Dita e Kujtesës dhe gabimet e kujtesës

Nga Paolo Muner, Itali

1. Lexuesit me memorie të mirë mund të kujtojnë se disa vite më parë, pikërisht në fillimin e Albania News, unë tashmë u futa në këtë temë, ndoshta duke ndjekur rrugë të përdredhura dhe të padepërtueshme, me shpresën për të arritur një të vërtetë historike të përbashkët.

E ndarë? Një term i keqpërdorur sot dhe, nëse i referohet memories historike, veçanërisht nga ana ime (Trieste dhe rrethinat, në të dy anët e kufirit, në të vërtetë, deri tani, “e kufijve”), ku, veçanërisht pas rënies së komunizmit, për këtë qëllim është ngritur më shumë se një komision dy/trepalësh, me arritje – mjerisht – gjithmonë rezultate mjaft të pakta.

Sado dekurajuese të duket – dhe është – premisa ime, dua të vërej se një përpjekje e tillë nuk është bërë kurrë, megjithatë, mes Italisë dhe Shqipërisë.

Shqipëria ka historiografinë e saj, ka pak më shumë se njëzet vjet që përpiqet ta rindërtojë, por – të paktën kjo është përshtypja që kam marrë prej saj – duke shkundur vetëm ata që ishin historianë të rremë të ngulitur nga regjimi, duke supozuar “gjithçka. tjetër” është e vlefshme.

Situata në Itali nuk është më e mirë, një vend i rithemeluar nga Rezistenca, një lëvizje, përbërësi komunist i së cilës më pas mori detyrën për të rishkruar historinë e saj sipas kanuneve që kanë mbetur të pandryshuara deri më sot, nëpërmjet një kontrolli shumë të rreptë mbi kulturën, që ka as të relaksuar gjatë dy dekadave të fundit, të cilat kanë parë fraksione kundërshtare të alternohen në pushtet.

Me këto premisa, nuk është çudi nëse, kur kemi të bëjmë me ngjarje historike që përfshijnë Shqipërinë dhe Italinë, kujtesa mund të thuhet se “ndahet”, por vetëm në kuptimin që ajo ende shfaqet e lidhur me modelet interpretuese të komunizmit.

Në një situatë të tillë, e mira (por është një gjë e keqe, përkundrazi….) qëndron vetëm në faktin se, më shumë se çdo gjë tjetër, Historia, këto histori, thuajse anashkalohen, në të dy anët e Adriatikut, dhe prandaj, duke mos folur për të, të paktën shmanget kryerja e gënjeshtrave.
Mbërrijmë sot, në Ditën e Kujtesës, një përvjetor që kudo në botë festohet me krenari, por mbi të gjitha me trishtim dhe dhimbje, ka shumë viktima të Shoah-ut, pak të mbijetuar, shumë të afërm që nuk e jetojnë atë kujtim. vetëm për një ditë, por për gjithë vitin, për një jetë.

2. Por ka një vend ku ajo ditë jetohet “vetëm” me krenari, duke mos pasur arsye dhimbjeje, të paktën direkt: është Shqipëria që mund të sjellë mburrjen e rrallë se ka qenë i vetmi vend europian – dhe kjo do të ishte. mjaft për ta legjitimuar atë në Evropë – ku gjatë Luftës së Dytë Botërore, por edhe në vitet e errëta që i paraprinë, nuk pati raste të persekutimit kundër hebrenjve.

Çuditërisht (por ne e kemi ende të qartë ….) edhe në kohën e komunizmit është folur pak ose aspak për këtë temë, dhe për këtë arsye, vetëm disa vite më parë, ka filluar të trajtohet, dhe më shumë çdo vit, ndoshta me disa “mbështetje” e jashtme (Izrael, Francë, SHBA…), ndoshta edhe për shkak se Shqipëria kishte një nevojë ekstreme për të rritur “asetet e saj të mira”, kur dhe ku rrezikonin fenomene të një niveli më të vogël historik, por me një ndikim social më të menjëhershëm. duke minuar imazhin e sapolindur të një vendi të lirë dhe demokratik.

