Miho Gjini: Rrëfimi i një gruaje të panjohur

Ti je shkrimtar, po dije se, asnjëherë nuk do të të ‘vijë në shteg’ një histori dashurie si kjo e imja-tha ajo,- pa u ulur akoma në ato dy karrige të mënjanuara të Bar-Lulishtes së qytetit, si më kishte marrë në telefon gruaja e panjohur dhe më ishte lutur të pija një kafe me të, edhe pse as parë e njohur mbi këtë dhe, veç nga fletët e novelës sime “Shtigjet e një gruaje” që ajo e kishte blerë në “Panairin e Librit” dhe e kishte ‘rrufitur e jo lexuar , me një frymë’,-e mbylli fjalën e saj të hyrjes në bisedë, tek u mbështet mirë e kryqëzoi duart mbi tryezë…

Nuk reagova. Nuk fola dhe mendova të mos flasë fare, gjersa e panjohura të qetësohej e të rrëfente ç’kishte në zemrën e saj që regëtinte nga padurimi. Dhe kisha nge ta ‘mblidhja veten’, ndërsa syri ndali tek shtati saj i bukur, ku kishte mbetur ende gjurma e një hijeshie të dikurshme, në ato tipare të zeshkëta, të përcëlluara nga dielli e paksa të lëshuara prej mundimesh të panjohura. Duke pritur në heshtje , të ‘shfletonte fletët e një misteri  letrar’ që ajo vet ndruhej ta hidhte në letër, për vete e për të gjithë…

“Sa mbarova gjimnazin, me nota të mira, që në mbrëmjen e maturës u dashurova me një djalë  ‘kaçurrels’ që ma ‘kishte hedhur syrin’ prej kohësh e nuk më ndahej fare. Po,-që thua ti,-kam qënë pak ‘hundëpërpjetë’, jo vetëm se im atë qe drejtor i Ndërmarjes Ushqimore të qytetit, me ‘biografi të mirë’, porse pata ‘fatin e keq’ të isha edhe e bukur. E them këtë të fundit, se më shihnin ‘në koqe të syrit’, të gjthë djemtë e çoç më dukej vetja atëhere, si e veçantë. Mirëpo ‘rashë brenda’ edhe unë, se më ‘ngjiti shejtani’ dhe më bëri për vete… Iu ‘dorëzova e tëra’, fill pas kësaj mbrëmjeje me muzikë e vallzime përqafuar. Se nuk ka më e keqe nga ‘dashuria rufe’ që ta ul edhe krenarinë, sa fillon të të pëlqejë vetja, sikur je në stratosferë e të duket sikur ‘është e jotja e gjithë bota’! E nuk doja të vazhdoja shkollën e lartë, po të isha vetëm pranë tij, pa le të punoja edhe si kamariere e turizmit. S’kishte si unë tjetër, vishesha me gusto, sipas modës së atëhershme, me fustanin mbi gju, ndërsa flokët që i pata gërshetë, i preva të shkurtra, si djemtë. Dhe sa mbaroja punën, më priste ‘Azgani’, nën një selvi, karshi Hotel Turizmit dhe bridhnim ‘anës e pas anës o’,- si e thoshte ajo kënga e festivalit. Babai qe i organizuar, mbeti nëpër mbledhjet e partisë, po edhe nënën nuk e kisha më. Na iku e re e unë u rrita e vetme, paksa e llastuar. Mbeta edhe pa të ardhme, ngaqë vërtetë më donte ai ‘shepraku’ pas vetes, porse edhe, ngaqë (si të ta them), kisha rënë edhe unë në dashuri me veten time! Se edhe biografinë nuk e kishte kaq të mirë, sa e imja,-gjë që im atë u bë si ‘bishë’ kur i thanë ata të partisë së tij se me kë shoqërohesha unë… Por qe vonë… E kishte ‘marrë ferra uratën’, kur edhe shteti i dikurshëm kaq e pati, e shembën monumentin e të madhit, bashkë me shtetin që na bëri gjëmën dhe ç’qenë komunistë u kthyen në socialistë e morën tjetër drejtim…

