Sadik Bejko: SI MË MBROJTËN TRIFON XHAGJIKA DHE STAVRI RAFAEL?

Ndjehem krenar, veçanërisht i vlerësuar, që (nga “Klubi i Poezisë”) më nderuan të jem në fshatin Peshtan dhe që munda të flas në ditën e inagurimit të memorialit të poetit të pushkatuar Trifon Xhagjika.

Ka një gjë që atje nuk e thashë në fjalën time. Një ide që peshon rëndë, ide që dje, sot e bluaj, e bluaj; rrah t’ia varros vetes dhe s’mundem, nuk ia arrij.

Këtë lëmshin që e kisha në grykë e nën gjuhë, gati ta them e nuk e thashë dot atje në Peshtan, më datën 23 Dhjetor 2018, po e zbraz, shmpleks tani:

Trifon Xhagjika, Stavri Rafael, Fadil Kokomani, Vangjel Lezhoja e pësuan, u burgosën, hoqën e vuajtën… u vunë në litar, në plumb dhe vdiqën… por ne, të pasmit… shpëtuam. Për ne që erdhëm mbas, pësimi i tyre tragjik qe një mësim. Ata… na e zgjatën jetën.

U vranë për politikë, u vranë se nuk i donte shteti.

U vranë për ide, për poezi…

Vritet njeriu për politikë, vritet dikush nga që është kundërshtar politik? Që atëherë të ishe kundërshtar politik, kjo ishte baraz me vdekjen. Edhe më shumë sesa me vdekjen e personit: ishte baraz me shfarosjen totale, me zhdukjen jo vetëm politike si familje, si fis, por me flakjen e të githëve te të vdekurit.

Kur (si poetë të rinj) në ato vite shkruanim ndonjë poezi me zarar, ndonjë vag a një strofë politikisht me rrezik për kohën, shokët tanë më të moshuar, na thoshin: mos… mos… grise poezinë, fshije vargun, shuaje strofën… mos se do ta pësosh, do të hash kokën, do të hash plumbin ballit, do të të varrosin pa varr si Trifon Xhagjikën.

Kjo ishte ajo gjëja që matesha ta them dhe nuk e thashë dot. Nuk e thashë atje në Peshtan.

Të thosha se ai Burri, ai Tifoni u vra edhe për ne.

Ne që erdhëm pas tij, u fshehëm, e ruajtëm, e ulëm kokën. U përulëm si ai që në vijën e zjarit ku fishkëllejnë plumbat, e struk kokën mes supeve.

Jo të gjithë janë trima.

Ne mësuam nga fatkeqësia, nga vdekja. Disa nga ne sot duhet të thonë: falemderit, Trifon. Faleminderit!

Ty të vranë, ti ike, por ne sivëllezërit e tu poetë që erdhëm mbas teje, nxorëm mësime nga mynxyra.

Na shpëtove, na zgjate jetën.

Jeta është e shtrenjta. Ti na ndihmove të mos vdesim para kohe.

26.12.2018

Ja, se si ka ndodhur:

Ishte viti 1965. Në shtëpinë e Ahmet Golemit. Kisha shkruar një poezi “Letër nënës”. I ndikuar nga poeti italian Salvatore Quasimodo, nobelist. Në shqip atëherë njihej vetëm një poezi me titull “Letër nënës”, përkthim nga rusi i vetëvrarë S. ESENIN.

Italiani S. Quasimodo e titullonte poezinë e tij “Mater dulcissima”, me sa më kujtohet.

“Mater dulcissiman” e kisha lexuar bashkë me një tufë poezish, një dorëshkrim… përkthime shkruar me penë, me bojë mbi letra format A4. Mbase përkthimi i librit “Et subito sera” që atëherë në Tiranë në rrethe të ngushta qarkullonte dorë më dorë pa emrin e përkthyesit.

Në poezinë time “Letër Nënës”, vjeshtë 1965, kishte një strofë me shumë helm, për kohën.

Aty thuhej se: në këtë vend, kjo botë, ka trumcakë të shumtë që shtypen nga ca pak elefantë.

Thuhej: ka të vdekur kjo botë që peshojnë aq rëndë, sa të gjallët i tërheqin thellë nën baltë.

Poezinë ia lexova Ahmet Golemit, boksier e poet dhe Klito Fundos poet, bashkëstudentë. Me nga një gotë verë përpara. Këta të dy ishin miq të mi me të cilët lexonin shkrimet tona. Me ta kisha lexuar Quasimodon, por dhe poezi të grekut nobelist Jorgo Seferis, nga një përkthim klandestin.

– Ku të shpje mushka, a ke mend në kokë… drejt në burg shkon më këtë poezi, tha Ahmet Golemi.

Klito Fundua, korçari demoniak, nënqeshi.

– Mos e tremb djalin, tha. Do t’ia falin, e ka për herë të parë. E shumta, mund t’i presin bursën. Të mos i vazhdojë më studimet e larta.

– E pranoj të më presim bursën për studimet, u thashë. Babai im do të shesë lopën, delet… që të kem lekët për të vazhduar studimet.

Kjo që thashë, ishte gjëja më me pa mend që mund të thuhej. Isha dhe nën efektin e verës. Atëherë pija më turbullonte me një gotë. Ishte një përgjigje krejt naive. Se nuk e dija: i mbulonin a jo shpenzimet e studimeve të mia lopa dhe delet e atit tim. (Por vallë… a i shiste im atë bagëtitë për poezitë e mia)?

…nuk kishte asnjë gjë të sigurtë në atë deklaratën time patetike.

Ahmet Golemi dhe Klitua më duartrokitën. Ah, më thanë, sa e bukur. Djali bën poezi politikisht të dyshimta dhe lopët e delet e babait ndërhyjnë me bulurima e me blegërima për ta marrë në mbrojtje. Pa, pa, pa…

Kuptohej që po talleshin sheshit.

Gjysmë gote verë më kishte rënë në kokë.

Pa pritur me seriozitet ata më thanë:

– Hap sytë,Trifon Xhagjikën e vranë, Stavri Rafaelin këto ditë e mbyllën në hapsanë. Mos e krruaj kokën me shtetin, o i marrë…

Unë poezinë e kisha çuar për botim në redaksinë e gazetës “Drita”. Duhet ta tërhiqja. Por…

Poezia ime një ditë më pas u botua në gazetë. Strofën me elefantë, që shtypin, me të vdekur të rëndësishëm, që të marrin më vete nën baltë, redaktorët, fare pa më pyetur mua, e kishin hequr, censuruar.

Por nuk munda ta harroj ankthin e frikën:

Klito Fundua dhe Ahmet Golemi më kishin paralajmëruar. Më patën thënë: ruaj kokën, mos e pëso si Trifon Xhagjika, si Stavri Rafael./exlibris.al