Dalëngadalë, kjo histori është kthyer në një “mit”, që ka depërtuar në kujtesën kolektive të popullit shqiptar, në të gjitha nivelet.
Ismail Kadare flet për të, për më tepër, fare kalimthi, në romanin e tij më të famshëm “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, me shprehjen: “Zoti qoftë i lavdëruar, nuk ka problem që të mos ua heqim hebrenjve, në këtë. vendi…. (Lavdi Zotit qё hebrnjtё nuk ndiqeshin ne kёtё vend.). Fjalia ishte – nga ana ime – e përkthyer lirisht, pasi nuk ka asnjë gjurmë të saj në versionin italian. Është e vërtetë që historia e “Gjeneralëve” është e mbushur me këto veçori, por, në këtë rast, është e pashpjegueshme, ndaj më vjen të abuzoj me thënien sipas së cilës “të mendosh keq është gjithmonë mirë…”.

Në çdo rast, më ndihmon shumë në gjithçka që do të them më vonë.

Edhe gruaja e Kadaresë, Helena, në vëllimin e saj të fundit me kujtime “Kohë e paftueshme”, ndalet pak më shumë në të (gjysmë faqe…), duke marrë shkas nga një udhëtim i tyre në Izrael, duke cituar Memorialin Yad Vashem, muzeu i Holokaustit, ku kujtohet mbrojtja e hebrenjve nga shqiptarët.

 

3. Hera e parë që pata rastin të dëgjoja për shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri ishte në janar 2008, kur lexova për një demonstratë që po organizohej, pikërisht për Ditën e Kujtimit, në Paris, në Palais du Luxembourg. ( selia e Senatit Francez), përmes një konference kushtuar temës: “Mbrojtja e hebrenjve në Shqipëri para dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, veçanërisht nga viti 1933 deri në 1944”.

Dhe më pas, duke e vendosur këtë ish boshllëk timin në mozaikun e sigurive të mia të shumta (shumë?), e kuptova atë besim, por ndoshta është më mirë të flas për një “pyetje” e cila, që atëherë, më ka shtyrë të hulumtoj. , jo e lehtë, ashtu si sot, të shkruash këto shënime ndoshta të papërshtatshme, domethënë: nëse të gjithë (komunistë dhe joshqiptarë dhe italianë) pohojnë se – nga viti 1939 deri në 1943 – Shqipëria ishte nën një pushtim të ngurtë italian, ku shqiptarëve u mungonte çdo demokraci dhe liri, si është e mundur që shpëtimi i hebrenjve – i kaq shumë hebrenjve – në Shqipëri mund të ketë ndodhur pa ndonjë pjesëmarrje të favorshme (të shohim si ta quajmë) nga pala italiane?

Nuk është e qartë, në fakt, kujt mund t’i atribuohet ndonjë meritë, nëse jo – gjithashtu – italianëve, pasi, nga prilli 1939 deri në shtator 1943, Shqipëria ishte në bashkim personal me Mbretin e Italisë (i cili kishte marrë kurorën ); duke ruajtur zyrtarisht pavarësinë e saj, politikat e jashtme dhe ato të mbrojtjes të dy vendeve (Italisë dhe Shqipërisë) ishin unifikuar.

Dhe kjo pa harruar se, edhe në vitet e para 1939, ndikimi italian, për të mos përmendur “kontrollin” italian mbi çështjet shqiptare, ishte mjaft domethënës.

Në hipotezën (për fat të keq të vërtetuar nga faktet) e mungesës totale – në këtë konferencë – të përfaqësuesve italianë, kam një frikë të bazuar se askush nuk do të kishte përmendur sesi hebrenjtë në Shqipëri u shpëtuan “edhe” nga italianët. për të cilën jam aktivizuar edhe nëpërmjet kanaleve zyrtare për pjesëmarrjen time të mundshme.

