Dy mijë ekspertë të studimeve sllave për agresionin rus

Kur më shumë se 2.000 ekspertë të studimeve sllave, të Evropës Lindore dhe atyre të Euroazisë, do të mblidhen në konferencën më të madhe që mbahet në Filadelfia të Shteteve të Bashkuara më 2023, lufta në Ukrainë do ta dominojë diskutimin – apo do ta marrë kohën më të madhe. Në Ukrainë, lufta e Moskës ka lënë mijëra persona të vdekur dhe ka shkatërruar një pjesë të konsiderueshme të infrastrukturës shtetërore. Në universitetet e Perëndimit, kjo luftë e ka vënë diskutimin për imperializmin dhe kolonializmin rus në krye të diskutimit akademik, duke përfshirë departamentet e historisë, shkencave politike, artit dhe letërsisë. Lufta është duke detyruar profesorët, por edhe zyrtarë tjerë të universitetit, që të vënë në pikëpyetje mënyrën se si ligjërojnë historinë e Rusisë dhe të ish-Bashkimit Sovjetik, dhe se çfarë burime dhe libra përdorin, kë e punësojnë, nëpër cilat arkiva bëjnë kërkime dhe si të emërojnë departamentet. Asociacioni i Studimeve Sllave, të Evropës Lindore dhe Euroaziatike (ASEEES) ka thënë se në konferencën e vitit 2023, tema kyçe e diskutimit do të jetë “dekolonizimi”, të cilin e ka përshkruar si “një akt thellësisht politik i rivlerësimit të hierarkive të krijuara prej kohësh”. “Lufta e Rusisë në Ukrainë ka shtuar thirrjet për rivlerësim dhe transformim të marrëdhënieve që kanë Rusinë në qendër, por edhe hierarkinë në rajon dhe mënyrën si e studiojmë atë”, ka thënë asociacioni në njoftim. “Lufta është ngjarje që ka shkundur botën dhe akademia – si pjesë e asaj bote – është shkundur po ashtu”, ka thënë Edward Schatz, drejtor i Qendrës për Studime Evropiane, Ruse dhe Euroaziatike (CERES) në Universitetin e Torontos, në disa përgjigje për Radion Evropa e Lirë. “Më duket se është e pamundshme që të vazhdojmë punën sikur deri më tani. Diçka duhet të ndryshojë. Pyetja është se sa shumë do të ndryshojë situata dhe në çfarë dimensioni”. Schatz ka thënë se qendra që drejton ai do të zhvillojë një takim dyditor në janar, për të diskutuar një mori çështjesh, përfshirë kurrikulën dhe nëse duhet ndryshuar emrin e institucionit. Disa studiues madje kanë thënë se pse një institucion që mbulon një rajon të ndarë të dy kontinente dhe zgjerohet nga Oqeani Atlantik deri në Oqeanin Paqësor duhet të ketë një shtet – Rusinë – në emrin e tij. Në Britani, Universiteti i Kembrixhit është duke mbajtur disa ligjërata me thirrjen “Rishqyrtimi i studimeve sllave”. Ndërkohë, në Shtetet e Bashkuara, studiuesit janë duke punuar në një libër që do të fokusohet në “dekolonizim të materialeve të kulturës dhe artit të Evropës Lindore dhe asaj Euroaziatike”.

Traumë e “tejshqyrtuar”

Shumë studiues kanë thënë se shteti rus gëzon shumë vëmendje në akademi falë grupeve, rajoneve dhe kombeve të kolonizuara, përfshirë Ukrainën, Kaukazin, Azinë Qendrore, si dhe komunitetet etnike në vetë Rusinë. Dominimin kryesor e kanë pikëvështrimet nga Shën Petersburgu dhe Moska – kryeqytetet e Rusisë prej epokës cariste të Bashkimit Sovjetik. Përkrahësit e dekolonizimit ose “decentralizimit”, janë duke bërë thirrje për përfshirje të pikëpamjeve të ndryshme në rajonet ku shtrin ndikim literatura, kultura dhe ekonomia ruse. Oxana Shevel, profesoreshë e shkencave politike në Universitetin Tufts në Masaçusets dhe presidente e Asociacionit amerikan për studime ukrainase, e ka “analizuar në masë të madhe” traumën e shkaktuar nga imperializmi dhe kolonializmi rus. Ajo e ka në fokus qasjen e Moskës, sipas së cilës, Rusia dhe shtetet sovjetike kanë ndikuar në “modernizimin, edukimin dhe industrializimin” e këtyre komuniteteve. “Personat që studiojnë rajonet joruse dhe ish-hapësirën sovjetike thuajse janë të njëzëri për nevojën e dekolonizimit të studimeve sovjetike dhe periudhës që e ka pasur atë”, ka thënë Shevel për Radion Evropa e Lirë. Mirëpo ky zë nuk dëgjohet nga të gjithë në teren. Hulumtuesit janë duke bërë thirrje për ndryshim, pasi sipas tyre, ata janë duke hasur në rezistencë të disa akademikëve që e kanë fokus primar Rusinë. Ndikimi fillestar i luftës shkon përtej nevojës për rishkrim të ligjëratave dhe inkorporimit të materialit të ri. Situata e re nxit projekte të reja kërkimore dhe mund të ndikojë edhe në kthim mbrapa në kohë, për rivlerësim të asaj që është mësuar.