Në vendin e tij të N.T.Sh.U.S-it u vu një nga ‘demokratët’ që e shante im atë e që plasi sa e vuri babain që të punonte si roje në po atë ndërmarje të madhe ku punonte më përpara si drejtuesi i saj,-si për inat,-të thuash më saktë, që do na i ‘bënin jetën lëmsh’ edhe ne të dyve, kur delnin edhe në rrugë, me dy gishta përpjetë, bashkë me turmën që bërtiste, se do të ‘bëheshim si Europa’!, po që nuk u bëmë dot as sot e kësaj dite, pas 30 vjetësh, tek më sheh këtu, para teje, të dërmuar fare nga jeta, me një histori tragjike, që mbase do të të duket edhe absurde, si në ato dramat e dikurshme që ndaloheshin të shfaqeshin, ngaqë bënin fjalë, për ata njerëz që presin tek dera një ‘person’ që nuk vinte kurrë e megjithatë mbetën duke e pritur, sikundër e ke shprehur edhe zotrote nëpër ato shkrimet e tua…

Ndaj edhe të erdha! Ndaj jam edhe unë këtu në Greqi, bashkë me atë ‘kaçurrelsin’ që ma rrëmbeu zemrën, po edhe me një jetë të prishur: babain ma futën në burg demokratët, që unë nuk e mora vesh” pse, qysh e nga” e me ne të dy “Dashnorët e Veronës”, që u martuam ashtu vetiu, pa kishë e pa kurorë, e jetojmë akoma në një kthinë nga ato të bhaçeve që mbanin pronarët për rraqet e tyre. Bënim një jetë qeni fillimisht, edhe këtu, sa filloi të ‘shkrepte dielli’… Jeta po ndryshonte! U bëmë edhe me dy fëmijë, djalë e vajzë e u larguam prej atij pronari, për t’u vendosur në një bodrum shtëpie që ishte më i lirë, po që të paktën nuk na rrihte era e shiu dhe nuk na i trëmbnin dot fëmijët shkrepëtimat e bubullimat, gjatë dimrave e vapës së tmerrshme të beharit. Po, të paktën, Greqia kishte një të mirë atëhere, se nuk mbeteshim pa punë e pa e marrë paranë që na i jepnin të jetonim si njerëz e me dashurinë që e mbanë të gjallë njeriun, i cili thotë shpesh ‘ku rafsha, mos u vrafsha’…

Unë punoja nëpër shtëpi e më mbrapa në një tavernë… “Kaçurelsit” tim i eci puna si shofer që ishte… Mirëpo, nuk është përherë e saktë ajo fjala e urtë që thotë se ‘nuk ta merr njeri timonin’, po jo ama të humbasësh ‘timonin e jetës’, si e humbi ai, kur na i solli policët në shtëpi, ngaqë bëri karambol e desh e vdiq atë tjetrin, se ecte rrugës me makinë si i marrosur, duke qënur edhe pa dokumenta të rregullta, bile edhe me patentë false, nga ato që merrnin në ‘Omonia’, tek një shqiptar që i kishte të gjitha vulat e shtetit të dikurshëm, që s’dihej si i kishte siguruar e që s’dihej se qysh e kishte kthyer këtë punë në një ‘biznes fitimi’, që sillte të ardhura të mëdha, pa u ‘vrarë fare’! Kur ata dy policët i kërkuan dokumentat, ai bëri sikur i kërkonte në makinë e nëpër ca çanta, duke u thënë më pastaj se i kishte harruar në shtëpi. Kjo e rriti dyshimin ndaj tij, aq sa ata e shoqëruan në polici, meqënëse atyre iu duk si ‘person i rezikshëm’ dhe këmbëngulnin se i gënjente e u ikte nga duart, gjersa e shoqëruan gjer në shtëpi, ku unë me të dy fëmijët u lemeritëm nga frika…

Dhe këtu do të niste e tatëpjeta jonë. ‘Kokorrodhja’ im , bëri sikur kërkonte, u kthye edhe nga unë disa herë, qortoi fëmijët se mos kishin ‘trazuar gjë plaçkat’ e tia e po ‘lozte teatër’ para policëve grekë që e shihnin vëngër. Akuse re gamoto, palo Allvane,-tha njeri prej tyre,-edho ine Elladha qe dhe mboris na odhigjisis e na kanis zimja… Qe me pllasto dhiplloma! (Dëgjo, ore të qi… o shqiptar i keq, këtu është Greqi dhe ti nuk mundesh të ngasësh makinën e të bësh zarare, edhe me një patentë fallco, pa le…). Kaq duhej që ai ‘malukati im’, nuk ta përtonte po ta shaje ashtu, e ngriti zërin më shumë se ai, tha ca fjalë shqip edhe më të rënda e ia kërciti me grusht policit që e pa veten përdhe. Polici tjetër i mbërtheu të dya duart nga mbrapa e i hodhi hekurat. Fëmijët ulëritën e i vajtën të atit tek këmbët, strukur nga frika, njëri te njëra këmbë e tjetri në këmbën tjetër, që të mos e merrnin policët, ndërsa unë iu luta që të mos e bënin këtë e ta merrnin me vete, si një njeri të vuajtur, me fëmijë të vegjël dhe vetë ai, si ‘i sëmurë nga trutë e kokës’, po polici tjetër më shtyu edhe mua, e vunë përpara ‘kokorrodhen’ e dolën jashtë.

