Sadik Bejko: ME UJKUN NË MINIERË

Punoja nëntokë. Prej vitesh. Shokë, miq a të njohur më pyesnin: si nuk po bie në depresion, si po e përballon këtë (ferr), minierën e qymyrgurit ku njerëzit shpesh punonin këmbaduarsh si majmunët. Majmunët (ku t’i gjeje?) në bar e në pemë, atje në vrima, nëntokë, të bllokoheshin mushkëritë, të qorroheshin sytë nga pluhuri i qymyrit. Monoksidi i karbonit, helm i helmeve. Gazi metan po të plaste, nuk të gjenden as këpucët pas shpërthimit.

Edhe sot në minierat e qymyrgurit ka shpërthime. Çdo ditë aty luhet kokë a pil me jetën.

Dikur më pyesnin, edhe sot më pyesin.

Një mik shkrimtar këto një ditë më tha: u skllavërove në minierë, si mbete prapë njeri?

Pyetja është e vështirë. Dhe përgjigjia po ashtu.

Para minierës isha poet, djalë që ndiqja modën e kryeqytetit, pak baseta, flokët të gjatë, pantallonat e gjera… muzikë, vajza të bukura, poezi, libra, ëndërra për më shumë poezi… Bota e viteve ’70 e përtej Adriatikut, kish hedhur një vështrim diskret edhe në jetën e Tiranës sonë…

Si u shndërrova në ‘ujk miniere’, me kominoshe e çizme minatori llap-shtrap nëpër llurbën e zezë të galerive? Ujk që ulërija në luftën për jetë a vdekje në thellësi nëntoke krejt të panjohura më parë.

Vërtet, e kisha gjetur brenda vetes një ujk… dhe krejt ekzistencën time më tej po ia besoja atij.

Me ndërrimin e veshjes përsipër, edhe përbrenda unë shndërrohesha në ujk. Me këtë ujk luftoja për jetën time.

Me këtë ujk shpirtërisht unë nuk e pranoja skllavin a majmunin këmbadoraz nëpër qymyr dhe terr. Kisha zgjedhur ujkun që ta zotëroja, ta kontrolloja skllavin, majmunin… ku më kishin katandisur.

Nga shteti të dënojnë: shko në minierë. Një fjalë goje. Dhe e pranon pa t’u dridhur qerpiku.

Nga lindi gatishmëria për t’iu nënshtruar minierës pa një përtypje, pa pyetje a pikëpyetje?…

Vajtje me kokëposhtë drejt e në thellësi? Si?

Thjesht, e mora në sy dhe u futa. Po si? Pa përvojë, pa qasje në dyert e mundimit fizik, të territ nëntokësor… kush të përgatiti?

Përgatitje? Asgjë e përpunuar në mendje. Mundet një kthim, një të kërkuar intuitiv në në pavetëdije. Si gjetjet në urgjencë… Je lakuriq dhe… hedh një xhaketë të vjetër të prindërve mbi supe. Një gunë të vjetër gjyshi e kruspullos supesh. Ç’ të bësh… qenke flakur me kokën e me bythën jashtë në stuhi… në rrebesh..

Një xhaketë e vjetër… Cila?

15 vjeç nga aksioni (bënim punë fizike mbas mbarimit të vitit shkollor) në Cërrik e kthehem te nëna në shtëpi. Nëna ishte 31 vjeçe. Atëherë më dukej shumë më e madhe. Por, për mua, nënë e bukur, e ëmbël sa nuk ka…

Në Cërrik kishim punuar në fusha. Mblidhnim kallinj. Vapa e Cërrikut – më e larta e Shqipërisë. Flinim në tokë, ca stalla lopësh që i kishin desinfektuar me gëlqere. Era bajgë gjithandej. Shoqet tona të klasës, ëmbëlsia më e madhe e jetës, ishin po në stalla pak më tej. Shiheshim tre herë në ditë në ngrënie. Dhe në fushat me kallinj ku të piqte dielli. Dhe… fshehur kur masturbonim.

Një marrëzi,.. dikush shpiku atë që duhet ta rruanim kokën, që leshërat të na bëheshin kaçurrela… qethje zero, shkumë sapuni, rruatje e kokës me brisk. Tullë.

Edhe kjo duhej.

Në ditët më pas, kokat tona pa kapele nën vapën 40 gradë… u rropëm… lëkura e kokës luspa-luspa na ra në tokë. U sëmurëm.

Të ka ikur surrati, më tha gjyshja… kur u ktheva në shtëpi.

