet në ajër një thupër e thantë e çfarë thupre!

Dhe na sulet mbi nusen: Fshap e fshap – nga kërcinjtë!

Bën çudi i shoqi:

“Ç’është kjo!”- thotë.

Bën çudi plaku:

“Ç’është kjo!”- thotë.

Ulërin nusja në kupë të qiellit, hap derën rrëmbimthi, rrëshqet tatëpjetë shkallëve në oborr…

Po hajt ta ndalje thuprën!

Fshap e fshap – në të ndenjurat, fshap e fshap – mbi shpinë!…

Bridh nusja andej, thupra ndiq andej!..

Bridh nusja këndej, thupra ndiq këndej!..

Kthehet e gjora nuse prapa, ngjitet këmbadoras nëpër shkallë dhe futet brenda, të mos e shohin bota.

Thupra përsëri ndiq dhe fshap!

– Aman, aman! – lutet nusja me lot në sy. – Nuk them më ashtu, nuk them më, nuku! Mos, moj thupër, mos! Do ta pastroj dyshemenë! Do t’i laj vetë enët! Do t’ua shkoj vetë fshesën konakëve! Mos, moj thupër, mos! Nuk them më ashtu, nuku!

– Mos! – thotë dhe babai. – Është bija e shtëpisë!

– Mos! -thotë dhe djali – dhëndër. Është nusja e shtëpisë!

Dhe thupra ndalet.Rrokulliset në një cep dhe nuk lëviz.S’është më e gjallë.

E ngrata nuse! Dridhet gjithë frikë dhe vështron herë të shoqin, herë të vjehrrin, mbështetur e këputur pas murit. Sytë e tyre sikur flasin:

“Nuk je më e vogël e tek jot’ ëmë, por nikoqire në shtëpinë tënde!”

Çikë e nga një çikë, mbushet me frymë ajo, e mbledh veten.

Shkundet, vë futën në mes dhe nis e bën punët.

Veç, duket ca e plogët, se nuk është mësuar.

Të nesërmen rrëshqet më shkathët nëpër punë.

Të pasnesërmen është vërtet e shkathët.

Pa na vjen një ditë, që bëhet flutur dhe e qeshur si trëndafil i çelur.

Pa na vjen një ditë, që i shoqi mendon:

“E ç’na duhen neve thupra e thantë, pupla e zezë, e bardhë, e verdhë!”

Dhe i vërvit në zjarr.

Prej atëherë jeta e tyre rrjedh e lumtur.Po edhe për plakun. Se mbushet shtëpia me një tufë nipër e mbesa si lule, si mollë të arrira, si sorkadhe mali, të mençur e zemërbardhë.