Në kujtim të 100-vjetorit të lindjes së Androkli Kostallarit

Bledi Filipi 

Si  sot, një shekull më parë, në 7 nëntor 1922, lindi gjuhëtari Androkli Kostallari.

Lartësimi i shqipes ishte forca e rëndesës që e priu drejt përmbushjes së vokacionit të tij, gjuhësisë. Zotëronte një formim teorik tejet të gjerë, si rezultat i hulumtimeve vetjake dhe i studimeve të ndjekura në Universitetin “Lomonosov” të Moskës (1949-1954).

Ka zënë vend në enciklopedinë e gjuhësisë shqiptare me personalitetin e vet shkencor krahas figurave të shquara, si: A. Xhuvani, E. Çabej,  K. Cipo, M. Domi, I. Ajeti, S. Riza etj., që së bashku me gjuhëtarë të tjerë të mëparshëm si: S. Frashëri, K. Kristoforidhi etj., si dhe albanologë të shquar të së kaluarës e të së tashmes, krijuan e pasuruan atë që quhet trashëgimia e gjuhësisë shqiptare.

Në opinionin shkencor shqiptar emri i këtij studiuesi të shquar të shqipes, lidhet në rend të parë  me ndihmesën e tij të madhe për njësimin e shqipes standarde dhe në fushën e leksikografisë shqiptare; përkatësisht në hartimin e Fjalorëve shpjegues të shqipes dhe fjalorëve dygjuhësh , dhe sidomos fjalorëve terminologjikë, përfshi këtu edhe organizimin  dhe udhëheqjen e punës për realizimin e tyre. (Kostallari 5-209)

Por do të ndalemi në ndihmesën e drejtpërdrejtë në fjalëformimin e shqipes, këtë  e sjellin studimet e tij të gjera mbi kompozitat.

Punimet e tij hedhin dritë mbi disa veçori themelore të fjalëve të përbëra dhe mbi zhvillimin e tyre.

Prof. Kostallari vërteton qenien e kompozitave të mirëfillta me krahasime të shumta me sanskritishten, greqishten dhe latinishten, dhe e mbështet mbi dëshmimin e gjerë të tyre në dialektet dhe në shkrimet e vjetra të shqipes.

Të gjitha studimet dëshmojnë se ai ka ecur në hullinë e hapur nga K. Kristoforidhi e S. Frashëri, mbështetet drejtpërdrejt në shqipen popullore dhe i pasqyron objektivisht fjalët e përbëra. Këtë traditë më parë e kishin ndjekur edhe N. Jokli, me artikullin “Naim Bej Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe”, K.Cipoja me punimet “ Rreth disa kompozitave”, dhe A. Xhuvani me punimin “Kompozitat”, të cilët u mbështetën  në materialin e gjallë leksikor të shqipes së shkruar dhe të folur. (Kostallari 5-203)

Megjithatë, këta autorë e kuptuan se studimet e  formimeve të përbëra si një punë që sapo kishte nisur dhe shtruan detyra të gjera lidhur me të. A. Xhuvani, bie fjala, vinte në dukje se kompozitat e shqipes u hapnin studiuesve “ një shesh të madh studimi, pse janë shumë e gjithfarësh” dhe atyre duhet t’i kushtohet një studim i gjithanshëm dhe i shkoqitun” (A.Xhuvani-11)

Punimet e prof. Kostallarit duket se e kanë dashur të përmbushin këtë detyrë. Ato përshfaqin një problematikë të gjerë e mjaft të shkoqitur për historikun e kompozitave.

Vepra e tij mbetet një pikë referimi për çdo studiues të shqipes brenda dhe jashtë vendit.