Xhoi Jakaj: Amnistia në burgje

Nisur nga një dokumentar i transmetuar mbrëmë në ‘Top Cannel’ nga Anila Hoxha po risjell me disa përmirësime një shkrim mbi amnistinë.

Pse duhet një Amnistia?

Çfarë është amnistia në sistemin penitenciar!

1-Sepse kushtet e rënda të banimit, strehimit, lagështirës dhe infrastrukturës tejet të amortizuar në burgje në 80 % të godinave ku banojnë të dënuarit dhe të paraburgosurit, e këto kushte kanë vite që lëngojnë e njohin fare pak përmirësime.

2- Në burgje ka minorenë, të rinj, të moshuar, një numër i madh të sëmurësh kronikë dhe me sëmundje të rënda.

3- Për arsye se ka një numër shumë të lartë dënuarish në dhoma e në pamundësi totale nga stafi i punonjësve në burgje për t’i rregulluar në bazë të moshës, për shkak të infrastrukturës së dobët që paraqitet në rreth 70% e burgjeve në Shqipëri.

4- Me të njëjtin ligj trajtohet një prodhues i lëndëve narkotike, një përdorues dhe nuk përjashtohen në më të shumtën e rasteve nga zbatueshmëria e ligjeve të ashpra as personat me sasi të vogla droge të kapura në trafikim apo përdorim, dhe për mendimin tim nuk duhet numer kaq i lartë të dënuarish për përdorim kanabisi ose duhet patjeter të rishikohet ligji për këtë vepër penale.

5- Jep impakt shumë të madh social tek të dënuarit që të mos kthehen në recedivist (përsëritës).

Po çfarë është amnistia për ata që nuk e njohin këtë term? Amnistia është një fjalë që rrjedh nga greqishtja (ἀμνηστία, amnestía) e që në shqip nënkupton harresën, fshirjen nga kujtesa. “Fshirja e krimit” nga kujtesa e institucioneve ligjzbatuese, e është e mundur në fakt, kjo konsiston në heqjen dorë nga ana e shtetit të ndjekjes penale të disa krimeve/kundërvajtjeve të caktuara. Në këtë rast bëhet fjalë për një parashikim të përgjithshëm faljeje, që në gjenezën e saj është frymëzuar nga arsye oportuniteti politik dhe pajtimi social, ndërsa në ditët e sotme amnistia konsiderohet edhe si një instrument për të zvogëluar “mbipopullimin e burgjeve”.

Për këtë arsye sugjerohet që “fshirja e kujtesës” për krime të caktuara të ndodhë edhe në Shqipëri, duke pasur parasysh situatën dhe gjendjen e institucioneve të vuajtjes së dënimit dhe paraburgimit, e mbi të gjitha, kategori të caktuara të dënuarish e paraburgosurish siç janë gratë, vajzat, të miturit dhe të sëmurët terminalë. Duke sjellë në vëmendje ndryshimet e fundit në Kodin e Procedurës Penale të hyra në fuqi më datë 01.08.2017, e konkretisht shfuqizimin e nenit që parashikonte lirimin para kohe për arsye shëndetësore, tashmë është qeveria dhe Kuvendi që nëpërmjet ligjit për amnistinë duhet t’i japin zgjidhje kësaj problematike që më parë është zgjidhur nga gjykatat.

Përveç politikave penale të caktimit dhe masës së dënimit që zbatojnë gjykatat, krahas me to dhe pa rënë në kundërshtim me njëra-tjetrën, qeveria dhe Kuvendi kanë të drejtën të zbatojnë politikat e tyre nëpërmjet ligjit për amnistinë. Kjo në tërësi është edhe një rregullator perfekt, nëse ka shkelje të të drejtave të dënuarve nga gjykatat apo vendimet e tyre të padrejta për veprat e lehta penale dhe shtresat vunerabile e në pamundësi ekonomike.

Por, kurrsesi nuk duhet të nënkuptojë që meqenëse qeveria e Kuvendi e kanë këtë të drejtë kushtetuese të vendosin sipas oportunitetit politik apo privilegjit për kategori të caktuara dhe kjo të përdoret politikisht (si psh. rasti i amnistisë nga ndjekja penale të politikanëve në Rumani, që ngjalli protesta popullore).

Në mënyrë që ligji për amnistinë të japë efektet dhe të përmbushë qëllimin e tij humanitar është e nevojshme kryerja e një studimi të mirëfilltë paraprak nga ana e Ministrisë së Drejtësisë, përpara se të dilet në përfundimin nëse do të ketë apo jo ligj për amnistinë. Deklaratat e nxituara mbi një ligj për amnistinë, pa pasur një studim paraprak në tavolinë mbi situatën e të burgosurve, paraburgosurve, personave nën hetim, të dyshuarve për vepra penale të caktuara, situatën e burgjeve, mbipopullimit dhe të kriminalitetit në vend, të veprave penale relativisht të lehta për të cilat parashikohen dënime të rënda, etj. Pra, nuk i shërbejnë qëllimit human të ligjit dhe unë si një ish-drejtore burgu nuk do e sugjeroja kurrë një amnisti në kundërshtim me ligjet në fuqi.