Një nga organizatorët, me të cilin kisha rënë në kontakt, ishte një kolonel (me leje) i Forcave Ajrore Franceze, kështu që ai ishte – për mua – një “koleg”, gjithashtu i apasionuar pas kërkimeve historike dhe një mirëkuptim i përzemërt ishte menjëherë. i vendosur mes nesh, vetëm se në momentin e përfundimit më tha qartë: “Mon cher ami…..nëse do të vish në Paris në datën 27, në konferencën tonë, sigurisht që do të jesh i mirëpritur, por nëse ke ndërmend. për të folur, duhet të jeni në gjendje të citoni të paktën një emër-mbiemër të një italiani që ka ruajtur – në Shqipëri – të paktën një emër-mbiemër të një hebreu. Ose asgjë…”.

Kam kontaktuar me miqtë në Komunitetin Hebraik të Triestes (më i madhi në Itali, pas Romës), por pa rezultate konkrete, përveç këshillave për të kontaktuar me CDEC Centro di Documentazione Ebraica Contemporanea në Milano, që në thelb do të thotë Drejtori i Fondacionit, Prof. Michele Sarfatti.
Ajo që më shtyu më shumë ishte vetëdija se si tregohet gjerësisht (me citate në Librin e të Drejtëve dhe në disa libra gjithashtu nga autorë izraelitë), se kudo italianët, gjatë Luftës së Dytë Botërore, e gjetën veten pushtues/aneksues. /administrimi i territoreve të kombeve të tjera (veçanërisht në Francë dhe Jugosllavi) u dallua për përpjekjet për të zbritur shumë hebrenj (në disa raste mijëra) nga dorëzimi i gjermanëve (në Francë madje duke i zbritur ata nga bashkëpunëtorët francezë….). E gjithë kjo është e dokumentuar.

Një nga të gjitha, historia e Giovanni Palatucci, kuestori i fundit italian i qytetit të Fiume, i cili shpëtoi 5000 (pesë mijë) hebrenj, derisa, i zbuluar nga gjermanët, u internua në Dachau, ku vdiq. Ai u shpall “I Drejtë Ndër Kombet” nga Shteti i Izraelit dhe pas fazës dioqezane të procesit të kanonizimit, nga Kisha Katolike u shpall “Shërbëtor i Zotit”.

Për Shqipërinë kjo nuk është e dokumentuar sepse – siç më tha Prof. Sarfatti – në atë kohë – për Shqipërinë “nuk kishte asnjë kërkim”. Këto kërkime janë bërë padyshim pas luftës; dhe e konsideroj të tepërt të ndalem dhe të shpjegoj pse në Shqipëri, pas luftës, nuk u bë e mundur të bëheshin kërkime ………

Duke iu komunikuar organizatorëve të Konferencës së Parisit se – duke mos gjetur – në një kohë kaq të shkurtër – dokumentacionin e llojit dhe nivelit që ata kërkuan – nuk munda – pavarësisht nga vetja, të merrja pjesë, u kërkova të më njoftonin me mirësi. nëse dikush, gjatë konferencës, do të kishte përmendur megjithatë një përfshirje – në çfarëdo forme – të italianëve në procesin e shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri.

Duke mos marrë asnjë përgjigje, më duhet të besoj se – për italianët – në atë konferencë nuk u përm4. Pasi humba “trenin” për në Paris, kuptova se duhej të lexoja më mirë dhe së pari konsultova tekstet e mëposhtme:

a) “Shkatërrimi i hebrenjve të Europës” nga Raul Hilberg, ku megjithatë gjeta indikacione shumë të përgjithshme, nga të cilat vërehet vetëm se, pasi pushoi kontrolli italian, filluan problemet. “A contariis” mund të nxirret vetëm se “më parë”, nuk ka pasur probleme.
Dikush, pra, bëri një lidhje, por duke kujtuar vitin e pushtimit ushtarak gjerman. Është për të ardhur keq që, nëse shkojmë në ripërtëritjen e asaj periudhe, atëherë për fat të keq bie edhe “primati” shqiptar: në Prishtinë, në fakt, pas aneksimit të Kosovës, në procesin e ndërtimit të Shqipërisë së Madhe të ndjekur në vitet 1940/4. , u regjistrua episodi i trishtë i 300 hebrenjve që iu dorëzuan gjermanëve, edhe me pjesëmarrjen e SS të Divizionit Skënderbeu (formuar nga bashkëpunëtorët shqiptarë.)

