Rovena Klejo: Historia e panjohur e mbiemrit SUMA 

Mbiemri “Sumë” ekziston si fjalë e rrallë dialektike në folklor dhe ka kuptimin majë kodre, ndoshta nga burimi latinisht “majë e lartë” (summa) apo me një kuptim tjetër, kësaj radhe ushtarak: “Autoriteti, komanda e lartë”, vëren autorja. Vijimësinë shqiptare të fisit, ajo e argumenton me toponimin “sumë”, që është e përhapur në Shqipërinë Veriore, si në Drisht, Nënshat, Zadrimë, Barbullush, Krujë, Blinisht, Velipojë e tutje.

Autorë që nga Barleti i famshëm deri tek Noli e Kristo Frashëri, prekin dendur prejardhjen e këtij fisi. Në “Acta et Diplomata”, në një dokument të 14 prillit 1332, thuhet se “Demetrius Summa quidam natione haud dubbie albaniensis” (Demetrius Suma padyshim shqiptar). Shuteriqi gjen një material tjetër për vitin 1300, kur përmend përsëri ata.

Madje, ai gjen se Dom Nikollë Summa, është ambasador i Gjon Kastriotit në Raguzë. Shuflaj i vendos Summajt, si familje patrice nga qyteti i Drishtit (Drivastos Antica) me kryevend Sumen. Shuflaj vetë mbante lidhje me Balshajt e Zetës, Dukagjinët e Lezhës dhe me Familjen Summa, në bregun verior të Bunës. Që në vitin 1368, pjesëtarë të familjes Suma, jetonin në Shkodër dhe ishin të ardhur nga Drishti.

Kurse Jirecek, shkruan autorja, një mediavalist i shquar i historisë së shqiptarëve, emrin e Familjes Summa e përmend thjesht si emër romak. “Ajo që i vë vulën shqiptarësisë se fisit Suma për këtë periudhë është Papa Nikolla V-të, i cili më 20.09.1451 emëronte Nunc Apostolik, françeskanin e shquar shqiptar, Eugjen Summën”, vëren autorja.

Summajt përmenden në regjistrin e Kadastrës së Shkodrës dhe në Krisobulen e Decanit, që në 1355, si shqiptarë. At Zef Valentini, cilëson se ky fis e mban origjinën nga Drishti me tri degë: a. Dega Mirditë, Pult e Postribe; b. dega Bregu i Bunës (Shirgj e Barbullush); c. dega Tuz-Grudë. Lidhja e tyre me Papët është e kahershme dhe po ashtu dhe me Kastriotët.

Pjesë nga libri “FAMILJA SUMA” e dr. Terezina Suma.