Yzedin Hima: E përditshmja ka formë gruaje

Dino Buxati, një ndër shkrimtarët më të rëndësishëm italianë të shekullit XX, ka qënë edhe një piktor mjaft i njohur. Duke qenë një artist shumëdimesional, ai ndërton tekste letrare që shquhen për lakonizmin, sens mase në përdorimin e fjalës, formë të përkryer artistike. Ai ndërton realitete artistike, ku zbulimet e magjikes, mistereve, të fshehtave te e përditshmja, e zakonshmja, te e rëndomta të befasojnë e të trondisin. Te grija e së përditshmes ai zbulon ngjyra që të grishin për të përjetuar një realitet artistik plot dritë e hije, plot lëvizje dhe enigma.

Në këto shënime do të ndalem tek një nga tregimet e tij të shkurtër që titullohet “Regjistruesi”. Tregimi nyjëtohet në dy pamje me një intermexo.

Pamja e parë: Subjekti mendues është tejet i dhënë pas muzikës. Po regjstron nga radioja muzikën e “Mbretit Artur” të Purcelit. Tingujt janë mahnitës, të pastër. Ndërkohë “ajo inatçore, moskokëçarëse e poshtër, lart e poshtë me takat që kërcisnin vetë, për t’ia errësuar sytë, e pastaj pastronte zërin, e pastaj kollitej, (me qëllim), e pastaj qeshte me të madhe me veten dhe ndizte shkrepsen për të bërë sa më shumë zhurmë të mundej, e pastaj akoma hapa që kumbonin lart e poshtë, pa mbarim, e ndërkohë Purceli, Moxarti, Bahu, Palestrina, hyjnorët dhe të përsosurit këndonin më kot, ajo mjerania, pleshti, zgjebja, ankthi i jetës, kështu nuk vazhdohej më përpara”.

Intermexo: “Dhe tani, pas kaq shumë kohësh, ai vendos sërish të dëgjojë shiritin e vjetër torturues, kthehet mjeshtri, i gjithëpushtetshmi, kthehet Purceli, Bahu, Moxarti, Palestrina”.

Pamja e dytë: “Ajo nuk është më, u largua, e braktisi, preferoi ta lërë, ai as me hamendje nuk e di ku ndodhet. Ja Purceli, Moxarti, Bahu, Palestrina bëjnë muzikë, melodi të mallkuara, neveri-ndjellëse, të kota. Ato tingëllima takash lart e poshtë, ajo zhurmë, ato të qeshura (e dyta sidomos), ajo gërvima e zërit, kolla. Kjo po, muzikë hyjnore”.

Ai dëgjon. Nën dritën e llambës, i ulur, dëgjon. I ngurtësuar mbi poltronin e vjetër të shkallmuar, ai dëgjon. Pa lëvizur qoftë edhe një muskul, ulet duke dëgjuar: ato zhurma, ato fjalë, atë kollë, ato tinguj të adhurueshëm, sublimë. Që nuk ekzistojnë më, nuk do të ekzistojnë më kurrë ndonjëherë”. Ky është tregimi, të cilin e ndamë në dy pamje me intermexon. Janë vetëm 25 rreshta me nga afro 10 fjalë, gjithsej afro 250 fjalë. Për nga forma dhe nga mesazhi i fuqishëm ky tekst ngjan me tregimin e shkrimtarit nobelist suedez Par Larkvist “Eshtrat e nderuara”.

Në fillim të tregimit njihemi me dëshirën e ethshme të personazhit për të dëgjuar dhe koleksionuar muzikën e artistëve të mëdhenj botërorë. Po nga vjen kjo dëshirë dhe pse është kaq e ethshme?! Autori nuk na e tregon drejtpërdrejtë, por na nxit të meditojmë. Në këtë rast thuhet se tregimi vazhdon të nyjëtohet te lexuesi. Lexuesi dhe autori bëhën “bashkëautorë”. Le të përpiqemi të lexojme vazhdimin e tregimit te vetja.

Personazhi ynë është i dhunuar nga mjedisi ku jeton për shumë arsye të cilat i marrim me mend, sepse edhe ne vetë e përjetojmë realitetin e njëmendë dhe krijojmë eksperiencën tonë.