b) “Të drejtët e Italisë. Johebrenjtë që shpëtuan hebrenjtë”, versioni italian i listës së “Të drejtëve midis kombeve”, krijuar nga Shteti i Izraelit, redaktuar nga historiania e Shoahut Liliana Picciotto; por kufizohet tek të Drejtët e njohur në Prill 2005, përfshin 295 emra të të Drejtëve italianë, por asnjëri prej tyre nuk ka pasur lidhje me Shqipërinë.

c) Prandaj shkova të rilexoj për të njëqindtën herë kujtimet (1) të Francesco Jacomoni di San Savino, Gjeneral Lejtnant i Mbretit të Shqipërisë Vittorio Emanuele III, një tekst që për mua është një “fener” i vërtetë në analizë. të atij rrugëtimi historik që dy vendet tona – me dëshirë apo pa dëshirë – kanë bërë të përbashkët. Natyrisht, dikush mund të kundërshtojë shumë lehtë se është një dëshmi partiake dhe e cilës parti… aq sa dikush (2) e përkufizoi atë si “një nga kujtimet më mistike të shkruara nga eksponentë të regjimit fashist”. Nisur nga ky sqarim i nevojshëm, pas vitesh studimi dhe kërkimi, duke shqyrtuar historinë personale, njerëzore, politike, profesionale dhe gjyqësore të Jacomonit (të gjykuar dhe të pafajshëm…), jam i bindur se dëshmitë e tij janë të besueshme dhe besnike, veçanërisht ato në të cilat ai rrëfen përpjekjet e panumërta që ai mbështeti, nga dita e parë deri në ditën e fundit të detyrës së tij, për të ruajtur, të paktën zyrtarisht, sovranitetin dhe pavarësinë e shtetit shqiptar, për të cilat Mbreti i ri ishte zotuar solemnisht përpara delegacionit të Asambleja Kushtetuese e cila kishte shkuar në Romë për t’i ofruar kurorën e Shqipërisë.

Për këtë aktivitet, Jacomoni është përplasur shumë shpesh me autoritetet më të larta romake, që nga Duce deri te Konti Ciano (Ministri i Punëve të Jashtme) dhe poshtë…

Episodi që na intereson nuk është i datës, por mund të vendoset në periudhën nga fundi i dhjetorit 1941 deri në mes të dhjetorit 1942, kohëzgjatja e Kabinetit të Krujës. Jacomoni thotë:

“”” Një demonstrim nga Mustafà Kruja (Kryetar i Këshillit, red.) se çfarë ishte “burrnia” e tij dhe kjo është aftësia për të përballuar situatat me guxim dhe madhështi, e pata menjëherë pas marrjes së tij si Kryeministër.

Konsulli i Përgjithshëm i Gjermanisë kishte shkuar tek ai dhe i kishte paraqitur një notë verbale ku qeveria naziste kërkonte dorëzimin e mbi treqind hebrenjve, të cilët, refugjatë nga Jugosllavia, kishin gjetur azil në Shqipëri. Komanda ushtarake gjermane në Beograd kishte dhënë të dhëna të sakta për emrat e tyre dhe për vendet ku ishin strehuar në Kosovën shqiptare.(3).

Mustafa Kruja erdhi të më kërkonte leje për t’i lënë të patrazuar në Shqipëri. Nuk kishte ushtarë gjermanë në të gjithë vendin që mund t’i identifikonte.

Megjithatë, u ra dakord që refugjatët hebrenj të transferoheshin menjëherë në rajonin e Gjirokastrës, që kufizohej me zonën greke, të pushtuar nga trupat italiane. Ata dyshohet se janë pajisur me pasaportë shqiptare me emër të rremë dhe kur është e nevojshme, janë ndihmuar materialisht.