Më poshtë po sjell në vëmendje përcaktimet ligjore për dhënien e amnistisë.

-Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, në nenin 81 parashikon të drejtën e Këshillit të Ministrave, çdo deputeti, si dhe 20 mijë zgjedhësve për të propozuar ligje.

-Ligji për amnistinë miratohet me tri të pestat e të gjithë anëtarëve të Kuvendit, duke u vendosur në një nivel me ligjet për organizimin dhe funksionimin e institucioneve, të parashikuara nga Kushtetuta, ligjin për shtetësinë, ligjin për zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore, ligjin për referendumet, kodet, ligjin për gjendjen e jashtëzakonshme, ligjin për statusin e funksionarëve publikë dhe ligjin për ndarjen administrative të republikës.

-Nga ana tjetër, në nenin 151 të Kushtetutës parashikohet se çështjet që lidhen me tërësinë territoriale të Republikës së Shqipërisë, me kufizimin e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, me buxhetin, taksat e detyrimet financiare të shtetit, me vendosjen dhe heqjen e gjendjes së jashtëzakonshme, me deklarimin e luftës dhe të paqes dhe me amnistinë nuk mund të shtrohen në asnjë referendum.

-Referuar këtyre parashikimeve kushtetuese si dhe rëndësisë që Kushtetuta i jep ligjit për amnistinë, nuk mund të shtrohet për t’u votuar me referendum, duke marrë parasysh ndjeshmërinë që kanë të dënuarit, të paraburgosurit, personat nën hetim apo të dyshuarit për një vepër penale dhe të afërmit e tyre, ata kanë të drejtë të kërkojnë amnisti, por Kushtetuta ia ka dhënë të drejtën për ta votuar ligjin për amnistinë vetëm Kuvendit me një shumicë të caktuar siç është tre të pestat dhe jo popullit me referendum, pas propozimit të Këshillit të Ministrave, çdo deputeti si dhe 20 mijë zgjedhësve.

Në këtë aspekt, si nga ana e propozuesve të ligjit, ashtu edhe nga ana e miratuesve të tij, duhet patur parasysh qëllimi i ligjit për amnistinë dhe fryma e tij. Qëllimi i ligjit për amnistinë mund të përshkruhet si krijim i një infrastrukture ligjore, e cila synon krijimin e një ambienti të qëndrueshëm në funksion të sundimit të rendit dhe ligjit, e udhëhequr nga parimet e humanizmit, rrezikshmërisë së ulët të personave, të cilët amnistohen si dhe mbrojtjen e interesave publike.

Miratimi i këtij ligji duhet të synojë të ketë si efekt pozitiv realizimin e qëllimit të dënimit, po ashtu të ndikojë pozitivisht edhe në risocializimin dhe riintegrimin e personave të dënuar për kategori të caktuara të veprave të lehta penale.

Ndaj, si një ish-drejtore burgu grash që kam parë shumë vajza e gra vulnerabile dhe të pamundura nga ana financiare të paguajnë avokat, por ndiqen me avokat kryesisht të caktuar nga shteti, sepse në shumë raste  janë të braktisura nga familjet e sugjeroj vit për vit amnistinë për vepra penale të lehta, pasi dënimi në Kodin Penal është shumë i lartë për gratë, të sëmurët terminalë, të miturit, etj. Personalisht mendoj se amnistia e përgjithshme, pra për të gjithë të dënuarit është e gabuar dhe shpesh përdoret nga politika, në kundërshtim me politikën penale që ndjekin gjykatat në vend. Nga amnistia e fundit që hyri në fuqi në janar të  këtij viti kanë përfituar edhe disa të dënuar edhe për vepra të rënda. Kjo nuk duhet të ndodhë më, pasi nuk është ky qëllimi i amnistisë e ndaj duhet studim i hollësishëm me ekip të specializuar të jurispondencës dhe jo vetëm. Të dënuarit përfitojnë çdo vit ulje dënimi me 3 muaj nga gjykata e kjo nuk është pak, doja ta sqaroja edhe këtë detaj për që ata që nuk punojnë në sistemin e burgjeve dhe nuk e kuptojnë si klauzolë të ligjit.

Gjithsesi, jam e mendimit se amnistia duhet të zbatohet, pasi përveçse ul mbipopullimin, ka një efekt shumë social në shoqëri, nëse amnistia trajtohet në këtë formë dhe nuk përdoret politikisht!