Duke vdekur…

Gjuhët janë si kombet. Në një mënyrë metaforike, ndoshta. A mund të themi se ata kanë pothuajse të njëjtën jetë dhe të dy janë tipikisht njerëz. Se bashku jane aq nderlidhur me njeri tjetrin sa eshte shume e veshtire ti ndash dhe te dallosh ku fillon njeri dhe mbaron tjetri, ne nje ndryshim te vazhdueshem pa pushim nga kulla e Babilonise ne nje globale te bashkuar, sic po diskutohet kohet e fundit, ajo gjuha “universale” qe si plaga e zezë po gllabëron gjithçka në rrugën e saj duke përfshirë edhe veten e saj.

Sapo të hysh në dhomë mund ta nuhasësh. Tingëllon gibeti që del nga një gazep delirant ndërsa trupi squirmon në përpjekjet e fundit për të tërhequr pak ajër. I shtrirë në shtratin e saj, lëkurë dhe kocka, pa lëvizje, si një tapë e ftohtë që nuk shpreh emocion por dhimbje dhe një dëshirë të fortë për të marrë frymë edhe ca, një herë tjetër, si më parë. Pra, çfarë, do të thotë dikush, është vetëm një pikë në këtë oqeanin tonë të madh. Sa specie peshqish kanë ngordhur dhe as peshkatarët nuk flasin për ta. Sa bimë dhe kafshë humbasin çdo ditë gjatë tiranisë së njeriut pushtues. Më i vogël dhe i pamëshirshëm se kurrë më parë, ai sundon me shfarosje! Duket, se njerëzimi po e paguan veten me të njëjtën shenjë vlerësimi që e lejoi të durojë dhe të mbërrijë aty ku është sot dhe tani dalëngadalë po çmonton gjithçka dhe veten, e njëjta histori si shumë shekuj më parë me përdorimin e duhanit të vjedhur nga populli “indigjen” amerikan. Pushtuesi triumfues merr të gjitha llastimet derisa të bëhet edhe ai i prishuri. I kemi bërë gjërat gabim që në fillim dhe tani ndoshta është vonë, sëmundja e shfrenuar nuk mund të ndalet më… Nuk ka fitues në vdekje…

Kërpudhat po rriten. Mekanizmat e zakonshëm të mbrojtjes, shumë fjalë autentike, tashmë vriten nga antibiotiku global i spektrit të gjerë, kështu që shumë pak prej tyre kanë mbetur dhe tani, në hapësirën e bollshme boshe krijuan grabitqarë të tjerë të huaj (fjalë) erdhën për të përfunduar atë që ka mbetur. Shpërndarja e folësve të gjuhës saprofite thërret pushtuesit e rinj patogjenë. Kështu, pothuajse të gjitha gjuhët e sotme, para individualisht unike dhe me veçoritë e veta specifike, po transformohen përmes globalizimit dhe ndërpërkthimit në një gjendje të streamlinuar gramatikisht, që nuk është larg varrit. Poliglotët mund ta dëshmojnë këtë! Kështu bën injoranca që mbërrin nga një thjeshtësim pune që nuk kërkon aftësi mendore dhe as elaborim gjuhësor dhe angazhim të sofistikuar… Paradoksalisht, izolimi stimulon sistemin imunitar dhe forcën e gjuhës. Zhvendosja nga pellgjet etnike, si dhe emigrimi në masë, sjell kërpudhat vdekjeprurëse të huajve në xhargonin e përditshëm, dhe përtyp fjalët e vjetra, autentike etnike në një limfë helmuese. Gjenocidet, si epidemitë bëjnë të njëjtën gjë, pasi një virus influence ndihmoi të zhdukej në vitin 1962 gjuha Trumai e folur në një fshat të vetëm në lumin Culuene të poshtëm në Venezuelë. Një gjuhë fshati! Gjuhët lulëzojnë me lule të bukura në intimitetin e një familjeje. Çfarë rrallësie e mrekullueshme! Po, çfarë katastrofe tani: shtëpitë bosh në një tokë pa fëmijë dhe të rinj për të krijuar dhe recituar poezi, është një nga shenjat e para të pashërueshmërisë së kësaj sëmundjeje vdekjeprurëse, të gjitha të mbrojtura me aq përpikmëri nga familjet tona në akuariumet tona të vogla të dashurisë. Është atje ku gjuha ruan identitetin e saj. Atje, sipas Rousseau, që emocionet, edhe nëse nuk shprehen plotësisht nga gjuha, e quajnë arsyen për veprim dhe vullnetin për të luftuar apo dorëzuar, atë që poezia mund ta bëjë më mirë se çdo medium tjetër. Çdo gjë në këtë ekosistem të diversitetit biolinguistik me një spektër të pasur të jetës, duke përfshirë të gjitha llojet e bimëve dhe kafshëve të tokës së bashku me kulturat njerëzore dhe gjuhët e tyre, po zhduket ngadalë dhe në heshtje. Kthejmë kokën drejt balenave, dhe drejt kaq shumë specieve të zhdukura të gjitha ndërkohë që po humbasim veten, gjuhët tona po kalben në individë dhe shoqëritë që ato mbajnë të unifikuara, mungojnë në një shpikje unike njerëzore që na krijoi, na bëri këta që jemi, nga arti në shkencë, mungojnë burimi më i pasur i mençurisë së akumuluar të historisë sonë, i spirales sonë psikologjike të zhvillimit, ende jo plotësisht i njohur për ne.

Nxitoni ta shkulni atë parazit, ndërkohë që rrënjët e tij shkojnë gjithnjë e më të egër brenda asaj gjuhe që nuk flet më, mezi del nga fyti i fryrë në flakë… para se të ketë ikur shumë kohë.

Lexime të mëtejshme

1. Zërat zhdukës: Zhdukja e gjuhëve të botës, nga Daniel Nettle dhe Suzanne Romaine, Oxford University Press, 2000, ISBN 0-19-513624-1

2. Evolucioni i gjuhës, redaktuar nga Morten H. Christiansen Simon Kirby, Oxford University Press, 2003, ISBN 019 924483 9

3. Funksioni, përzgjedhja dhe Innateness, The Emergence o f Language Universals, nga Simon Kirby, Oxford University Press, 1999, 2002, ISBN 0-19-823811-8

4. Rousseau për gjuhën dhe shkrimin: Dy perspektiva, nga Barry Stocker dhe John Bolender me një parathënie nga Lance Kirby, nga Andrews UK Limited, 2014,