Çështja nuk u raportua zyrtarisht në Romë, por Drejtori i Përgjithshëm i Çështjeve të Rezervuara (në Ministrinë e Punëve të Jashtme, Nda), Ministri Fuqiplotë Vidau, u informua privatisht për këtë çështje. Ai ishte njeri me zemër dhe me të ne tashmë siguruam, nëpërmjet përfaqësive tona jashtë vendit, të furnizonim hebrenjtë gjermanë, bohemë, polakë, hungarezë dhe rumunë me pasaporta shqiptare. Kështu ata mund t’i shpëtonin persekutimit racor duke shkuar në Shqipëri.”

5. Një tekst i parë specifik kërkimor mbërriti pikërisht në vitin 2006, me titullin “Hebrenjtë në Shqipëri – Katalogu i dokumenteve të Arkivit Qendror Shtetëror të Republikës së Shqipërisë” (botim dygjuhësh italo-shqip, botuar në Itali nga Progredit), i shkruar. në Shqipëri nga Nevila Nika, (përkatësisht drejtoreshë dhe arkiviste e Arkivit Qendror Shtetëror të Tiranës), të cilët janë ndoshta pak më të vakët për këtë çështje, pa mohuar megjithatë disa aspekte pozitive nga pala italiane.

Natyrisht, e lexova atë libër me shumë kujdes, por gjeta një numër të caktuar gabimesh, ndoshta jo serioze, në terminologji, por që mund të nënkuptojnë mungesën e njohjes së thellë të situatës politiko-institucionale në të cilën ndodhi historia. Megjithëse teksti është botuar në një version dygjuhësh, njohja e dobët e gjuhës shqipe më pengoi të verifikoja – me siguri absolute – nëse pasaktësitë terminologjike të përmendura më sipër i atribuoheshin përkthimit në italisht, por, në disa raste, mendoj se të jetë në gjendje ta përjashtojë atë.

Në çdo rast, për sa i përket asaj që sugjerohet në faqen XV të librit (“do t’i jemi mirënjohës kujtdo që dëshiron të na ndihmojë të korrigjojmë çdo gabim”), i kam shkruar shtëpisë botuese italiane, duke kërkuar mirësjelljen që të dërgojë Autorët e veprës në fjalë një shënim timin me specifikimin e sa më sipër; Më vjen keq që nuk kam marrë asnjë reagim, por – padyshim – nuk jam në gjendje të përcaktoj nëse kjo është për shkak të neglizhencës së shtëpisë botuese, apo nga një vendim i autorëve të librit.

Përveç pasaktësive terminologjike, megjithatë, në dokumentacionin e arkivit të renditur gjeta një mungesë që më dukej e çuditshme, pa dashur/arritur të ngarkoj askënd për të, në kuptimin që nëse – në Arkiv – nuk ka Dokument “i mundshëm”, thjesht nuk është aty. Mirëpo, mund të pyesim veten pse nuk ka, dhe ua kam vënë në dukje gjithmonë – përmes shtëpisë botuese – autorëve, madje në këtë rast pa përgjigje.

Në fakt, në f. 158 (më 14.05.1944) citon një Raport të Komandës së Përgjithshme të Xhandarmërisë ku, ndër të tjera, bëhet me dije për arrestimin nga ushtria gjermane të 150 izraelitëve me banim në Prishtinë, si dhe për sekuestrimin e pasurisë së tyre. (ky është rasti që përmenda më lart).
Ky episod më kujtoi rastin e hebrenjve të Prishtinës që kishte ndodhur shumë më herët, të transmetuar nga Jacomoni, dhe të cilin e përmenda më parë, kështu që m’u duk shumë e çuditshme që – në dokumentet arkivore – nuk ka asnjë dokument për këtë episod.
Kjo mungesë (që nuk mund të quhet lëshim) mund t’i atribuohet hipotezave të ndryshme:

a) në lidhje me këtë nuk ka pasur dokumente të shkruara; ishte një iniciativë në kundërshtim me politikën zyrtare, megjithëse – më kujtohet – “ligjet racore” italiane nuk kishin fuqi në Shqipëri, as të tjera të ngjashme nuk u miratuan nga organet legjislative shqiptare dhe mund të mendohet se Kruja dhe Jacomoni “menaxhuan ‘marrëveshje’ vetëm verbalisht.