‘Gjykime të gabuara dhe keqkuptime’

Dekolonizimi “nuk është çështje shumë e lehtë për t’u diskutuar për shumicën e kolegëve të mi, mirëpo mendoj se është e pashmangshme në këto kohë”, ka thënë Valentina Izmirlieva, drejtoreshë e Institutit Harriman për Studime Ruse, Euroaziatike dhe të Evropës Lindore, që funksionon në kuadër të Universitetit Columbia. “Kjo është ende ngjarje në zhvillim dhe është e vështirë të dihet si do të ndryshojnë gjërat tash një vit”, ka thënë Izmirlieva për Radion Evropa e Lirë. Erica Marat, profesoreshë e shkencave politike në Universitetin për Mbrojtje Kombëtare në Uashington dhe eksperte për Azinë Qendrore, ka thënë se shtytja e studiuesve të Ukrainës për të sfiduar status quon, i ka inspiruar edhe studiuesit tjerë që merren me qasjen e dominuar nga Moska. “Lufta në Ukrainë dhe mënyra se si studiuesit ukrainas janë duke diskutuar për këtë gjë, është duke na dhënë mundësi të gjithë neve”, ka thënë Marat. Vitaly Chernetsky, profesor i lindur në Ukrainë, i cili studion gjuhët dhe literaturën sllave dhe euroazike në Universitetin Kansas, ka thënë se puna e ekspertëve nga rajonet joruse dhe komunitetet tjera, nuk është duke u marrë shumë seriozisht. Me këtë qëndrim pajtohet Marat dhe disa studiues tjerë. Ukraina është “gjykuar keq dhe është keqkuptuar” në Perëndim, sepse studiuesit e Rusisë e dominojnë diskutimin”, ka thënë Chernetsky. Sipas tij, një arsye pse shumë persona kanë besuar se Kievi do të binte shpejt në duart e rusëve është edhe për shkak të narrativës që Ukraina është komb “i ndarë” dhe me identitet të dobët kombëtar. Pak universitete në botë ofrojnë kurse për historinë dhe kulturën e Ukrainës, shtetin të madh në Evropë për nga territori dhe të shtatin për nga popullsia. Ndër arsyet kyçe ka qenë mungesa e kërkesës nga studentët. Profesorët besojnë se një mungesë e tillë është rezultat i fokusit të madh në Rusi, pavarësisht se lufta ka ndikuar në rritje edhe më të madhe të interesimit.

Ndikimi i emigrantëve

Studiuesit thonë se studimet për Euroazinë, Rusinë dhe periudhën sovjetike, janë ligjëruar historikisht në Shtetet e Bashkuara sipas perspektivës së Moskës, për shkak të ndikimit të madh të studiuesve rusë, të cilët kanë ndihmuar në këtë aspekt. Susan Smith-Peter, profesoreshë e historisë ruse në Kolegjin e Staten Island në Nju Jork, ka thënë se qasja e Vasily Klyuchevsky, studiues i epokës imperialiste dhe një prej themeluesve të historigrafisë moderne ruse, është transportuar edhe në Shtetet e Bashkuara. Klyuchevsky, i cili ka vdekur më 1911, e ka mohuar ekzistencën e Ukrainës si popull dhe kulturë e ndarë nga Rusia, ka thënë ajo. Në mesin e studentëve tij në Moskë ka qenë Michael Karpovich, i cili ka ligjëruar për tri dekada në Universitetin Harvard më 1927 deri më 1957.

‘Njerëzit po vdesin për këtë gjë’

Mark Steinberg, profesor i historisë ruse në Universitetin Illinois dhe bashkautor me të ndjerin, Nicholas Riasanovsky në librin ‘Historia e Rusisë’, i ka thënë Radios Evropa e Lirë se debati aktual për çështjen ruse nuk është diçka e re. Ai ka thënë se akademia ka shtruar pyetje për imperializmin dhe kolonializmin rus e sovjetik, dhe mënyrën si duhet ligjëruar për këtë periudhë, prej rënies së komunizmit në fund të viteve 1980. Ai ka thënë se fusha e studimit ka ndryshuar gjatë viteve, pasi universitetet tani janë në kërkim të studiuesve që specializojnë për Perandorinë Ruse, dhe jo për Rusinë si shtet. Pushtimi rus në Ukrainë ka krijuar nevojën “që të kuptohet më mirë perandoria dhe kolonializmi”, ka thënë Steinberg. “Më parë ka ekzistuar diskutimi akademik, mirëpo tani njerëzit janë duke vdekur për këtë gjë”. Sfida me të cilën po përballen akademikët është që të kuptohet sesi ndikon imperializmi dhe kolonializmi rus në mënyrën sesi ata mendojnë apo i qasjen një teme të caktuar. “Mendoj se ky është ndryshimi më interesant dhe ndoshta edhe më kontroversi”, ka thënë ai. Sa i përket librit ‘Historia e Rusisë’, Steinberg i ka bërë disa “ndryshime të rëndësishme duke hedhur dyshim për vazhdimësinë e Kievit me Moskën dhe do ta trajtojë këtë temë më gjerësisht në edicionin e 10-të”. Ndonëse disa institucione dhe profesorë kanë bërë ndryshime sa u përket ligjëratave dhe kurrikulës, Chernetsky ka thënë se kjo fushë ende ka nevojë për ndryshim “të thellë, strukturor”. “Është e rëndësishme që të mos humbet momentumi, sepse institucionet e mëdha akademike kanë tendencën që të jenë inerte”, ka thënë ai.