Pas tre ditësh e nxorrën në gjyq dhe e dënuan me dhjetë vite burg me dy nene: për ‘mosbindje ndaj organeve të policisë, për sjellje të padenja ndaj organeve të rendit, si edhe për qarkullimin pa dokumenta në rrugë, duke dëmtuar  të tjerë qytetarë me shkelje të rregullave të qarkullimit’… Po, kur e pyetën se cila qe fjala e tij e fundit, ‘Kaçurelsit tim’ iu zgjidh gjuha e tha se e ndjente veten fajtor vetëm që kishte shkelur rregullat e qarkullimit rrugor, po ai që duhej dënuar me burg, – tha me zë të lartë,-duhej të ishte përfaqësuesi i rendit, i cili jo vetëm hyri me dhunë në banesën time, bile pa leje nga prokuroria (!?), po edhe pati kurajon civile e penale ‘ta godiste me fjalë poshtëruese’ dinjitetin tim, si qytetar i një shteti tjetër!…Po Kryetari i Gjyqit i ra çangës e tha: ‘Seanca mbaroi’!

Mbeta kështu si ‘peshku pa ujë’,-vazhdoi ajo e pezmatuar,- vetëm e pa asnjë përkrahje. Ç’të bëja më përpara? Të rritja fëmijët, të paguaja qiranë e bodrumit ku jetonim, të ushqeheshim dhe të blenim ndonjë rrobë për t’u veshur? Halle plot mbi kurrizin tim! Mos i ndodhtë kujt kjo ‘histori e shëmtuar’, pas atyre historive të tjera, tronditëse, të së kaluarës, që shkatërruan themelet e vendit tënë dhe që ne nuk mund t’i harrojmë kursesi. Isha ende e re dhe,-plastë syri i keq,- që më shihnin me një tjetër vështrim, si grua pa burrë e pa njerëz pranë që të më mbronin e përkrahnin… Edhe nga vendasit ku kishim ardhur, po edhe nga vendi që ishim larguar. E mallkoj edhe veten, po edhe nënën që më lindi e më dha pamjen e saj të hijshme.  Kushdo që më takonte në rrugë, me fëmijët për dore më thoshte: ‘të tutë i ke këta fëmijë, moj e gjora ti, kaq e re dhe e bukur… O Zot i Madh’, pa shiko se çfarë duhet të heq i ziu njeri për diçka që nuk e ka në dorë vetë e që natyra ia ka dhuruar!? Apo të bëhesha edhe unë, si ‘kontigjent i rrotullameve të rrugëve me fanarët e kuq të natës’?! Jo, nuk u bëra!  Më mirë të vdisja se sa të ‘shisja trupin tim’!

Mbetëm vetëm,-tha ajo pas një shpërthimi kanosës. -Atë rrugë që bëja gjer tek taverna, kur veja tri herë në javë  të punoja në lanxhë, e lava me lotët e mi. Djalit pesë vjeç e vajzës tre, nuk u thoshnja dot si ishte puna që nuk e shihnin të atin në shtëpi, të dëgjonin përsëri zërin e tij e të ndjenin përkëdheljet që u bënte me dashuri (derëziu burrë) dhe që më ngrohnin  shpirtin edhe mua të shkretës, sido që qe… Ja që, paskish edhe një lloj dashurie që vinte drejt nga vuajtja e skamja, po ama, përreth vetes nuk i hidhje dot as sytë e as hapat… Sikur të priten ‘krahët’, ashtu si zogjve…