Megjithatë, ndihem në gjendje ta përjashtoj, pasi Jacomoni tregon gjithashtu se “gjithsesi u ra dakord që refugjatët hebrenj të transferoheshin menjëherë në rajonin e Argirokastros që kufizohej me zonën greke, të pushtuar nga trupat italiane. Ata do të ishin pajisur me një pasaportë shqiptare me një emër të rremë dhe, kur ishte e nevojshme, do të ishin ndihmuar materialisht…” Nuk ka gjasa që – nga masat e shumta të nevojshme për zbatimin e një plani të tillë – asnjëra të mos jetë miratuar me shkrim;

b) dokumentet ekzistuese, dikush i ka zhdukur. Mund të ketë qenë vetë Jacomoni, ose dikush nën komandën e tij, për arsyet e përmendura më sipër, si dhe mund të ketë qenë dikush më vonë, gjatë regjimit komunist, që të fshinte gjurmët e një “vepre të mirë” të bërë nga “pushtuesit fashistë”. “;

c) dokumentet ekzistuese, dhe edhe nëse gjenden, nuk janë cituar në veprën në shqyrtim, ndoshta për shkak të një mosrespektimi; duke kuptuar se si është një hipotezë në dukje fyese ndaj atyre që kanë prodhuar vetë veprën, dua ta regjistroj vetëm nga pikëpamja “teknike”;

d) Jacomoni do të kishte treguar një fakt që nuk përputhet me realitetin, por atëherë e gjithë vepra e tij (380 faqe) mund të vihej në dyshim; për të kuptuar se si kjo hipotezë e fundit duket e pamundur, do të ishte e nevojshme të lexohej i gjithë teksti, i cili zbulon përpjekjet e vazhdueshme të këtij personaliteti, shpesh në përplasje me autoritetet romake, për të mbrojtur, të paktën zyrtarisht, sovranitetin e pohuar. dhe pavarësinë e shtetit shqiptar, të cilën Mbreti (me emërimin e tij si Gjeneral Lejtnant) praktikisht ia kishte besuar. Jacomoni nuk ka qenë asnjëherë fashist, shpeshherë ka qenë i papëlqyer nga Partia Fashiste (si ajo italiane, ashtu edhe ajo shqiptare), dhe gjithashtu për këto arsye u hoq nga detyra. Pas luftës ai u gjykua nga “Gjykata e Lartë e Drejtësisë për shtypjen e krimeve fashiste”, por – me një dënim të Gjykatës së Lartë të Kasacionit – u shpall i pafajshëm nga të gjitha akuzat.

6. Duhet theksuar se, para publikimit të sipërpërmendur, në mars të vitit 2005, Shaban Sinani, i cili kishte qenë drejtor i Arkivit Qendror të Shtetit përpara Nevila Nikës, në një intervistë në të cilën shpalli publikimin e rezultateve të hulumtimit (duket tashmë ka filluar kohë më parë), ndër të tjera tha:

“Pushtimi italian në Shqipëri zgjati deri më 8 shtator 1943, datë e shpalljes së armëpushimit me aleatët dhe e përfundimit të aleancës ushtarake me Gjermaninë. “Pas asaj date, situata për hebrenjtë nuk ndryshoi shumë, falë vullnetit të popullit shqiptar.”

Në mënyrë implicite, pra, ai pranoi se situata para-ekzistuese ishte e favorshme.

“Gjatë viteve të luftës – shtoi Sinani – të gjithë hebrenjtë që jetonin në territoret nën kontrollin gjerman u përpoqën të arrinin në Shqipëri për të shpëtuar veten e tyre. Trupat ushtarake italiane nuk kryen kurrë akte dhune kundër hebrenjve: “Ne monitorojmë, por nuk ndëshkojmë”. ishte motoja e tyre”.