Nëna më ktheu në vete… një gotë qumësht… brenda vezën e rrahur në mëngjes. Pak gjalpë shtëpie. Ëmbëlsirë.

Ditë më pas, nëna më tregoi supet. Ngjyrë manushaqe. Nëna mbartëte kosha të rëndë mbushur me fletë të njoma duhani që vetë i vilte. Dhe i mbartëte. I shkonte në varg… Duart veshur me dyll duhani. Helme. Me ato duar hante drekë. Pa një gotë qumësht. Njolla manushaqe në supe gruaje, në supe nëne. Harrohen?

Nuk doja më përkëdhelje. Supet… helmet. Jeta e çdo dite. Ajo i pranonte.

Dola të punoj me nënën. Kooperativë. Të ishim bashkë. Në pak muaj.

Vite më pas.

I binte të fikët. Nëna palosej pa fuqi në tokë. Babai besonte te një doktor.

… Dr. Dishnica, i dënuari nga partia në Berat.

Gruaja, doktor… ku të mbytem po më la gruaja. Më bëj derman… shpëtoma.

Doktori e njihte… i njihte fshatarët, shqiptarët. I thotë t’i bëjë një analizë gjaku dhe bashkë me gruan… i priste në shtëpi. Doktori bënte përjashtime.

Sheh analizën, viziton gruan… dhe:

Faik, ke pula në shtëpi?

Kam.

Theri të gjitha.

Këto kohë… nuk gjen mish, pulat i ruaj kur papritur vjen mik në shtëpi. Doktor, miku nuk të pyet…

Faik, thotë Dishnica, e do gruan? Theri pulat. Gruaja vuan nga të paushqyerit. Nuk merr ushqim sa duhet.

Faiku: Ajo na ka në dorë të gjithëve. Nuk hyj në punën e saj. Gatuan, ndan për ne, familjen ushqimin. Hamë ç’na jep ajo.

Doktori: e ka lënë veten pa ngrënë, të hash ti dhe fëmijët.

Mos, ç’më the…

Shkoi në thikë pulat. Lëngun ta hajë gruaja. Dhe pak mish. Ç’të mbetet, ju të tjerët.

Nën thikë pulat. Hemoglobina në gjak e gruas u përmirësua. E mori veten.

1974. Jam në minierë.

Më mirë se kjo më lart, cila shkollë duhet të më jepte leksionin që, kur duhet, njeriu e mohon veten. Pa zhurmë, pa fjalë. Rrugë e ndjekur nga gjaku… nga vazhda jonë.

Madje unë e zgjodha minierën me ndihmën e një miku… se mund të përfundoja më keq.

Sa për atë pyetjen pse nuk bija në depresion? Këtë e kuptoj kështu. Më çuan në minierë. Kush? Të mitë apo të tjerët? Nuk isha komunist. As prindërit. Nuk isha në klanin e atyre që merrnin vendime. Unë punova me ta për të përmirësuar nivelin e poezive (teksteve) për këngë. Isha një burokrat, një specialist. Nuk isha në rrethin e atyre që thoshin Partia ime, Enveri im. Asnjëherë. Gjithmonë me gojë kam thënë që jam. Se doja të haja bukë. Se e doja mësuesinë si profesion, se e doja poezinë si vokacion. Dhe pa thënë jam me Partinë, këto i humbje.

Tani që i humba. Po. Pranoj. Fatalitet. Por nuk ma bëri rrethi im, partia ime, shteti im. Unë paskësha qenë një kopil. Më kishin mbajtur sa iu desha dhe… më flakën. Në asnjë dashuri nuk isha i tradhtuar, nga asnjë rreth a bashkësi i tradhtuar… që të bija në depresion.

Po isha një i përjashtuar. Nga profesioni im, një i ndaluar (10 vjet pa të drejtë botimi) nga vokacionin im si poet. Dhe kjo më digjte prush. I përjashtuar e i ndaluar arbitrarisht. Nga asnjë ligj. Pa asnjë të drejtë të apeloj.

Tani isha nën tmerr. Sado mirë kisha punuar, ma kishin shtypur kokën. Sado mirë të punoja dhe në minierë, të njëjtën gjë mund të pësoja.

Duhet t’i besoja ujkut tim që të më mbante gjallë, që të rezistoja sa më gjatë me shpresën se diçka mund të ndryshojë në fatin tim. Shpresë e varur në erë… siç është gjithmonë ekzistenca e atij që i ka mbetur vetëm, vetëm… të shpresojë.