Në lanxhë, lotët e mi, binin mbi shkumën e solucionit të ‘Avës’, që kishte edhe emër gruaje, e krijesës më të parë të njerëzimit, sipas legjendës fetare, që e kam  dëgjuar për herën e parë nga im atë, në versionin e kundërt, të ‘gënjeshtrës së madhe’! Mirëpo, dënesën time, e vuri re Maria, kuzhinierja që erdhi e mori pjatat e lara. E ajo i tha edhe Kristos, pronarit grek që më kishte pranuar në punë në tavernën e vogël që kishte marrë me qira, me një kontratë tre vjeçare, këtu, buzë Detit Egje, në rrugën bregdetare drejtë Sunios, ku me sa di ndodhet edhe një Orakull i lashtë grek. Ai nuk m’i pa lotët, po vuri re trishtimin tim, të një gruaje, që vinte nga Shqipëria dhe që i ‘ishte prerë gjuha’, po edhe ‘krahu i djathtë’, domosdo, po nuk i kisha thënë asgjë, nuk i kisha kërkuar ndihmë. Të thuash atë që është, ai qe njeri i matur, i ndershëm, i kujdesshëm e zëmërmirë, edhe pse më kishin thënë se është tepër e vështirë që të gjesh dhe grekë të mirë, kur edhe ata, shqiptarët e vjetër, arvanitasit, as që donin që t’ua kujtoje rrënjët e ‘gjakun e shprishur’!… Po, Jo! Nuk mund të themi nga këto proçka…

Të gjitha këto ajo i thoshte me pasionin e saj të shpirtit, me dhimbjen e një të plagosure rëndë, me plagë ende të freskëta e të hapura. Dhe befas u ngrit nga tryeza e u bë patetike: Më thoni,- ju lutem , a nuk ishin grekët, gjitonët që na hapën dyert e tyre, për afro një milion shqiptarët që u çkulën nga vendi ynë, nga varfëria e na dhanë strehë, bukë, ujë për të pirë,  tek na thaheshin buzët, po edhe veshje, për trupat tona të sikletosura?!

Ajo u ul aty ku ishte dhe piu ujin që i kishte mbetur në gotë. Mori frymë thellë e psherëtiu, me shikimin e turbullt, gati të përhumbur, tek mbi fytyrën e saj i ra një dritësim i purpurt mollzave, duke e rrëfyer edhe më të bukur akoma, me trupin e hollë, shtatin e bukur, thuajse të përkryer, me atë fustan të gjatë ngjyrë qershie, me flokët që i ishin rritur e i valëzonin mbi shpinën elegante, ajo tani ngjante si ajo Zhan Darka e barikadës franceze…

Pas kësaj, Ajo do ta staciononte rrëfimin e saj pikërisht tek ky njeri i veçantë, që nëpërmjet kuzhinieres Marie,-që ishte tezja e tij e që m’i krreu fjalët e dhimbjes së shpirtit, me lezetin që ka fjala e ngrohtë mikluese, pronari i mirë Kristo, mori vesh të vërtetën e hidhur. E jo vetëm kaq, po më kaloi të punoj në kuzhinë në të gjitha ditët e javës, me një rrogë më të madhe, si edhe më të qetë si punë, duke më siguruar kështu ushqimin për vete e për fëmijët. Të më besosh, zotëri i nderuar, -se nuk ka gjë më të mirë e më fisnike kur mirësia që të bën tjetri, as nuk thuhet e as përmendet më pas… Nga tjetra anë, u interesua se në cilin burg qe vendosur ai person, që ishte im shoq, babai i fëmijëve, të cilin e kishte njohur kur i shpinte drutë e zjarrit e qymyrin në tavernë dhe që më priste mua, sa të mbaronte puna. Kur afruan Krishtlindjet e ai do festonte ditën e emrit, do na jepte dhe nga një pagesë  plus që të dyve, edhe pse ai do të lëngonte atje, pas hekurave të ‘Koridhallos’, ku e kishin shpënë për vuajtjen e dënimit…

Shko ta shikosh me gjithë fëmijë,-më tha ai dhe i thuaji se, atë pjesë të parave që u dhashë tani, e ka prej punës së tij, që unë ia pata borxh nga hera e fundit, kur më solIi thasët me patate, që i pata porositur…

Ajo uli kokën e po qante. I fshiu lotët që i rridhnin nëpër faqe me të dyja pëllëmbët e duarve e pastaj m’i nguli sytë e kaltër si deti ynë i jugut…

