Ndue Ukaj: Roli profetik i poetëve shqiptarë për vetëdijesim kombëtar

Si komb kemi vuajtë gjatë për shkak të aksidenteve fatale historike, prandaj kemi nevojë që orët e historisë dhe të kulturës t’i përsërisim shumë shpesh, të kujtojmë kah kemi ardhë, si kemi ardhë dhe ku jemi tani?

Mjerisht, shpesh jemi treguar tmerrësisht të shkujdesur në raport me të kaluarën tonë, ndaj rrëzohemi në të njëjtat gropa të zeza, sepse sillemi egërsisht me të kaluarën, nuk e shpjegojmë si duhet, e duam një histori që iu përshtatet epsheve të sotme e kjo “histori” për fatin e keq të disa trutharëve nuk ka të bëjë asgjë me të vërtetën e kombit tonë.

Ernest Koliqi, njëri prej krijuesve dhe intelektualëve më të spikatur të kulturës shqiptare, gjurmët e së cilit janë të pashlyeshme, te shkrimi me interes letrar e kulturor “Tre poetët më të mëdhenj shqiptarë” thotë se “De Rada (1814-1903), Naim Frashëri (1846-1900) dhe Gjergj Fishta (1871-1940) mund të konsiderohen me plot arsye ndërtuesit e Shqipërisë së sotme”.

Koliqi analizon rrethanat historike dhe mjedisin politik të jetës shqiptare përgjatë një periudhe gati njëshekullore, prej kur u botua “Milosao” i De Radës deri në vitin 1937 kur u botua “Lahuta e Malcis” integrale e Fishtës.

Në këtë shkrim, Koliqi analizon rolin e epërm, gati profetik që patën poetët shqiptarë në betejën e vështirë për vetëdijesim kombëtar, në një kohë kur gjendja e kombit ishte e mjerueshme, prapambeturia kulturore e thellë dhe përçamja e skajshme.

Në një gjendje të tillë, poetët shqiptarë, thotë Koliqi ngjajnë në Orfeun “që i lëvizte gurët me tingullin e lirës dhe u jepte shpirt në mënyrë që ata vetë të vendoseshin njëri mbi tjetrin dhe të ndërtonin qytetin e rrethuar me mure të mrekullueshme, ashtu edhe tre poetët tanë i bindën me forcën e pastër të poezisë edhe fiset më të konfrontuara shqiptare”.

Pra, këta poetë vepronin në një tokë të ku sundonte errësira e padija e ku përçamjet ishin të hatashme.

Koliqi thotë: “Pesë shekull të një dominimi të errët dhe përçarës kishin mbjellun  në shpirtin e kombit shqiptar farën tradhtisë që e brente dhe e shkatërronte ndjenjën mbi origjinën e përbashkët, përkatësisht vëllazërimin”.

Kjo farë e tradhtisë për të cilën flet Koliqi me gjasë ekziston ende mes nesh, pa u shkul kjo rrugët e kombit tonë do të jenë të zorshme.

Pra, në këtë betejë, dikur ishin poetët tanë thotë Koliqi “ata që megjithatë iu përvishen një pune që me virtyte magjike të këngës ia dolën ta zgjonin instinktin nacional, të mbetur gjallë edhe përskaj religjioneve dhe strukturave të ndryshme shoqërore të imponume nga pushtuesit aziatik dhe ta shndërronin atë në vetëdije kombëtare”.

Ne kemi nevojë të kthjellmi raportin tonë me të shkuarën, të mësojmë prej saj dhe pastaj të kthjellojmë shikimin e të shohim ku jemi.

Më tej, Koliqi nënvizon një fakt për të cilin kemi nevojë të flasim shpesh, rrethanat në të cilat u ndodh kombi shqiptar pas vdekjes së Skënderbeut.

“Turmat shqiptare erdhën në Itali ku u pritën me zemërgjerësi”, thotë Koliqi dhe pastaj tregon se këta shqiptarë kishin me vete kujtimet e lavdishme dhe zakonet e tyre të cilave u mbetën besnikë deri në fund dhe ideja për një Shqipëri -Zonjë- thotë “ka fjetur plot katër shekuj dhe ca vjet në gjakun e këtij populli që ruante me një xhelozi të admirueshme kujtimin mbi Shqipërinë e lirisë të Skënderbeut”.