7. Fjalimin tim të parë – dhe tani për tani vetëm – publik mbi këtë temë pata rastin të mbaj më 20 gusht 2009, në Muzeun Hebre “Carlo e Vera Wagner” në Trieste, me rastin e ekspozitës “Besa, një kod. të nderit. Shqiptarët myslimanë që shpëtuan hebrenjtë nga Shoah”, në prani të Zef Bushatit, atëherë Ministër Fuqiplotë në Ambasadën Shqiptare në Romë, si rezultat i së cilës munda të mbledh dëshminë e mëposhtme nga zonja e moshuar Erika Permeti në Toptani: tani me banim në Trieste:

“””Në Durrës, në afërsi të portit, ishte një ndërtesë e quajtur “Shtëpia e Emigrantëve”, ose më mirë e njohur me këtë emër. Dihej gjerësisht se ai shërbente si strehim i përkohshëm për familjet izraelite që prisnin të largoheshin për në destinacione jashtë Evropës. “””

8. Kështu, më 26 janar 2010, arritëm në seminarin studimor “Hebrenjtë në Shqipëri nën fashizëm. Një histori për t’u rindërtuar.”, mbajtur më 26 janar 2010, në Universitetin e Barit, organizuar nga Fondacioni CDEC dhe Rajoni i Pulias. Duke mos qenë në gjendje të marr pjesë në seminarin në fjalë, u shkrova organizatorëve për të mësuar nëse flitej për një pjesëmarrje italiane në shpëtimin e hebrenjve në Shqipëri, pa, për fat të keq, asnjë përgjigje.

Seminari u pasua nga botimi (që besoj: i Procedurave) i vëllimit: L. Brazzo, M. Sarfatti (redaktuar nga), “Historia e hebrenjve në Shqipërinë e fashizmit. Një histori për t’u rindërtuar”, Giuntina, Firence, 2010.

Në libër, nga raporti i Prof. Sarfatti-t, lexojmë: “… roli që kanë luajtur autoritetet italiane dhe shqiptare në lejimin e kalimeve të tilla (të hyrjeve të hebrenjve në Shqipëri midis viteve 1941 dhe 1943, red.) duhet të jetë gjithashtu. e eksploruar … Është një histori, siç mund të kuptohet, me pak dritë, por ende me shumë hije, të cilën, shpresojmë, historianët italianë së bashku me ata shqiptarë, do të duan ta sqarojnë…..me vullnetin e italianit. fashizmit, qytetarët shqiptarë hebrenj në Shqipëri u goditën nga një legjislacion më pak i ashpër dhe më pak kompleks se ai i nxjerrë nga vetë fashizmi në Itali kundër qytetarëve hebrenj italianë. “””

Në fakt, në Shqipëri ligjet racore të miratuara në Itali ende në vitin 1938 nuk zbatoheshin; teksti raporton, në shtojcë, tekstet e dy dekreteve anti-hebreje të përgatitura (thuhet në rrethet e Togerit) por të pa nxjerra. Nuk duket se janë paraqitur ndonjëherë në Kuvend, ndoshta me vetëdijen se nuk do të kishin “kaluar”.

Nga raporti i Milovan Pisarrit “Holokausti në Serbi dhe Maqedoni (1941-1943)” mësojmë se:

“““I gjithë komuniteti hebre maqedonas u deportua. ….Për rreth gjysmën e tyre shpëtimin e ka pasur ndërhyrja e konsullatës italiane dhe spanjolle në Shkup…. italianët arritën të shpëtojnë nga kampi 19 hebrenj vendas të Prishtinës, të njohur si shtetas shqiptarë dhe 5 si italianë. Në lidhje me këta hebrenj shqiptarë dhe italianë, duket se zyrtarët dhe ushtarët e konsullatës italiane në Shkup kishin tentuar disa herë të lidhen personalisht me disa prej tyre, por u bllokuan nga policia bullgare. Kjo ngjalli vazhdimisht fajin e autoriteteve gjermane, në radhë të parë ambasadorit Beckerle, i cili në një deklaratë në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Rajhut u ankua për “qëndrimin fyes të autoriteteve kompetente italiane”.