Nuk e di, a bëra mirë a bëra keq,- vazhdoi ajo rrëfimin,-po unë ndjeva për herë të parë afërsinë e këtij njeriu që na u ndodh aq pranë në këtë fatkeqësi që na ‘zuri këmbët e na prangosi shpirtin’, me të dy fëmijët e vegjël, një si ndjesi të ëmbël e njerëzore, si shkarkim vuajtjesh e si një dritësim shpirti. Këtë njeri, këte grek që kishte edhe emrin e Jezu Krishtit, nisa ta dua me gjithë shpirt e do t’ia thoshja atij që ishte burri im,-sa herë që i veja aty, pas kuadratit të hekurave të burgut, me ca ushqime e ndërresa të lara- se të gjitha këto mirësi i kisha indirekt, prej këtij njeriu që më rrinte, vërtetë larg, duke u bërë edhe më i afërti fisnik, i cili nuk më la që ta hiqja vetëm ‘perden e zezë’ të jetës time. Pati edhe nga ata që më delnin në rrugë përpara e që më trokisnin në derë me një tjetër sy, me të tjera kërkesa poshtëruese, si u ‘rrihte mëndja e shkretë’ dhe qe e pamundur të mos i kuptoja. Dëgjoja edhe fjalë të liga, tek ecja rrugës. Po, le të thonin si të donin, le të më shajë kushdo, edhe pasi (hapur fare, u bëra bashkë me këtë NJERI TË MIRË!), po unë vetë e afrova pranë vetes atë, doja ta kisha në krahun tim, në këto 10 vite, kur nuk e kisha tim shoq, babain e fëmijëve.

Nisa ta doja, fillimisht si mbrojtës, ta ndjeja më afër, ta ftoja edhe në shtëpinë time, në atë bodrum të errët e me lagështirë dhe që ai, e ndjeu veten aq keq, sa që, brenda javës na gjeti tjetër banesë, me ajër e të bollshme. Pse ta fsheh! Edhe ai veten kishte… pse jo?! Ai zuri vendin e burrit tim të dënuar, gjatë atyre 10 viteve, gjersa ai e plotësoi dënimin dhe pastaj do më thoshte këto fjalë: ‘Bashkëjetuam këto vite, të desha edhe unë, sikundër nuk kam dashur tjatër njeri, po ja ku erdhi koha që të largohem nga rrjedha e jetës tënde. Të jam edhe unë mirënjohës e le të mbetemi miq! Tani zgjidhe vetë rrugën e jetës tënde!…

U lëndova përsëri. Qe një ndarje e llojit tjetër, që ma imponoi vetë jeta, ashtu si edhe këtë lidhje të përkohshme. Një shoqja ime shqiptare më tha se proceset e divorceve tek ne ‘bëhen stivë’, prandaj edhe zgjedhin më mirë fenomenin e bashkëjetesës, për ta përballuar jetën në çift… Ç’duhej të bëja unë, para humnerës që m’u hap befas? A nuk ishte më mirë të bashkëjetoja me dikë se sa të veja te ‘fanarët e kuq’? U ndodha midis dy dashurive, që si zjarri më patën përcëlluar zëmrën… e u mendova gjatë, netë e ditë të tëra… dhe më në fund, u përkula përpara Kristos, si para një “Ëngjëlli Mbrojtës”. Dhe, pas një dekade, me të dy fëmijët për dore , që tashmë qenë rritur, aq sa më vinin gjer tek supet e mia të brishta, shkuam atje, në burgun e tmerrshëm të Koridhallos të prisnim njeriun e shtëpisë, babain e fëmijëve, burrin tim të ligjshëm që akoma e doja… që e kërkonin edhe fëmijët tanë… Si në një histori librash që unë nuk dita ta shkruaj edhe pse mbetesha mbi libra dikur, gjatë rinisë time të hershme… Po jeta nuk është asnjëherë si nëpër libra, po si një lum i rrëmbyer malor që s’dihet kurrë si do të të përplas a të të marrë me vete, drejt detit…”.

Ajo mori frymë thellë, i hodhi sytë nga ca zogj që cicërinin në ‘botën e tyre’ mbi një degë peme dhe e përfundoi rrëfimin, e lehtësuar me këto tri rradhë:

”Kjo është është historia ime, e një gruaje pa emër, po që e ka edhe një emër, midis mijëra e miliona grave të tjera, me ‘dy shtigje’ jete që mund ta shtjelloni e ta bëni roman, po të doni, por që mund të prisni edhe kritika, për këtë përfundim si i imi, ndofta ‘të panjohur’ e të papranueshëm për ne shqiptarët, porse mua kështu më ndodhi me të vërtetë e ja tek jam, vetvetja..

Bëra ashtu, si më tha zëmra ime”!

Athinë, 30 prill 2023.