Për t’i shpëtuar dhunës që vjen nga përsëritja identike e përditshmërisë, personazhi ynë që s’ka emër, por me leht%si mund të emërtohet me emrin e cilitdo lexuesi, kërkon të dalë, të arratiset nga hapësira dhe koha ku jeton dhe të shpëtojë, të kërkojë strehim mendor dhe shpirtëror në një përmasë tjetër hapësire dhe kohe, në një mjedis ku harmonia është në shkallën më të lartë, të kalojë nga mjedisi dhe përditshmëria rutinore, herë-herë vulgare, në shoqëri me artin e madh, muzikën që ripërtërin tërë perceptimin shqisor, mendjen dhe zemrën me etjen për të jetuar sublimen në shoqëri me racën e të mëdhenjve. Po çfarë e nxiti këtë arritisje?! Pikërisht arti, muzika. Ajo e mbart njeriun nga një kohë në një tjetër, nga një hapësirë në një tjetër. Muzika e Moxartit, Bahut, Purcelit etj. është lartësim, është depërtim te mendjet dhe shpirtrat e gjenive, është dhuratë e tyre për të hyrë në një dimesion tjetër, atë të përhershmërisë, pavdekësisë, larg nga përditshmëria dhe përkohshmëria e vdektarit të thjeshtë. Strehimi te ‘ndërtesa’ artistike e gjenive, për të përjetuar atë që përjetojnë gjenitë, është grishje e pashmangshme gjithëkohore. Në këtë orvatje të personazhit tonë, e përditshmja e kap prej këmbësh dhe nuk e lë të kalojë në përmasën tjetër. Në tregimin tonë e përditshmja, tokësorja, e përkohshmja, rutinorja ka marrë formën e një gruaje. Ajo hakmerret për braktisjen, “tradhëtinë” shpirtërore të subjektit mendues.

Në një anë kemi muzikën hyjnore të Moxartit, Bahut, etj dhe në tjetrën kemi zhurmën e së përditshmes që ka formë gruaje, e cila e kap personazhin tonë prej ndijesish si prej flokësh, ia thyen harmoninë muzikore me takat e saj, ia përdhos delikatesën e shpirtit me qeshjen ironike. Befas e përditshmja (gruaja), në sytë e personazhit tonë, shndërrohet në mjerane, ankth jetësor, plesht, zgjebe.

Koha kalon dhe vjen pjesa e tekstit që e emërtuam intermexo. Subjekti mendues tani është nostalgjik për kohën që ka kaluar. Ndoshta sërish kërkon të largohet nga koha e tashme. Ndoshta koha e ardhme është e paqartë, e pamundshme. Shiriti i vjetër është aty. Subjekti mendues vendos të dëgjojë regjistrimin e dikurshëm. Gruaja e ka braktisur edhe fizikisht, ndoshta si hakmarrje për “braktisjen” e tij shpirtërore.

Po si shjegohet që e gjithë zhurma e shkaktuar nga gruaja me përplasjen e takave, më të qeshurën ironike, me ndezjen e kotë të shkrepseve, i duken melodia më e ëmbël, më harmonike, më shpirtërore, më sublime, më hyjnore, ndërsa muzika e Moxartit, Bahut, Purcelit, Palestrinës i duken si melodi të mallkuara neverindjellëse të kota?

Lexuesi tronditet nga pamja e dytë e këtij teksti. Cfarë i ka ndodhur subjektit mendues?! Cili është shkaku i këtij shndërrimi të pazakontë?! Si mund të hedhë poshtë atë mrekulli arti të krijuar nga gjenitë?!

Asgjë nuk na shpjegon Dino Buxati. Na lë në mjerimin dhe habinë tonë. Atëherë detyrohemi ta kërkojmë te vetja, ta shkruajmë vetë atë për të cilën Buxati vetëm na grish. Subjekti mendues ka humbur gruan, ka humbur të përditshmen. E përditshmja, qoftë ajo pakëz poetike dhe përherë prozaike, është substanca e njeriut, është platforma nga e cila njeriu niset drejt sublimes, është kufiri që i duhet për të kaluar te lartësimi shpirtëror, është mjedisi që e detyron, e grish të ngrihet lart, është në fund të fundit, habitati njerëzor nga ku nis fluturimi drejt yllësisë dhe përhershmërisë. Pa këtë të përditshme (grua), njeriu qendron pezull, as në tokë as në ajër. Njeriu është bërë, pikërisht nga e përditshmja.

Pena e Dino Buxatit, me një intensitet të madh shenjash kuptimore në një tekst tejet të shkurtër, me nyjëtim të bukur dhe me mesazhe të thella, na shkëput nga ultësirat e përditshmërisë dhe na “strehon” te qielli përkohësisht, për të na kthyer sërish te e përditëshmja në tokë, butësisht.