Dhe përsëri: “”” Hebrenjtë e Prishtinës (në kuptimin e leximit: ardhur nga, red.) megjithatë arritën t’u dërgojnë një kërkesë autoriteteve bullgare për t’u konsideruar si shtetas italianë dhe për këtë arsye të liruar, duke pretenduar se dokumentet e tyre ishin në konsullata italiane. …..Në këtë mënyrë…gjatë vitit 1941 të paktën 150 hebrenj refugjatë serbë arritën në Prishtinë, të cilët u gjendën së bashku me një grup prej 45 hebrenjsh nga Evropa Qendrore-Lindore, të cilët deri në konflikt jetuan të kufizuar në Kuršumlijska Banja, plus një grup prej 25 hebrenjsh. i cili ka ikur në mënyrë klandestine nga Mitrovica e Kosovës; të tjerët thjesht kaluan nëpër Kosovë për të shkuar direkt në Shqipëri ose Dalmaci.

Me të mbërritur në Kosovë, refugjatët që hynë “legalisht” iu nënshtruan kontrollit të autoriteteve italiane, të cilat në shumë raste duket se kanë qenë të vetëdijshëm se kishin të bënin me hebrenj të arratisur me dokumente false dhe që gjithsesi nuk i merrnin. çdo masë, përkundrazi i lejuan të ardhurit të vendoseshin ose i lanë në kujdesin e komunitetit lokal hebre.”

“Samuil Mevorah” pati fatin që u dëbua nga Prishtina dhe u kthye në territorin e pushtuar nga nazistët. Mirëpo, karabinierja që e shoqëroi deri në kufi dhe që duhej t’ua dorëzonte gjermanëve, u zhduk në stacionin e parë hekurudhor dhe Mevorah, duke e parë veten të lirë, zbriti nga treni në Uroshevac dhe shkoi në Prizren”.

“””…më 14 maj 1944 gjermanët arrestuan masivisht hebrenjtë në Kosovë dhe Mal të Zi… në mesin e 437 të arrestuarve ishin hebrenjtë e Prishtinës, të cilët… Krahas tyre ishin edhe disa hebrenj nga Beogradi dhe Shkupi, e në mesin e këtyre të fundit kishte edhe disa nga ata që ishin shpëtuar nga dëbimi nga qytetet maqedonase vitin e kaluar falë shtetësisë së tyre italiane, si familja Modiano.

Në konkluzionet e punës, Prof. Sarfatti deklaroi: “”” Këto çështje, veçanërisht ato që kanë të bëjnë me arratisjet në territoret “italiane” – d.m.th. rajonet nga Sllovenia në Shqipëri, duke kaluar nëpër Istria dhe Fiume, Dalmaci, Bosnje Hercegovinë dhe Mali i Zi – , për jetën e refugjatëve, për sjelljen e autoriteteve italiane ndaj tyre, për të cilat ne duhet të vazhdojmë të punojmë.”

Besoj se shprehja e prof.Sarfatti-t “duhet të vazhdojmë të punojmë” mund të jetë përfundimi më i saktë i këtij shkrimi tim modest.

SHËNIM

(1) Francesco Jacomoni di San Savino, Politika italiane në Shqipëri, Cappelli, Rocca di San Casciano, 1965.
(2) Enzo Colotti, Fashizmi dhe politika e pushtetit: politika e jashtme (1922-1939), La Nuova Italia, Milano 2000.
(3) Kosova – përveç një pjese të vogël të territorit, që kishte mbetur nën pushtimin ushtarak gjerman, i ishte aneksuar Mbretërisë Shqiptare.

Publikuar më 26.01.2012 nga Albania News – Dita e Kujtesës dhe gabimet e kujtesës

http://www.albanianews.it/cultura/storia/item/2313-27-gennaio-giornata-della-memoria?utm_source=feedburner&utm_medium=email&utm_campaign=Feed%3A+AlbaniaNews+%28ALBANIA+NEWS%29 link oscurato

por është akoma i lexueshëm në webpage:
http://www.albanianews.it/wp-content/uploads/wp-post-to-pdf-cache/1/2313-27-gennaio-giornata-della-memoria.pdf – link oscurato